Halyqtyń quqyqtyń sanasy qandaı deńgeıde? «Adyrna» ulttyq portalynyń kezekti suhbaty quqyqtanýshy N.Badanova hanymmen boldy.
-Nazıra hanym, quqyq salasynda júrgenińizge qansha ýaqyt boldy? Suraq tórkinin quqyqtyq sananyń qalyptasýynan bastaıyq. Jalpy quqyqtyq mádenıet degenimiz ne?
-Quqyqtanýshy degen mamandyqty ıelengenime bıyl 15 jyl tolady. Sodan beri aldymnan kóptegen quqyq salasyn súıip oqıtyn túlekter ótti. Túrli taǵdyrǵa, máselesin sheshe almaı júrgen jandarǵa jolyqtym. Negizi halyq qazir zań salasynan habardar. Oǵan áleýmettik jeli kýá. Zańsyzdyqqa tap bolǵandar birden sotqa júginip, odan sheshimin tappasa joǵary jaqqa hat joldap, nemese áleýmettik jelige jarııalaıdy. Munyń barlyǵy «zańsoqqandyq» emes, zańnyń durys oryndalýy men oǵan qol jetkizý.
Quqyqtyń mádenıet te zańdy bilýmen qalyptasady. Iaǵnı, óz quqyǵyńdy qorǵaý barysynda naqty faktimen, talappen, zań aıasymen júrý degen sóz. Ras, jappaı halyqtyı barlyǵy zańdy biledi, quqyqtyq mádenıeti jiti qalyptasqan dep aıtý qıyn. Alaıda, kósh júre túzelmeı me? Bir adamnyń zań bilgeni ekinshi adamǵa áser etpeı qoımaıdy.
-Quqyqtyq mádenıet te, sana da ózinen ózi qalyptasyp ketpeıdi. Belgili bir dúnıe áser etedi. Arnaıy jumys isteıdi. Al bizdiń qoǵamda «quqyqtyq sanany qalyptastyrýda» qandaı áreket etýde?
-HHI ǵasyr. Kózi ashyq, kókiregi oıaý zaman. Qazaqstannyń konstıtýııasynan bastap barlyq saladaǵy zań aıasy ınternet resýrstarynda tur. Arnaıy saıttar qyzmet isteıdi. Saıyp kelgende, zańger de óte kóp. Teledıdardan túrli baǵdarlamalardy kózim shaldy. Halyqqa qarapaıym tilmen «osyndaı jaǵdaıǵa tap bolsańyz...» dep barlyq sıtýaııadan mysal keltirip túsindirip jatady. Óz quqyǵyn qorǵaýǵa tyrysqan adamǵa barlyǵy qoljetimdi. Tegin konsýltaııa beretin zańgerler de jeterlik. Tek halyqtan keregi – áreket, senim, jiger.
Quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmetkerleri, sot salasynyń mamandary, zańgerler de áleýmettik jelide tikeleı efır uıymdastyrýda. Maqsaty – halyqtyń quqyqtyq saýatyn ashý.
-Teledıdardan tek maǵynaly dúnıelerdi aıtatyn baǵdarlamalar ǵana emes, túrli taǵdyrlardy talqyǵy salatyn áleýmettik taqyryptaǵy tok-shoýlar bar. «Balasyn qaıtara almaı júrgender, úıin ataǵyna aýdara almaı júrgender» kóp keledi. Zań bilmeıdi nemese júgingen quzyrly organ isti durys qaramaıdy. Kim kináli?
-Joǵaryda aıtyp ótkendeı, barlyq adam saýatty, quqyǵyn qorǵaı alatyn kúıde emes. Aýyl-aımaqtarda, tipti úlken qalalardyń ózinde zańsyzdyq kóp kezdesedi. Zardap shegetin halyq. Amaly qalmaǵan adamdar áleýmettik baǵdarlamalarǵa júginedi. Ókinishke qaraı, qazir baǵdarlamalardyń sany da kóbeıip ketti. Bul baǵdarlamalardyń kóptigi emes, halyq jaǵdaıynyń máz emestiginde. Kim kináli deýge kelmes, tek bilim men mádenıet jetispeıdi. Osy ekeýi bolǵanda, baǵdarlamalarǵa shyǵýǵa da uıalatyn qoǵam qalyptasýshy edi.
-Quqyqtyq sananyń qylmysqa áseri bola ma?
-Qylmysqa barǵan ár adam bul joldyń qatelik ekenin jaqsy biledi. Mysaly, urlyqshyny alaıyq. Ol ury. Bireýdiń zatyn ruqsatsyz almaq túgili, qol ushyn tıgizýge bolmaıtynyn biledi. Bile tura alady, urlaıdy. Ókinishke qaraı qylmys azaımaıdy. Degenmen, halyqtyń quqyqtyq sanasy artsa jemqorlyq, para berýshilik joıylar ma edi, kim bilsin...
-Zań bilmegen adam qujattardy rásimdeý kezinde qatelik jiberse, onyń bilmegendigi kómektese me?
-«Zańdy bilmeý jaýapkershilikten bosatpaıdy». Mysaly, qujattaryn joǵaltyp, rásimdeý barysynda olarǵa jeńildikter qarastyrylady.
-Qazir zańgerler kóp. Júginetin adamdar qarasy da kóp pe?
-Suranysqa usynys qoı. Zárý jandar kóp. Shaǵyn keleńsizdik oryn alsa da zańgerge júginip, máseleniń tez sheshilýin qalaıdy halyq.
Suhbatyńyzǵa raqmet!
Áńgimelesken: Injý Ómirzaq,
«Adyrna» ulttyq portaly
