جاستار - بولاشاقتىڭ بارومەترى. ەسكىنىڭ ءبىر كىسىسى "جاسىڭدى كورسەت، كەلەشەگىڭدى باياندايىن" دەگەن ەكەن. شىنىن دا سولاي. بۇگىنگى جاس قانداي - ەرتەڭىمىز سونداي. ويتكەنى احمەتشە ايتقاندا ء"بىزدىڭ زامانىمىز وتكەن زاماننىڭ بالاسى، كەلەر زاماننىڭ اتاسى" . ارينە، ەلىمىزدە جاستار ساياساتى ىلكىمدى ىستەرىمەن ايشىقتالىپ ءجۇر. جاستار قولداۋسىز دا ەمەس. ويتكەنى ولار ەرتەڭىمىز، كەمەڭگەر كەلەشەگىمىز. بولاشاققا جاناشىرلىق بۇگىننەن باستالادى.
بۇگىندە جاستاردىڭ قاي سالادان دا ويىپ تۇرىپ العان ورنى بار. اسىرەسە، ەل جاستارى كاسىپكەرلىك سالاسىندا ەلەۋلى ەڭبەك ەتىپ كەلەدى. ۇكىمەت تە ولاردىڭ بيزنەس الەمىنە دەندەي ەنۋىنە جاعداي جاساپ، تۇرلىشە باعدارلامالار ازىرلەپ ءجۇر. سونىڭ ءبىرى ءھام بىرەگەيى "Zhas projeسt" باعدارلاماسى. مۇنان وزگە "باستاۋ بيزنەس" باستامسى دا بار. بۇل باعدارلامالاردىڭ دەنى جاستار اراسىنداعى جۇمىسسىزدىقتى اۋىزدىقتاۋعا باعىتتالعان. Neet ساناتىنداعى جاستاردىڭ كوبەيمەۋىنە سەپتەسىپ جاتقان باعدارلامالاردى جان-جاقتى ناسيحاتتاۋ، سول باعدارلامانىڭ يگىلىگىن كورىپ، كاسىپكەر جۇرگەن جاستاردى ۇلگى ەتۋ قاجەت-اق.
جالپى جەتىسۋ وڭىرىندە جاستارعا قولداۋ كوپ. "جانامىن" دەگەن جاستارعا ءوڭىر اتقامىنەرلەرى جالىن بەرەدى. ماسەلەن، اقسۋ اۋدانى التىنارىق اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى دينارا تالاپقىزى، نازەركە جەتپىسباي، ادەمى الماسوۆالاردىڭ كاسىپ اشىپ، تىرلىگىن دوڭگەلەتۋگە ءبىر قولداۋ قاجەت ەدى. بويجەتكەندەر بۇگىندە مەملەكەتتىك باعدارلامانىڭ يگىلىگىن كورۋدە. ولار قوماقتى سومماعا «Zhas رroject» جوباسى ارقىلى قول جەتكىزگەن.
18-20 جاستاعى بويجەتكەندەر ءى.جانسۇگىروۆ اتىنداعى جەتىسۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بىلىمگەرلەرى. ولار «ءتاتتى-TIME» كونديتەرلەر مەكتەبىن اشۋ جوباسىن ءساتتى قورعاپ، بۇگىندە كاسىبىن دوڭگەلەتىپ وتىر. بۇل باستامانىڭ ماقساتى – جۇمىسسىز قىز-كەلىنشەكتەرگە ءتۇرلى كونديتەر ءونىمىن ءپىسىرىپ قانا قويماي جاڭا رەتسەپتەردى ويلاپ تابۋعا، ءپىسىرۋ جانە ارلەۋ ونەرىن جەتىك مەڭگەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
«Zhas رroject» جاستار كورپۋسىن دامىتۋ جوباسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى مەن دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ قولداۋىمەن 2017 جىلدان بەرى جۇزەگە اسىپ كەلەدى. جۇمىسسىز جاستاردىڭ ۇزدىك الەۋمەتتىك جوبالارىن نازارعا الاتىن گرانتتىق كونكۋرس جەڭىمپازدارعا ءوز كاسىبىن باستاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ءار جوباعا 1 ميلليون تەڭگەدەن قايتارىمسىز قاراجات جانە ءار قاتىسۋشىعا 5 اي بويى 40-60 مىڭ تەڭگەدەن شاكىرتاقى تاعايىندالدى. توپ مۇشەلەرى 5 اي ىشىندە ءوز جوبالارىن جۇزەگە اسىرا الادى. ال جوبا اياقتالعان سوڭ دايىن ونىمدەردى ساتىپ، كاسىپكەرلىكپەن اينالىسۋلارىنا مۇمكىندىك بولادى.
