حالىقتىڭ قۇقىقتىڭ ساناسى قانداي دەڭگەيدە؟ «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالىنىڭ كەزەكتى سۇحباتى قۇقىقتانۋشى ن.بادانوۆا حانىممەن بولدى.
-نازيرا حانىم، قۇقىق سالاسىندا جۇرگەنىڭىزگە قانشا ۋاقىت بولدى؟ سۇراق توركىنىن قۇقىقتىق سانانىڭ قالىپتاسۋىنان باستايىق. جالپى قۇقىقتىق مادەنيەت دەگەنىمىز نە؟
-قۇقىقتانۋشى دەگەن ماماندىقتى يەلەنگەنىمە بيىل 15 جىل تولادى. سودان بەرى الدىمنان كوپتەگەن قۇقىق سالاسىن ءسۇيىپ وقيتىن تۇلەكتەر ءوتتى. ءتۇرلى تاعدىرعا، ماسەلەسىن شەشە الماي جۇرگەن جاندارعا جولىقتىم. نەگىزى حالىق قازىر زاڭ سالاسىنان حاباردار. وعان الەۋمەتتىك جەلى كۋا. زاڭسىزدىققا تاپ بولعاندار بىردەن سوتقا جۇگىنىپ، ودان شەشىمىن تاپپاسا جوعارى جاققا حات جولداپ، نەمەسە الەۋمەتتىك جەلىگە جاريالايدى. مۇنىڭ بارلىعى «زاڭسوققاندىق» ەمەس، زاڭنىڭ دۇرىس ورىندالۋى مەن وعان قول جەتكىزۋ.
قۇقىقتىڭ مادەنيەت تە زاڭدى بىلۋمەن قالىپتاسادى. ياعني، ءوز قۇقىعىڭدى قورعاۋ بارىسىندا ناقتى فاكتىمەن، تالاپپەن، زاڭ اياسىمەن ءجۇرۋ دەگەن ءسوز. راس، جاپپاي حالىقتىي بارلىعى زاڭدى بىلەدى، قۇقىقتىق مادەنيەتى ءجىتى قالىپتاسقان دەپ ايتۋ قيىن. الايدا، كوش جۇرە تۇزەلمەي مە؟ ءبىر ادامنىڭ زاڭ بىلگەنى ەكىنشى ادامعا اسەر ەتپەي قويمايدى.
-قۇقىقتىق مادەنيەت تە، سانا دا وزىنەن ءوزى قالىپتاسىپ كەتپەيدى. بەلگىلى ءبىر دۇنيە اسەر ەتەدى. ارنايى جۇمىس ىستەيدى. ال ءبىزدىڭ قوعامدا «قۇقىقتىق سانانى قالىپتاستىرۋدا» قانداي ارەكەت ەتۋدە؟
-ءححى عاسىر. كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ زامان. قازاقستاننىڭ كونستيتۋتسياسىنان باستاپ بارلىق سالاداعى زاڭ اياسى ينتەرنەت رەسۋرستارىندا تۇر. ارنايى سايتتار قىزمەت ىستەيدى. سايىپ كەلگەندە، زاڭگەر دە وتە كوپ. تەلەديداردان ءتۇرلى باعدارلامالاردى كوزىم شالدى. حالىققا قاراپايىم تىلمەن «وسىنداي جاعدايعا تاپ بولساڭىز...» دەپ بارلىق سيتۋاتسيادان مىسال كەلتىرىپ ءتۇسىندىرىپ جاتادى. ءوز قۇقىعىن قورعاۋعا تىرىسقان ادامعا بارلىعى قولجەتىمدى. تەگىن كونسۋلتاتسيا بەرەتىن زاڭگەرلەر دە جەتەرلىك. تەك حالىقتان كەرەگى – ارەكەت، سەنىم، جىگەر.
قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى، سوت سالاسىنىڭ ماماندارى، زاڭگەرلەر دە الەۋمەتتىك جەلىدە تىكەلەي ەفير ۇيىمداستىرۋدا. ماقساتى – حالىقتىڭ قۇقىقتىق ساۋاتىن اشۋ.
-تەلەديداردان تەك ماعىنالى دۇنيەلەردى ايتاتىن باعدارلامالار عانا ەمەس، ءتۇرلى تاعدىرلاردى تالقىعى سالاتىن الەۋمەتتىك تاقىرىپتاعى توك-شوۋلار بار. «بالاسىن قايتارا الماي جۇرگەندەر، ءۇيىن اتاعىنا اۋدارا الماي جۇرگەندەر» كوپ كەلەدى. زاڭ بىلمەيدى نەمەسە جۇگىنگەن قۇزىرلى ورگان ءىستى دۇرىس قارامايدى. كىم كىنالى؟
-جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي، بارلىق ادام ساۋاتتى، قۇقىعىن قورعاي الاتىن كۇيدە ەمەس. اۋىل-ايماقتاردا، ءتىپتى ۇلكەن قالالاردىڭ وزىندە زاڭسىزدىق كوپ كەزدەسەدى. زارداپ شەگەتىن حالىق. امالى قالماعان ادامدار الەۋمەتتىك باعدارلامالارعا جۇگىنەدى. وكىنىشكە قاراي، قازىر باعدارلامالاردىڭ سانى دا كوبەيىپ كەتتى. بۇل باعدارلامالاردىڭ كوپتىگى ەمەس، حالىق جاعدايىنىڭ ءماز ەمەستىگىندە. كىم كىنالى دەۋگە كەلمەس، تەك ءبىلىم مەن مادەنيەت جەتىسپەيدى. وسى ەكەۋى بولعاندا، باعدارلامالارعا شىعۋعا دا ۇيالاتىن قوعام قالىپتاسۋشى ەدى.
-قۇقىقتىق سانانىڭ قىلمىسقا اسەرى بولا ما؟
-قىلمىسقا بارعان ءار ادام بۇل جولدىڭ قاتەلىك ەكەنىن جاقسى بىلەدى. مىسالى، ۇرلىقشىنى الايىق. ول ۇرى. بىرەۋدىڭ زاتىن رۇقساتسىز الماق تۇگىلى، قول ۇشىن تيگىزۋگە بولمايتىنىن بىلەدى. بىلە تۇرا الادى، ۇرلايدى. وكىنىشكە قاراي قىلمىس ازايمايدى. دەگەنمەن، حالىقتىڭ قۇقىقتىق ساناسى ارتسا جەمقورلىق، پارا بەرۋشىلىك جويىلار ما ەدى، كىم ءبىلسىن...
-زاڭ بىلمەگەن ادام قۇجاتتاردى راسىمدەۋ كەزىندە قاتەلىك جىبەرسە، ونىڭ بىلمەگەندىگى كومەكتەسە مە؟
-«زاڭدى بىلمەۋ جاۋاپكەرشىلىكتەن بوساتپايدى». مىسالى، قۇجاتتارىن جوعالتىپ، راسىمدەۋ بارىسىندا ولارعا جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلادى.
-قازىر زاڭگەرلەر كوپ. جۇگىنەتىن ادامدار قاراسى دا كوپ پە؟
-سۇرانىسقا ۇسىنىس قوي. ءزارۋ جاندار كوپ. شاعىن كەلەڭسىزدىك ورىن السا دا زاڭگەرگە جۇگىنىپ، ماسەلەنىڭ تەز شەشىلۋىن قالايدى حالىق.
سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
اڭگىمەلەسكەن: ءىنجۋ ومىرزاق،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
