Adam organizımı - öte kürdelı biologiialyq qūbylys. Aǧzanyŋ qyr-syryn zertteu üşın, ǧalymdar myŋdaǧan jyldar jūmsaǧan.Türlı virustyq aurulardyŋ äserınen älsıregen immundyq jüienı qalpyna keltıruge jaz mezgılı taptyrmas mümkındık. Bar-joǧy taŋ särıde tūryp taza auamen tynystau, jattyǧu arqyly dene pışındı qalypqa keltıru, tamaqtanu rasionyna türlı jemıs-jidekterdı as mäzırıne kırgızseŋız bolǧany. Sonda ǧana qorektengen asyŋyz ön boiyŋyzǧa jaqsy energiia syilai otyryp sıŋedı.
Eŋ köp taraǧan baqşa daqyldarynyŋ bırı - qarbyz jemısı.Būl jemıstıŋ düniejüzınde 500-den asa ashanalyq sorttary ösırıledı. Qarbyzdyŋ şyryny erekşe qoş istı, baldai tättı dämdı. Bır litr qarbyz jemısınde 60 gramm qant bar eken. Dänı men syrtqy qabyǧy köbınese halyq medisinasyna jäne kosmetologiia salasynda keŋınen qoldanylady. Sonymen qatar S, RR, E, V därumenderı men folii qyşqyly, köp mölşerde kalsii, kalii, magnii, natrii, temır men fosforǧa öte bai. Būl jemıs ateroskleroz, artrit, jäne qant diabetı syndy aurulardy emdeude ülken kömek bola alady. Qan qysymy joǧary adamdarǧa jäne sistit, prostatit syndy aurulardan zardap şegetın adamdarǧa qarbyz şyrynyn jiı ışu ūsynylady. Qarbyz qanşa tättı qyzarǧan bolsa, sonşama ziiany da bar. Qarbyzdaǧy asa tättılık saharozasy qant diabetıne äkeluı äbden mümkın. Mamandardyŋ aituy boinşa, qarbyzdy aptasyna ekı ret ǧana jegen dūrys.
Erekşe dämdı,hoş iıstı jemıs önımınıŋ bırı - alma. Jer şarynda alma jemısınıŋ 36 türı belgılı. Olardyŋ 10-12 sınıŋ şaruaşylyqqa maŋyzy bar. Būl jemıstıŋ ömır süru ūzaqtyǧy 20-100 jyl eken. Sonau eskı zamandarda alma jemısın tıptı bezgek auruynyŋ aldyn-alu üşın jegen Alma jemısınıŋ otany Qazaqstan aumaǧy bolyp tabyldy. Almany as mäzırınde, üi jaǧdaiynda da köp qoldanady. Būl jemıstıŋ erekşelıgı onyŋ qūramynda bolmaq. Alma qūramynyŋ 80% - y sudan, qalǧan talşyqtalǧan bölıgı organikalyq qyşqyldar men kömırsular alyp jatyr. Jaŋa pısken alma konsentrasiiasy eŋ paidaly, eŋ joǧarǧy bolyp keledı. Jaŋa alma jemısın tūtynǧan kezde, mūndai zattar aǧzada zat almasu prosessı jiıleidı: ışektıŋ jūmysyn jaqsartady, ony toksinderden tazartady; A, E, V jäne askorbin qyşqyl vitaminderdıŋ aǧzaǧa bölınuı; Kalii, kalsii, magnii, temır, myryş, hlor, kükırt, mys syndy mineraldardyŋ taraluyn jüzege asyrady. Adam aǧzasyna almanyŋ keltırer paidasy tırek-qimyl jüiesı men jürek-qan tamyr jüiesın jaqsartady. Sonymen qosa tıske, aǧza süiekterıne temırdı böledı. Almanyŋ emdık qasietterı de bar. Artyq salmaqtan aryltuǧa kömektesedı, asqazan gastrit aurulary kezınde, tek tättı alma asqazandaǧy örttei qyşqyldy basuǧa kömektesedı. Paidaly astyŋ ziianyda bolatyny bärımızge mälım. Aş qarynǧa almanyŋ ziiany turalyda erekşe aita ketu kerek. Taŋ erteŋ aş qarynǧa alma jeu ış qatuǧa, asqazan jarasy, holelitiaz aurularyna şaldyqtyrady. Almany mölşerden qomaǧailyqpen jeu joǧarǧy kalloriiaǧa äkep soqpaq. Sebebı alma jemısınıŋ 1 talynda 52 kal bar.
