Adam organızimi - óte kúrdeli bıologııalyq qubylys. Aǵzanyń qyr-syryn zertteý úshin, ǵalymdar myńdaǵan jyldar jumsaǵan.Túrli vırýstyq aýrýlardyń áserinen álsiregen ımmýndyq júıeni qalpyna keltirýge jaz mezgili taptyrmas múmkindik. Bar-joǵy tań sáride turyp taza aýamen tynystaý, jattyǵý arqyly dene pishindi qalypqa keltirý, tamaqtaný raıonyna túrli jemis-jıdekterdi as mázirine kirgizseńiz bolǵany. Sonda ǵana qorektengen asyńyz ón boıyńyzǵa jaqsy energııa syılaı otyryp sińedi.
Eń kóp taraǵan baqsha daqyldarynyń biri - qarbyz jemisi.Bul jemistiń dúnıejúzinde 500-den asa ashanalyq sorttary ósiriledi. Qarbyzdyń shyryny erekshe qosh ısti, baldaı tátti dámdi. Bir lıtr qarbyz jemisinde 60 gramm qant bar eken. Dáni men syrtqy qabyǵy kóbinese halyq medıınasyna jáne kosmetologııa salasynda keńinen qoldanylady. Sonymen qatar S, RR, E, V dárýmenderi men folıı qyshqyly, kóp mólsherde kalıı, kalıı, magnıı, natrıı, temir men fosforǵa óte baı. Bul jemis ateroskleroz, artrıt, jáne qant dıabeti syndy aýrýlardy emdeýde úlken kómek bola alady. Qan qysymy joǵary adamdarǵa jáne ıstıt, prostatıt syndy aýrýlardan zardap shegetin adamdarǵa qarbyz shyrynyn jıi ishý usynylady. Qarbyz qansha tátti qyzarǵan bolsa, sonshama zııany da bar. Qarbyzdaǵy asa táttilik saharozasy qant dıabetine ákelýi ábden múmkin. Mamandardyń aıtýy boınsha, qarbyzdy aptasyna eki ret ǵana jegen durys.
Erekshe dámdi,hosh ıisti jemis óniminiń biri - alma. Jer sharynda alma jemisiniń 36 túri belgili. Olardyń 10-12 siniń sharýashylyqqa mańyzy bar. Bul jemistiń ómir súrý uzaqtyǵy 20-100 jyl eken. Sonaý eski zamandarda alma jemisin tipti bezgek aýrýynyń aldyn-alý úshin jegen Alma jemisiniń otany Qazaqstan aýmaǵy bolyp tabyldy. Almany as mázirinde, úı jaǵdaıynda da kóp qoldanady. Bul jemistiń ereksheligi onyń quramynda bolmaq. Alma quramynyń 80% - y sýdan, qalǵan talshyqtalǵan bóligi organıkalyq qyshqyldar men kómirsýlar alyp jatyr. Jańa pisken alma konentraııasy eń paıdaly, eń joǵarǵy bolyp keledi. Jańa alma jemisin tutynǵan kezde, mundaı zattar aǵzada zat almasý proessi jıileıdi: ishektiń jumysyn jaqsartady, ony toksınderden tazartady; A, E, V jáne askorbın qyshqyl vıtamınderdiń aǵzaǵa bólinýi; Kalıı, kalıı, magnıı, temir, myrysh, hlor, kúkirt, mys syndy mıneraldardyń taralýyn júzege asyrady. Adam aǵzasyna almanyń keltirer paıdasy tirek-qımyl júıesi men júrek-qan tamyr júıesin jaqsartady. Sonymen qosa tiske, aǵza súıekterine temirdi bóledi. Almanyń emdik qasıetteri de bar. Artyq salmaqtan aryltýǵa kómektesedi, asqazan gastrıt aýrýlary kezinde, tek tátti alma asqazandaǵy órtteı qyshqyldy basýǵa kómektesedi. Paıdaly astyń zııanyda bolatyny bárimizge málim. Ash qarynǵa almanyń zııany týralyda erekshe aıta ketý kerek. Tań erteń ash qarynǵa alma jeý ish qatýǵa, asqazan jarasy, holelıtıaz aýrýlaryna shaldyqtyrady. Almany mólsherden qomaǵaılyqpen jeý joǵarǵy kallorııaǵa ákep soqpaq. Sebebi alma jemisiniń 1 talynda 52 kal bar.
