Qazirgi jańartylǵan baǵdarlama boıynsha orta mektepke qazaq ádebıeti páninen beriletin bazalyq bilimniń mazmunyn qarap shyqtym. Kásibı ádebıetshiler tolyqtyra jatar, menińshe munda birneshe kemshilik (olqylyq) bar.
1. Bul pán ishteı ádebıettiń tarıhy, syny jáne teorııasy degen salalarǵa bólinedi. Burynǵy baǵdarlamada joǵary synyptar halyq aýyz ádebıetinen bastap búginge, qazirgi qazaq ádebıetine qaraı birte-birte jyljıtyn edi, munda ár synypta ádebıet tarıhynyń ana kezeńinen, myna kezeńinen bir-eki shyǵarmadan úzip-julyp beriledi. Osy durys pa?
2. Ádebıettiń ár kezeńin bastap turatyn jazýshylar bolady. Solar túgel qamtylǵan ba? Máselen, ánuran avtory N.Nájmedenov, 30 tom mura qaldyrǵan Máshhúr Júsip, qysqa sóz sheberi B.Maılınniń áńgimeleri jáne t.b. bul baǵdarlamaǵa kirmeı qalǵan.
3. Aýyz ádebıeti Kerqula atty Kendesbaı men Qobylandy, Qyz Jibek, Asan Qaıǵymen bite me? Qazaq oqýshysyna halqynyń ǵasyrlar boıy jınaǵan mol murasy (100 tom babalar sózi) endi kerek emes pe? Aýyz ádebıetinen osylardy ǵana oqysa jetedi dep kim sheshken? Maqal-mátel, jumbaq, aıtys jáne t.b qaıda?
4. Qazaq ádebıettaný ǵylymy men qazaq til biliminiń negizin salýshy, jalpy qazaq fılologııasy ǵylymynyń negizin salýshy Ahmet Baıtursynulynyń eńbekteriniń ishinen búkil orta mektep boıy bala tek «Egin bastary» men «Adamdyq dıqanshysy»degen eki óleńin oqysa, jetkilikti me? Aqań ulttyń ar-ojdany emes pe? Eki óleńinen bala Aqańdy bala tolyq tanyp bola ma? Abaıdan keıingi poezııanyń iri ókili Maǵjannyń "Batyr Baıannan" basqa bir de óleńi kirmegen. Nege?
5. Bir toqsan boıy (24 sabaq) ádebıetten bir-eki shyǵarmany ǵana oqytý balany shekteý emes pe? Máselen, bul baǵdarlama boıynsha oqýshy 9 synypta 4 toqsanda (24 sabaq) tek N.Aıtulynyń «Báıterek» poemasy men Knýt Gamsýnnyń «Ashtyq» romanyn ǵana oqıdy eken. Bul qazaq mektebinde qazaq balasyn rýhanı ashtyqqa ushyratý emes pe? Kórkemsózdiń sheberleri-sol kezeńniń beınesin dál tanytatyn J.Aımaýytov pen M.Áýezovtyń áńgimeleri nege tolyq kirmegen?
6. Qazaq ádebıeti pánine 5-pen 11-shi synyptarda alty júzden asa saǵat beriledi eken. Oqýshyǵa ár shyǵarmany taldaýǵa úsh saǵattan berilgende, nege eń quryǵanda 200-den asa shyǵarmamen tanysýǵa múmkindik berilmegen? Nege bul baǵdarlama bir oqý jylyna beriletin 108 sabaqqa bar-joǵy 12-14 týyndymen ǵana shektelgen? Mysaly,
5-synypta jyl boıyna 14 shyǵarma,
8-synypta jyl boıyna 16 shyǵarma,
11-synypta jyl boıyna 8 shyǵarma. Bul qoldan jasalǵan shekteý emes pe?
7. Ádebıettiń teorııa men syny qaıda? Ondaı bilim nege oqýshynyń jas ereksheligine qaraı mólsherlep berilmegen? Bul ádebıettaný degen ǵylymı pánniń mekteptegi bazalyq bilimine kirmeı me? Jalpy ádebıettanýdyń salalary, osy ýaqytqa deıingi júıelengen kategorııalary, tıpteri degen uǵymdardan oqýshy maqurym bolýy kerek pe? Nege, neni oqytýdy kásibı ádebıetshi ǵalymdar sheship, al Kembrıdjdiń «Jańa» mazmundaǵy oqytý tehnologııasymen qaıta qarýlanǵan ádisker-trenerler sony qalaı oqytýdyń jaıyna ǵana aralaspaıdy? Ádebıettaný ǵylymynyń metodologııasyn beıbereket buzýǵa olarǵa kim quqyq bergen? Negizin Aqań salǵan ádebıettaný ǵylymy endi ádirem qala ma?
8. Ádebıet pániniń negizgi maqsaty: ulttyń rýhanı áleýetin qalyptastyrý emes pe? Orta mekteptegi osyndaı júıesiz bilimnen keıin tamyry tarıhı qundylyqtarǵa tereńdemegen batystyń lebine de, shyǵystyń jeline de kózsiz domalaı beretin ultynyń aıalyq bilimine qanyqpaǵan qańbaq sııaqty jastar qaıdan shyǵady dep tańqalýǵa bola ma?
9. Jalpy suraq kóp. «Negizgi orta bilim berý deńgeıine arnalǵan «Qazaq ádebıeti» oqý páninen jańartylǵan mazmundaǵy úlgilik oqý baǵdarlamasy» aldaryńyzda. 1,2 jáne 5-7 synyptar osymen oqyp ta jatyr. Ne deısizder, ádebıetshi myrzalar? Eń qurmasa, ún qosyńyzdar!
Bıjomart Qapalbek, fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty
Abai.kz
