Jastar - bolaşaqtyŋ barometrı. Eskınıŋ bır kısısı "Jasyŋdy körset, keleşegıŋdı baiandaiyn" degen eken. Şynyn da solai. Bügıngı jas qandai - erteŋımız sondai. Öitkenı Ahmetşe aitqanda "Bızdıŋ zamanymyz ötken zamannyŋ balasy, keler zamannyŋ atasy" . Ärine, elımızde jastar saiasaty ılkımdı ısterımen aişyqtalyp jür. Jastar qoldausyz da emes. Öitkenı olar erteŋımız, kemeŋger keleşegımız. Bolaşaqqa janaşyrlyq bügınnen bastalady.
Bügınde jastardyŋ qai saladan da oiyp tūryp alǧan orny bar. Äsırese, el jastary käsıpkerlık salasynda eleulı eŋbek etıp keledı. Ükımet te olardyŋ biznes älemıne dendei enuıne jaǧdai jasap, türlışe baǧdarlamalar äzırlep jür. Sonyŋ bırı häm bıregeiı "Zhas projest" baǧdarlamasy. Mūnan özge "Bastau Biznes" bastamsy da bar. Būl baǧdarlamalardyŋ denı jastar arasyndaǧy jūmyssyzdyqty auyzdyqtauǧa baǧyttalǧan. Neet sanatyndaǧy jastardyŋ köbeimeuıne septesıp jatqan baǧdarlamalardy jan-jaqty nasihattau, sol baǧdarlamanyŋ igılıgın körıp, käsıpker jürgen jastardy ülgı etu qajet-aq.
Jalpy Jetısu öŋırınde jastarǧa qoldau köp. "Janamyn" degen jastarǧa öŋır atqamınerlerı jalyn beredı. Mäselen, Aqsu audany Altynaryq auylynyŋ tūrǧyndary Dinara Talapqyzy, Nazerke Jetpısbai, Ädemı Almasovalardyŋ käsıp aşyp, tırlıgın döŋgeletuge bır qoldau qajet edı. Boijetkender bügınde memlekettık baǧdarlamanyŋ igılıgın körude. Olar qomaqty sommaǧa «Zhas Rroject» jobasy arqyly qol jetkızgen.
18-20 jastaǧy boijetkender I.Jansügırov atyndaǧy Jetısu universitetınıŋ bılımgerlerı. Olar «Tättı-TIME» konditerler mektebın aşu jobasyn sättı qorǧap, bügınde käsıbın döŋgeletıp otyr. Būl bastamanyŋ maqsaty – jūmyssyz qyz-kelınşekterge türlı konditer önımın pısırıp qana qoimai jaŋa resepterdı oilap tabuǧa, pısıru jäne ärleu önerın jetık meŋgeruge mümkındık beredı.
«Zhas Rroject» jastar korpusyn damytu jobasy Bılım jäne ǧylym ministrlıgı men Düniejüzılık banktıŋ qoldauymen 2017 jyldan berı jüzege asyp keledı. Jūmyssyz jastardyŋ üzdık äleumettık jobalaryn nazarǧa alatyn granttyq konkurs jeŋımpazdarǧa öz käsıbın bastauǧa mümkındık beredı. Är jobaǧa 1 million teŋgeden qaitarymsyz qarajat jäne är qatysuşyǧa 5 ai boiy 40-60 myŋ teŋgeden şäkırtaqy taǧaiyndaldy. Top müşelerı 5 ai ışınde öz jobalaryn jüzege asyra alady. Al joba aiaqtalǧan soŋ daiyn önımderdı satyp, käsıpkerlıkpen ainalysularyna mümkındık bolady.
Qyzdar bügıngı künı jobany sättı ıske asyruda. Tättı daiyndauǧa yntaly 50 qyz-kelınşektıŋ tızımın jaraqtady. Olardyŋ basym köpşılıgı köpbalaly, jūmyssyz, az qamtylǧan otbasy müşelerınıŋ näzık jandary. Bügınde jas käsıpkerler önımın şyǧaryp, köpke ülgı bolyp jür.
«Zhas Project» jobasy arqyly käsıbın bastaǧandardyŋ bırı Raiymbek audanyndaǧy Qaqpaq auylynda tūratyn Marǧūlan Jolşyūly. Bastama barysynda 1 million teŋge kölemınde grant ūtyp alyp, ūstahana aşqan edı.