Qyzyl apelsın (greıpfýrt). Greıpfrýt Rýt otbasynyń tropıkalyq jemisterine jatady. Onyń ataýy grape (júzim) jáne fruit (jemis) degen eki aǵylshyn sóziniń birigýinen paıda bolǵan. Jemisterdiń aǵashtarda jıilep shoǵyrlana óskendikten júzimniń sıpatyna uqsaıdy. Qyzyl apelsındi jemis alǵash ret Barbados aralynda tabylǵan. Negizgi otany - Sıılııa araly. Mamandardyń aıtýynsha, bul jemis mıdyń belsendiligin yntalandyrady, este saqtaý men konentraııany jaqsartady, depressııa men apatııany jeńildetedi, júıke men uıqyny qalypqa keltiredi deıdi.
"Vıtamındi-mıneraldy quramy boıynsha greıpfrýt ıtrýstyq jemisterdiń basqa ókilderiniń ishindegi eń paıdalylarynyń biri bolyp tabylady. Greıpfrýt qorektik zattarǵa, dárýmender men mıneraldarǵa, efır maılaryna jáne fıtonıdterge, antıoksıdanttar men talshyqtarǵa baı. Greıpfrýt V, A, RR, S jáne D tobynyń dárýmenderine baı, quramynda mıneraldar – kalıı, magnıı, kalıı jáne fosfor bar. Bul ıtrýstyń qabyǵy efır maılaryna, al ellıýloza talshyqqa jáne holesterındi ydyratatyn zattarda bar. Sonymen qatar, jemistiń ay qabyǵy antıoksıdanttardyń qasıetterine ıe. Biraq barlyq paıdaly qasıetterge qaramastan, greıpfrýt barlyq adamdarǵa birdeı qoldana berýge bolmaıdy. Qandaı jaǵdaıda? Kez-kelgen allergııalyq reakııasy bar adamdarǵa, úsh jasqa deıingi balalarǵa jeýge bolmaıdy. Artyq salmaǵy bar jandarǵa paıdalanýǵa bolmaıdy. Sebebi onyń kalorııa mólsheri ár túrliligine baılanysty 100 gramm ónimge 29-dan 42 kkal-ǵa deıin jetedi. Qant dıabetimen aýyratyn naýqastarǵa jemisterden aýlaq bolýǵa keńes beriledi.
Qarabúldirgen raýshangúldiler tuqymdasy, rýbýs ósimdigńiniń týysyna jatatyn butalardyń ortaq ataýy. Otany Soltústik Amerıka men Eýropada, 400-den astam túri belgili. Qarabúldirgen jemisiniń quramyndaǵy dárýmender artyq suıyqtyqty ýaqtyly ketirýge kómektesedi, júrek yrǵaǵyn qalypqa keltiredi, qan tamyr júıesiniń jumysyn jaqsartady. Adamnyń nerv talshyqtaryna tynyshtyq áserin syılaıdy. Qarabúldirgen jemisiniń paıdasy da óte mol. Ondaǵy V,S vıtamınderi, organıkalyq qyshqyldar arqasynda dıýretıkalyq jáne holeretıkalyq áseri metabolızmdi jaqsartady. As qorytý júıesindegi asqazan ishek jumys proesterin jıiletedi, tábetti jaqsartady. Kóbinese qarabúldirgendi júktilik kezinde áıelder men jas balalarǵa tutynǵan jón. Sebebi qarabúldirgen quramy kalııǵa baı desede bolady.Bul deneniń qalypty damýyna yqpal etedi jáne júıke júıesiniń patologııalarynyń kereǵar damýyna jol bermeıdi. Qandy kóbeıtedi,qan aınalymyn jaqsartady.
Bates Málikqyzy