قىزدار بۇگىنگى كۇنى جوبانى ءساتتى ىسكە اسىرۋدا. ءتاتتى دايىنداۋعا ىنتالى 50 قىز-كەلىنشەكتىڭ ءتىزىمىن جاراقتادى. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى كوپبالالى، جۇمىسسىز، از قامتىلعان وتباسى مۇشەلەرىنىڭ نازىك جاندارى. بۇگىندە جاس كاسىپكەرلەر ءونىمىن شىعارىپ، كوپكە ۇلگى بولىپ ءجۇر.
«Zhas Project» جوباسى ارقىلى كاسىبىن باستاعانداردىڭ ءبىرى رايىمبەك اۋدانىنداعى قاقپاق اۋىلىندا تۇراتىن مارعۇلان جولشىۇلى. باستاما بارىسىندا 1 ميلليون تەڭگە كولەمىندە گرانت ۇتىپ الىپ، ۇستاحانا اشقان ەدى.
حالقىمىزدا «اتا كورگەن وق جونار»، «ات تۇياعىن تاي باسار» دەگەن جاقسى ءتامسىل بار. مارعۇلاننىڭ اكەسى جولشى تەرلىكباەۆ – شەبەر ۇستا. اسىرەسە، قىس ماۋسىمىندا جولشىنىڭ سوققان تاعا، شەگەسىن تۇتىناتىن تۇرعىندار كوپ.
مارعۇلانداي جاس ورەن اكەسىنىڭ قاسىندا قولقانات بولا ءجۇرىپ ۇستالىقتى مەڭگەردى. قولىنان كەلەتىن دۇنيەنى كەڭەيتۋ ءۇشىن «Zhas Project» جوباسىنان باعىن سىناپ كورەدى. اسىعى الشىسىنان تۇسكەن ول گرانت يەگەرى اتانىپ، قاراجاتقا ۇستاحانانىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋعا قاجەتتى قۇرال-جابدىقتاردى ساتىپ الدى. جاس شەبەردىڭ ەرتاي، دارحان، جانە داۋەن اتتى كومەكشىلەرى بار. ۇشەۋىنە دە العاشقى ۋاقىتقا 5 اي شاكىرتاقى تولەنگەن ەدى.
– تەمىردەن تاعا، شەگە، ءۇيدىڭ تىرشىلىگىنە قاجەتتى قالاق، قىسقاش، كوسەۋ سىندى تۇرمىسقا قاجەتتى زاتتاردى جاساپ ءجۇرمىن. وسىنداي جوبانىڭ مۇمكىندىگىن قولدانىپ، ويىمدا جۇرگەندى ىسكە اسىردىم. بولاشاققا جوسپار كوپ، – دەيدى مارعۇلان جولشىۇلى.
