ادام ورگانيزىمى - وتە كۇردەلى بيولوگيالىق قۇبىلىس. اعزانىڭ قىر-سىرىن زەرتتەۋ ۇشىن، عالىمدار مىڭداعان جىلدار جۇمساعان.ءتۇرلى ۆيرۋستىق اۋرۋلاردىڭ اسەرىنەن السىرەگەن يممۋندىق جۇيەنى قالپىنا كەلتىرۋگە جاز مەزگىلى تاپتىرماس مۇمكىندىك. بار-جوعى تاڭ سارىدە تۇرىپ تازا اۋامەن تىنىستاۋ، جاتتىعۋ ارقىلى دەنە ءپىشىندى قالىپقا كەلتىرۋ، تاماقتانۋ راتسيونىنا ءتۇرلى جەمىس-جيدەكتەردى اس مازىرىنە كىرگىزسەڭىز بولعانى. سوندا عانا قورەكتەنگەن اسىڭىز ءون بويىڭىزعا جاقسى ەنەرگيا سىيلاي وتىرىپ سىڭەدى.
ەڭ كوپ تاراعان باقشا داقىلدارىنىڭ ءبىرى - قاربىز جەمىسى.بۇل جەمىستىڭ دۇنيەجۇزىندە 500-دەن اسا اسحانالىق سورتتارى وسىرىلەدى. قاربىزدىڭ شىرىنى ەرەكشە قوش ءيستى، بالداي ءتاتتى ءدامدى. ءبىر ليتر قاربىز جەمىسىندە 60 گرامم قانت بار ەكەن. ءدانى مەن سىرتقى قابىعى كوبىنەسە حالىق مەديتسيناسىنا جانە كوسمەتولوگيا سالاسىندا كەڭىنەن قولدانىلادى. سونىمەن قاتار س، رر، ە، ۆ دارۋمەندەرى مەن فولي قىشقىلى، كوپ مولشەردە كالتسي، كالي، ماگني، ناتري، تەمىر مەن فوسفورعا وتە باي. بۇل جەمىس اتەروسكلەروز، ارتريت، جانە قانت ديابەتى سىندى اۋرۋلاردى ەمدەۋدە ۇلكەن كومەك بولا الادى. قان قىسىمى جوعارى ادامدارعا جانە تسيستيت، پروستاتيت سىندى اۋرۋلاردان زارداپ شەگەتىن ادامدارعا قاربىز شىرىنىن ءجيى ءىشۋ ۇسىنىلادى. قاربىز قانشا ءتاتتى قىزارعان بولسا، سونشاما زيانى دا بار. قاربىزداعى اسا تاتتىلىك ساحاروزاسى قانت ديابەتىنە اكەلۋى ابدەن مۇمكىن. مامانداردىڭ ايتۋى بوينشا، قاربىزدى اپتاسىنا ەكى رەت عانا جەگەن دۇرىس.
ەرەكشە ءدامدى،حوش ءيىستى جەمىس ءونىمىنىڭ ءبىرى - الما. جەر شارىندا الما جەمىسىنىڭ 36 ءتۇرى بەلگىلى. ولاردىڭ 10-12 ءسىنىڭ شارۋاشىلىققا ماڭىزى بار. بۇل جەمىستىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى 20-100 جىل ەكەن. سوناۋ ەسكى زامانداردا الما جەمىسىن ءتىپتى بەزگەك اۋرۋىنىڭ الدىن-الۋ ءۇشىن جەگەن الما جەمىسىنىڭ وتانى قازاقستان اۋماعى بولىپ تابىلدى. المانى اس مازىرىندە، ءۇي جاعدايىندا دا كوپ قولدانادى. بۇل جەمىستىڭ ەرەكشەلىگى ونىڭ قۇرامىندا بولماق. الما قۇرامىنىڭ 80% - ى سۋدان، قالعان تالشىقتالعان بولىگى ورگانيكالىق قىشقىلدار مەن كومىرسۋلار الىپ جاتىر. جاڭا پىسكەن الما كونتسەنتراتسياسى ەڭ پايدالى، ەڭ جوعارعى بولىپ كەلەدى. جاڭا الما جەمىسىن تۇتىنعان كەزدە، مۇنداي زاتتار اعزادا زات الماسۋ پروتسەسسى جيىلەيدى: ىشەكتىڭ جۇمىسىن جاقسارتادى، ونى توكسيندەردەن تازارتادى; ا، ە، ۆ جانە اسكوربين قىشقىل ۆيتاميندەردىڭ اعزاعا ءبولىنۋى; كالي، كالتسي، ماگني، تەمىر، مىرىش، حلور، كۇكىرت، مىس سىندى مينەرالداردىڭ تارالۋىن جۇزەگە اسىرادى. ادام اعزاسىنا المانىڭ كەلتىرەر پايداسى تىرەك-قيمىل جۇيەسى مەن جۇرەك-قان تامىر جۇيەسىن جاقسارتادى. سونىمەن قوسا تىسكە، اعزا سۇيەكتەرىنە تەمىردى بولەدى. المانىڭ ەمدىك قاسيەتتەرى دە بار. ارتىق سالماقتان ارىلتۋعا كومەكتەسەدى، اسقازان گاستريت اۋرۋلارى كەزىندە، تەك ءتاتتى الما اسقازانداعى ورتتەي قىشقىلدى باسۋعا كومەكتەسەدى. پايدالى استىڭ زيانىدا بولاتىنى بارىمىزگە ءمالىم. اش قارىنعا المانىڭ زيانى تۋرالىدا ەرەكشە ايتا كەتۋ كەرەك. تاڭ ەرتەڭ اش قارىنعا الما جەۋ ءىش قاتۋعا، اسقازان جاراسى، حولەليتياز اۋرۋلارىنا شالدىقتىرادى. المانى مولشەردەن قوماعايلىقپەن جەۋ جوعارعى كاللورياعا اكەپ سوقپاق. سەبەبى الما جەمىسىنىڭ 1 تالىندا 52 كال بار.
