KSRO ydyraǵannan keıin kóptegen orys halqy burynǵy odaqtas respýblıkalarda, keıbiri egemen memleketterde qaldy. Respýblıkalardyń kópshiliginde ultshyldyq sezimniń kúsheıýi baıqaldy. Ortalyq Azııanyń kóptegen elderinde orys jáne orys tildi turǵyndardy qýdalaý bastaldy.
Orystar Eýropadaǵy jáne burynǵy KSRO keńistigindegi eń bólingen halyqtardyń biri bolyp shyqty.
Olardyń taǵdyry qalaı damydy, ulttyq respýblıkalarda qalǵandar qalaı ómir súrdi?
Pravda.Rý-daǵy «Kózqaras» baǵdarlamasynyń stýdııasynda Lıýbov Stepýshova qazaqstandyq ekonomıst jáne saıasatker Petr Svoıkpen Qazaqstandaǵy orys halqynyń ómiri týraly áńgimelesti.
- Petr Vladımırovıch, bizde Reseıde orystardyń Qazaqstanda qalaı ómir súretini týraly kóptegen suraqtar bar. Siz ózińizdi oryspyn dep sanaısyz ba?
- Árıne, oryspyn, álemniń kez kelgen jerinde. Biraq sonymen birge qazaqpyn. Qazaqstandaǵy orystar orys orystary emes, olar onsyz da qazaq orystary. Onyń ústine, men qazirdiń ózinde óte úlken otbasyn qurdym, onyń jartysy qazaq. Qalaı bolǵanda da, men ómirimniń kóp bóligin qazaqtar arasynda ótkizdim, sondyqtan men oryspyn da, qazaqpyn da.
Men orys tildi adamdar týraly birden-bir mańyzdy nárseni atap ótkim keledi.
Kimde-kim ózin oryspyn dep sanasa, onda ol bólek áńgime bolady, degenmen ondaılar, ózin orym dep sanaıtyndar Qazaqstanda da kóp. Onyń ishinde aralas otbasylarda. Mysaly, meniń balalarym áli orys, al nemerelerimniń kim ekeni belgisiz.
Biraq orys tildilerge keletin bolsaq, munda bári orystildiler. Sonyń ishinde qazaqtar. Biraq, jetkiliksiz bilimi barlardy qospaǵanda - aýyl, shalǵaı jer, nashar mektep jáne sonyń saldarynan tolyq oqymaǵandar, olar - orys tildi emester.
Qazaqstan halqynyń kóp bóligi úshin negizgi til - orys tili. Munda ana tilin bilý mindetti, ol óte mańyzdy nárse, biraq bul áli de qosymsha nárse.
- Qane bylaı keliseıik, biz orystar týraly, ózin orys halqy sanaıtyndar týraly, orys qazaqtary týraly aıtaıyq.
- Men kelise almaımyn. Bizde bir memleket bar, Qazaqstan dep atalady, biraq eki ult bar.
Kez-kelgen ulttyń etnıkalyq, lıngvıstıkalyq jáne kez-kelgen basqa uqsastyqtary bolýy tıis, biraq ult - bul tarıhı tájirıbe, sonymen qatar bolashaqqa degen kózqaras.
Bul ózin-ózi sáıkestendirý jáne bolashaqtyń kórinisi.
Qazaqstan eki álemde ómir súredi
- Biz keńestik týyndyda qaldyq, ol eshqaıda ketken joq. Múmkin, ol bilinbeýi múmkin, syrtqa shyqpaýy da múmkin, biraq biz keńestik júıeniń bir bóligi bolyp qala beremiz.
- Sonymen birge biz Batys ekonomıkasynyń bir bóligi bolyp tabylamyz. Bul ózge bólik bolǵandyqtan da ótkenge oralǵysy kelmeıdi, oǵan oralýdan qorqady, óıtkeni ol tek sımvolıkalyq túrde «qaıta qurý» úshin mindetti túrde qazaqty latyn álipbıine kóshirý kerek.
Bul ras dúnıe. Sonymen qatar, keıbir qazaqtar arasynda Reseıge baǵyttalýshylyq, saıyp kelgende, Reseıge baǵynbaýshylyq bar. Tipti keıbiri Reseıge úreımen qaraıdy.
Olardyń batyry Pýtın emes, Navalnyı.
Sonymen qatar Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqta bolýdy quptaıtyn jáne osy ıntegraııa tereńdeı túsken jaǵdaıda odan da kóp qýanatyn qalypty qazaq ulty bar.
Bul eki ult kóp jaǵdaıda birikken jáne aralarynda eshqandaı qaqtyǵys joq. Biz Ýkraına emespiz. Qudaıǵa shúkir, bizdi súıreıtin jer joq, basqa el joq.
"Adyrna" ulttyq portaly