Halqymyzda «Ata körgen oq jonar», «At tūiaǧyn tai basar» degen jaqsy tämsıl bar. Marǧūlannyŋ äkesı Jolşy Terlıkbaev – şeber ūsta. Äsırese, qys mausymynda Jolşynyŋ soqqan taǧa, şegesın tūtynatyn tūrǧyndar köp.
Marǧūlandai jas ören äkesınıŋ qasynda qolqanat bola jürıp ūstalyqty meŋgerdı. Qolynan keletın dünienı keŋeitu üşın «Zhas Project» jobasynan baǧyn synap köredı. Asyǧy alşysynan tüsken ol grant iegerı atanyp, qarajatqa ūstahananyŋ jūmysyn jandandyruǧa qajettı qūral-jabdyqtardy satyp aldy. Jas şeberdıŋ Ertai, Darhan, jäne Däuen atty kömekşılerı bar. Üşeuıne de alǧaşqy uaqytqa 5 ai şäkırtaqy tölengen edı.
– Temırden taǧa, şege, üidıŋ tırşılıgıne qajettı qalaq, qysqaş, köseu syndy tūrmysqa qajettı zattardy jasap jürmın. Osyndai jobanyŋ mümkındıgın qoldanyp, oiymda jürgendı ıske asyrdym. Bolaşaqqa jospar köp, – deidı Marǧūlan Jolşyūly.On sausaǧynan öner tamǧan şeber Marǧūlan kümısten saqina, bılezık, qyzdardyŋ äşekei būiymdaryn da jasaidy eken. Aǧaştan er-toqym, at äbzelderın jasau da qolynan keledı. Mūnyŋ barlyǧy – jaqsylyq, auyl tırşılıgıne qajettı dünie. Ras, kei auyldan ūstany, ūstahanany tappaisyŋ. Marǧūlan aşqan ūstahana Qaqpaq pen Kökbel auyly tūrǧyndarynyŋ qajetıne jarap tūr. Käsıp aşyp, tırlık etemın degenderge qoldau bar. Kei jas käsıpkerler memlekettık baǧdarlama arqyly nesie almai, bılımı men bılıgın paidalanyp käsıp etıp jür. Solardyŋ bırı Qarabūlaq kentınıŋ tūrǧyny Äli Bamişin. Ol tūrmysqa qajettı jihaz jasaumen ainalysady. Kez kelgen üidı, keŋsenı jihazsyz elestetu mümkın emes. Sebebı ädemı jihaz – üidıŋ sänı. Osyny tüsıngen jas käsıpker zamanaui ülgıdegı jihaz jasaudy qolǧa alǧan. Äkesımen bırge jihazdyŋ barlyq türın daiyndaityn Älidıŋ şaǧyn şeberhanasy naǧyz eŋbektıŋ altyn ordasyna ainalǧan.
– Ärbır adamǧa mamandyq kerek. Zamandastarymnyŋ qolynda tabaqtai-tabaqtai diplomdary bar. Alaida köpşılıgı jūmyssyz. Būl bügıngı künnıŋ ülken qasıretı. Bıraq qazır «alma pıs, auyzǧa tüs» dep otyratyn uaqyt emes. Qoldan kelgenşe tırşılık jasap, näpaqamyzdy tabu tek özımızge bailanysty. Sondyqtan, barşa adamdy eŋbek etuge şaqyramyn. Ata-anamnyŋ qoldauymen osy käsıptı bastaǧanyma öte quanyştymyn. Şaŋyraqqa qajettı jihazdyŋ barlyq türın jasaimyz. Jalpy, käsıpqoi mamanǧa ainalu üşın kem degende sol ıste 5 jyl ter tögu kerek. Sonda ǧana jasalǧan önımnıŋ sapasyn salystyra alasyŋ. Būl jūmys asa tiianaqtylyqty, eptılıktı talap etedı, – deidı käsıpker.Jas şeberdıŋ aituynşa, bır qaraǧan adamǧa kädımgı taqtai bolyp körıngen dünienıŋ qiiuyn kelıstırıp, ädemı jihaz etıp şyǧaru oŋai şarua emes.