قىزىل اپەلسين (گرەيپفۋرت). گرەيپفرۋت رۋت وتباسىنىڭ تروپيكالىق جەمىستەرىنە جاتادى. ونىڭ اتاۋى grape ء(جۇزىم) جانە fruit (جەمىس) دەگەن ەكى اعىلشىن ءسوزىنىڭ بىرىگۋىنەن پايدا بولعان. جەمىستەردىڭ اعاشتاردا جيىلەپ شوعىرلانا وسكەندىكتەن ءجۇزىمنىڭ سيپاتىنا ۇقسايدى. قىزىل اپەلسيندى جەمىس العاش رەت باربادوس ارالىندا تابىلعان. نەگىزگى وتانى - سيتسيليا ارالى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، بۇل جەمىس ميدىڭ بەلسەندىلىگىن ىنتالاندىرادى، ەستە ساقتاۋ مەن كونتسەنتراتسيانى جاقسارتادى، دەپرەسسيا مەن اپاتيانى جەڭىلدەتەدى، جۇيكە مەن ۇيقىنى قالىپقا كەلتىرەدى دەيدى.
ء"ۆيتاميندى-مينەرالدى قۇرامى بويىنشا گرەيپفرۋت تسيترۋستىق جەمىستەردىڭ باسقا وكىلدەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ پايدالىلارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. گرەيپفرۋت قورەكتىك زاتتارعا، دارۋمەندەر مەن مينەرالدارعا، ەفير مايلارىنا جانە فيتونتسيدتەرگە، انتيوكسيدانتتار مەن تالشىقتارعا باي. گرەيپفرۋت ۆ، ا، رر، س جانە D توبىنىڭ دارۋمەندەرىنە باي، قۇرامىندا مينەرالدار – كالي، ماگني، كالتسي جانە فوسفور بار. بۇل تسيترۋستىڭ قابىعى ەفير مايلارىنا، ال تسەلليۋلوزا تالشىققا جانە حولەستەريندى ىدىراتاتىن زاتتاردا بار. سونىمەن قاتار، جەمىستىڭ اششى قابىعى انتيوكسيدانتتاردىڭ قاسيەتتەرىنە يە. بىراق بارلىق پايدالى قاسيەتتەرگە قاراماستان، گرەيپفرۋت بارلىق ادامدارعا بىردەي قولدانا بەرۋگە بولمايدى. قانداي جاعدايدا؟ كەز-كەلگەن اللەرگيالىق رەاكتسياسى بار ادامدارعا، ءۇش جاسقا دەيىنگى بالالارعا جەۋگە بولمايدى. ارتىق سالماعى بار جاندارعا پايدالانۋعا بولمايدى. سەبەبى ونىڭ كالوريا مولشەرى ءار تۇرلىلىگىنە بايلانىستى 100 گرامم ونىمگە 29-دان 42 ككال-عا دەيىن جەتەدى. قانت ديابەتىمەن اۋىراتىن ناۋقاستارعا جەمىستەردەن اۋلاق بولۋعا كەڭەس بەرىلەدى.
قارابۇلدىرگەن راۋشانگۇلدىلەر تۇقىمداسى، رۋبۋس وسىمدىگڭىنىڭ تۋىسىنا جاتاتىن بۇتالاردىڭ ورتاق اتاۋى. وتانى سولتۇستىك امەريكا مەن ەۋروپادا، 400-دەن استام ءتۇرى بەلگىلى. قارابۇلدىرگەن جەمىسىنىڭ قۇرامىنداعى دارۋمەندەر ارتىق سۇيىقتىقتى ۋاقتىلى كەتىرۋگە كومەكتەسەدى، جۇرەك ىرعاعىن قالىپقا كەلتىرەدى، قان تامىر جۇيەسىنىڭ جۇمىسىن جاقسارتادى. ادامنىڭ نەرۆ تالشىقتارىنا تىنىشتىق اسەرىن سىيلايدى. قارابۇلدىرگەن جەمىسىنىڭ پايداسى دا وتە مول. ونداعى ۆ،س ۆيتاميندەرى، ورگانيكالىق قىشقىلدار ارقاسىندا ديۋرەتيكالىق جانە حولەرەتيكالىق اسەرى مەتابوليزمدى جاقسارتادى. اس قورىتۋ جۇيەسىندەگى اسقازان ىشەك جۇمىس پروتسەستەرىن جيىلەتەدى، تابەتتى جاقسارتادى. كوبىنەسە قارابۇلدىرگەندى جۇكتىلىك كەزىندە ايەلدەر مەن جاس بالالارعا تۇتىنعان ءجون. سەبەبى قارابۇلدىرگەن قۇرامى كالتسيعا باي دەسەدە بولادى.بۇل دەنەنىڭ قالىپتى دامۋىنا ىقپال ەتەدى جانە جۇيكە جۇيەسىنىڭ پاتولوگيالارىنىڭ كەرەعار دامۋىنا جول بەرمەيدى. قاندى كوبەيتەدى،قان اينالىمىن جاقسارتادى.
باتەس مالىكقىزى