Qyzyl apelsin (greipfurt). Greipfrut Rut otbasynyŋ tropikalyq jemısterıne jatady. Onyŋ atauy grape (jüzım) jäne fruit (jemıs) degen ekı aǧylşyn sözınıŋ bırıguınen paida bolǧan. Jemısterdıŋ aǧaştarda jiılep şoǧyrlana öskendıkten jüzımnıŋ sipatyna ūqsaidy. Qyzyl apelsindı jemıs alǧaş ret Barbados aralynda tabylǧan. Negızgı otany - Sisiliia araly. Mamandardyŋ aituynşa, būl jemıs midyŋ belsendılıgın yntalandyrady, este saqtau men konsentrasiiany jaqsartady, depressiia men apatiiany jeŋıldetedı, jüike men ūiqyny qalypqa keltıredı deidı.
"Vitamindı-mineraldy qūramy boiynşa greipfrut Sitrustyq jemısterdıŋ basqa ökılderınıŋ ışındegı eŋ paidalylarynyŋ bırı bolyp tabylady. Greipfrut qorektık zattarǧa, därumender men mineraldarǧa, efir mailaryna jäne fitonsidterge, antioksidanttar men talşyqtarǧa bai. Greipfrut V, A, RR, S jäne D tobynyŋ därumenderıne bai, qūramynda mineraldar – kalii, magnii, kalsii jäne fosfor bar. Būl sitrustyŋ qabyǧy efir mailaryna, al selliuloza talşyqqa jäne holesterindı ydyratatyn zattarda bar. Sonymen qatar, jemıstıŋ aşy qabyǧy antioksidanttardyŋ qasietterıne ie. Bıraq barlyq paidaly qasietterge qaramastan, greipfrut barlyq adamdarǧa bırdei qoldana beruge bolmaidy. Qandai jaǧdaida? Kez-kelgen allergiialyq reaksiiasy bar adamdarǧa, üş jasqa deiıngı balalarǧa jeuge bolmaidy. Artyq salmaǧy bar jandarǧa paidalanuǧa bolmaidy. Sebebı onyŋ kaloriia mölşerı är türlılıgıne bailanysty 100 gramm önımge 29-dan 42 kkal-ǧa deiın jetedı. Qant diabetımen auyratyn nauqastarǧa jemısterden aulaq boluǧa keŋes berıledı.
Qarabüldırgen rauşangüldıler tūqymdasy, rubus ösımdıgŋınıŋ tuysyna jatatyn būtalardyŋ ortaq atauy. Otany Soltüstık Amerika men Europada, 400-den astam türı belgılı. Qarabüldırgen jemısınıŋ qūramyndaǧy därumender artyq sūiyqtyqty uaqtyly ketıruge kömektesedı, jürek yrǧaǧyn qalypqa keltıredı, qan tamyr jüiesınıŋ jūmysyn jaqsartady. Adamnyŋ nerv talşyqtaryna tynyştyq äserın syilaidy. Qarabüldırgen jemısınıŋ paidasy da öte mol. Ondaǧy V,S vitaminderı, organikalyq qyşqyldar arqasynda diuretikalyq jäne holeretikalyq äserı metabolizmdı jaqsartady. As qorytu jüiesındegı asqazan ışek jūmys prosesterın jiıletedı, täbettı jaqsartady. Köbınese qarabüldırgendı jüktılık kezınde äielder men jas balalarǧa tūtynǧan jön. Sebebı qarabüldırgen qūramy kalsiiǧa bai desede bolady.Būl denenıŋ qalypty damuyna yqpal etedı jäne jüike jüiesınıŋ patologiialarynyŋ kereǧar damuyna jol bermeidı. Qandy köbeitedı,qan ainalymyn jaqsartady.
Bates Mälıkqyzy
Ūqsas jaŋalyqtar