– Är salanyŋ qyzyǧy men qiyndyǧy qatar jüredı. Sol sekıldı jihaz jasaudyŋ da özındık qyr-syry bar. Osy käsıptı damytuǧa bar küşımdı salyp kelemın. Jasaǧan jihazdarymdy tūtynuşylar maqtap jatady. Būl bızdıŋ mereiımızdı ösırıp, jūmysqa degen ynta-jıgerımızdı oiatady. Äkem ekeumız talǧamy joǧary tūtynuşynyŋ oiyn döp basyp, köŋılındegıdei etıp jasap şyǧaru üşın kündız-tünı jūmys ıstep, barymyzdy salamyz. Endıgı maqsat – käsıbımızdı damytu. Bolaşaqta jaŋa tehnologiiany qolǧa alyp, jaŋa jihaz türlerın şyǧarudy qolǧa aludy josparlap otyrmyz, – deidı ol.Äli Bolatbekūly tūtynuşylardyŋ äleuetı ortaşa bolǧandyqtan, baǧa da aldyn ala kelısım boiynşa jürgızıletının aitty. Negızınen, asüi men kıreberıs bölmelerdıŋ jihazdaryna, sondai-aq, üstelderge, oryndyqtary bar üstelge tapsyrys köp. Naryq zamanyna bailanysty as bölmege arnalǧan eŋ arzan jihaz qūny 90 myŋ teŋgeden bastalady. Qyzyǧuşylyǧyn käsıpke ainaldyrǧandardyŋ bırı – Alfiia Düisenbınova. Onyŋ qoldan syilyq jasau önerı (handmade) jeke hobbiı bolatyn. Ol halyqqa erekşe syilyqtar ūsynudy oilastyryp, qoldan jasalǧan türlı būiymdar şyǧara bastaidy. Halyqtyŋ sūranysyn baiqaǧan Alfiia qyzyǧuşylyǧyn käsıpke ainaldyrudy oilaidy. Käsıpkerler palatasynda «Biznes bastau» oqu kursyna qatysyp, käsıpkerlık älemıne baǧyt alǧan ol öz ideiasyn innovasiialyq grantqa ūsyndy. Nätijesınde, grant iegerı atanyp, berılgen qarajatqa osy būiymdardy jasap şyǧaruǧa qajettı qūral-jabdyqtar satyp aldy. Qazırgı uaqytta şaǧyn düken aşyp, öz būiymdaryn ūsynyp jürgen jas käsıpker memlekettıŋ berıp jatqan kömegıne dän riza.
– Bız, eŋ aldymen, öz közqarasymyzdy özgertuımız kerek eken. Jaqsy oilar nätijelı jūmystyŋ negızı bolatynyna közım jettı. Osy hobbimen ainalysyp jürgende memleketten kömek aluǧa bolady degenge eş senbeitın edım. «Biznes bastau» kursyna qatysyp, käsıpkerlık negızderı turaly aqparat aldym. Sodan keiın qyzyǧuşylyǧymdy käsıpke ainaldyru maqsatynda jobamdy innovasiialyq grantqa ūsyndym. Grant iegerı atanǧanyma quanyştymyn, – deidı Alfiia Qairatqyzy.Jas käsıpkerdıŋ boiyna tıgınşılık pen qolöner anasy Sveta Aqbolatovadan daryǧan körınedı. Mektep kezınen än men bige jaqyn bolǧan ol 7-synypta özı özbek halqynyŋ ūlttyq kiımın tıgıp, sony kiıp öner körsetken. Tıptı, 4-synypta ūstazy Gülnar Syrymbetovanyŋ plastilinnen jasaǧan gülın maqtaǧany onyŋ qolönerge degen qyzyǧuşylyǧyn oiatqandai. Balalyq yntyzarlyq hobbiıne ainalyp, bügınde käsıbın döŋgelentıp, jeke käsıpker atanuyna sep boldy. «Biznes bastauǧa» qatysyp, 505 myŋ teŋge kölemındegı grant qarajatyna ıs maşinasy, maniken, jūmys üstelı, oryndyq, ütık syndy qajettı zattar men materialdar satyp alady. Oǧan qosymşa 300 myŋ teŋgege nesie räsımdep, alǧaşqy salym retınde saldy. Alǧaşynda qolda bar mata, qaǧaz ben monşaqtan 2 gül, 2 şaşqa taǧatyn būiym jasap, “İnstagramdaǧy” paraqşasyna suretın jükteidı. Ol būiymdary az ǧana uaqyttyŋ ışınde satylyp, jaŋasyna tapsyrys tüse bastaidy. Osylaişa ol jalǧa oryn alyp, şaǧyn düken aşty. Jūmysynyŋ ılgerı basqanyna 5 aidai uaqyt bolǧan.
– Joǧary oqu ornyn mektepke deiıngı tärbie mamandyǧy boiynşa aiaqtadym. Balabaqşada da jūmys ıstedım. Sol kezderı ai saiyn kemınde 1-2 erteŋgılık ūiymdastyratynbyz. Balaqailarǧa jalǧa bolsyn türlı, ädemı naqyştaǧy köilekter ızdeu qiynşylyq tuǧyzdy. Sodan ol da özımnıŋ köpten berı oilap jürgen armanymdy qamşylai tüstı. Endı, mıne, 10-synypqa deiıngı oquşylarǧa tapsyrys boiynşa är ūlttyŋ kiımderın tıgemın. Daiyndaryn jalǧa ötkızemın, – deidı jalǧyzbasty ana.Türlı-tüstı lentadan jasalyp, ädemı qaǧazǧa oralǧan güldıŋ ekı qūşaǧyn jasau üşın bır kün uaqyty ketedı. Baǧasy da qoljetımdı. Jūmystyŋ qiyndyǧyna bailanysty 1500 teŋgeden bastalady. Odan bölek, qyzdarǧa arnalǧan äşekei-būiymdaryn taza hrustal, svarovskii tastarymen kömkeredı. Satyp aluşynyŋ qaltasyna da qaraǧan ol tek qoldanǧan zattarynyŋ ǧana baǧasyn eseptep, özınıŋ eŋbegın qospai satylymǧa şyǧarady.
- Ūlttyq qolönerdı damytqym keledı. Üirenemın deuşılerge ärdaiym esıgı aşyq mektep aşudy josparlap otyrmyn. Qazır jalǧa bergenge dep keibır kiımderdı satyp alamyn. Satuşylardan otandyq önım be dep sūrasaŋ, Qyrǧyzstan, Qytai dep jauap beredı. Qazaqstannan tek tapsyrys boiynşa ǧana jasai alady. Men būl olqylyqtyŋ ornyn toltyryp, otandyq önımdı şyǧarsam deimın. Kiımderdı de qazırgı uaqytta restavrasiiamen ǧana ainalysyp jürmın. Endı ädemı naqyşta, ädemı kiımder tıgıp üirenudı közdep otyrmyn, – deidı jas käsıpker.Alfiianyŋ bolaşaqqa qūrǧan josparlary da auqymdy. Tıgınşılıktı özı üirengen ol özınıŋ şeberlıgın odan saiyn şyŋdap, bar bılgenın üiretkısı keledı. Eldegı jaǧdaiǧa qaramastan Alfiianyŋ jūmysy toqtaǧan joq. Ol üiden tapsyrys qabyldap, ainalymǧa salǧan qarajatynyŋ bır bölıgın bolsyn şyǧaryp otyrdy. Eŋ qynjylatyny – köbınıŋ qolönerdı baǧalamauy.
- Dükende tūrǧan uaqytta köpşılıgı şaş būiymyn sūraǧanda, firmanyŋ tauary eken dep qalady. Tıptı, qoldan jasalǧan qūşaq gülderdı körıp, mūryndaryn tyjyraitqandary da kezdestı. Dese de, keibırı qoldan jasalǧan syilyqty syilasaŋ, ömır boiyna estelık emes pe degen sözderı janymdy jylytady. Jūmysymnyŋ zaia ketpegenın bıldıredı, – deidı.Būiymdary erekşe qyzdyŋ ömırlık ūstanymy da erek. Onyŋ aituynşa, eşkımge aqtalyp, özıŋnıŋ dūrystyǧyŋdy däleldeudıŋ qajetı joq.
- Bastysy, şükırşılık ete bılu kerek. Odan keiın özıŋe degen senımdılık pen sabyr qajet. Qiynşylyq är adamnyŋ basynda kezdesedı, - deidı käsıpker boijetken.Käsıpkerlık - el ekonomikasynyŋ maiatnigı. Biznes damysa - el örısı keŋeiedı. Ärine, jastardyŋ käsıppen şūǧyldanuy qöz qyzyǧarlyq. Öitkenı jastar - progress. Al progress ädette örkendeuge sep. Jetısu öŋırınde progress jastar köp. Sebebı jūmaq mekende jastarǧa qolaily orta tüzılıp, qoldau artyp keledı. Qoldau bar da örkendeu bar.
Ūqsas jaŋalyqtar