ون ساۋساعىنان ونەر تامعان شەبەر مارعۇلان كۇمىستەن ساقينا، بىلەزىك، قىزداردىڭ اشەكەي بۇيىمدارىن دا جاسايدى ەكەن. اعاشتان ەر-توقىم، ات ابزەلدەرىن جاساۋ دا قولىنان كەلەدى. مۇنىڭ بارلىعى – جاقسىلىق، اۋىل تىرشىلىگىنە قاجەتتى دۇنيە. راس، كەي اۋىلدان ۇستانى، ۇستاحانانى تاپپايسىڭ. مارعۇلان اشقان ۇستاحانا قاقپاق پەن كوكبەل اۋىلى تۇرعىندارىنىڭ قاجەتىنە جاراپ تۇر.
كاسىپ اشىپ، تىرلىك ەتەمىن دەگەندەرگە قولداۋ بار. كەي جاس كاسىپكەرلەر مەملەكەتتىك باعدارلاما ارقىلى نەسيە الماي، ءبىلىمى مەن بىلىگىن پايدالانىپ كاسىپ ەتىپ ءجۇر. سولاردىڭ ءبىرى قارابۇلاق كەنتىنىڭ تۇرعىنى ءالي باميشين. ول تۇرمىسقا قاجەتتى جيھاز جاساۋمەن اينالىسادى.
كەز كەلگەن ءۇيدى، كەڭسەنى جيھازسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى ادەمى جيھاز – ءۇيدىڭ ءسانى. وسىنى تۇسىنگەن جاس كاسىپكەر زاماناۋي ۇلگىدەگى جيھاز جاساۋدى قولعا العان. اكەسىمەن بىرگە جيھازدىڭ بارلىق ءتۇرىن دايىندايتىن ءاليدىڭ شاعىن شەبەرحاناسى ناعىز ەڭبەكتىڭ التىن ورداسىنا اينالعان.
– ءاربىر ادامعا ماماندىق كەرەك. زامانداستارىمنىڭ قولىندا تاباقتاي-تاباقتاي ديپلومدارى بار. الايدا كوپشىلىگى جۇمىسسىز. بۇل بۇگىنگى كۇننىڭ ۇلكەن قاسىرەتى. بىراق قازىر «الما ءپىس، اۋىزعا ءتۇس» دەپ وتىراتىن ۋاقىت ەمەس. قولدان كەلگەنشە تىرشىلىك جاساپ، ناپاقامىزدى تابۋ تەك وزىمىزگە بايلانىستى. سوندىقتان، بارشا ادامدى ەڭبەك ەتۋگە شاقىرامىن. اتا-انامنىڭ قولداۋىمەن وسى كاسىپتى باستاعانىما وتە قۋانىشتىمىن. شاڭىراققا قاجەتتى جيھازدىڭ بارلىق ءتۇرىن جاسايمىز. جالپى، كاسىپقوي مامانعا اينالۋ ءۇشىن كەم دەگەندە سول ىستە 5 جىل تەر توگۋ كەرەك. سوندا عانا جاسالعان ءونىمنىڭ ساپاسىن سالىستىرا الاسىڭ. بۇل جۇمىس اسا تياناقتىلىقتى، ەپتىلىكتى تالاپ ەتەدى، – دەيدى كاسىپكەر.
جاس شەبەردىڭ ايتۋىنشا، ءبىر قاراعان ادامعا كادىمگى تاقتاي بولىپ كورىنگەن دۇنيەنىڭ قيۋىن كەلىستىرىپ، ادەمى جيھاز ەتىپ شىعارۋ وڭاي شارۋا ەمەس.
– ءار سالانىڭ قىزىعى مەن قيىندىعى قاتار جۇرەدى. سول سەكىلدى جيھاز جاساۋدىڭ دا وزىندىك قىر-سىرى بار. وسى كاسىپتى دامىتۋعا بار كۇشىمدى سالىپ كەلەمىن. جاساعان جيھازدارىمدى تۇتىنۋشىلار ماقتاپ جاتادى. بۇل ءبىزدىڭ مەرەيىمىزدى ءوسىرىپ، جۇمىسقا دەگەن ىنتا-جىگەرىمىزدى وياتادى. اكەم ەكەۋمىز تالعامى جوعارى تۇتىنۋشىنىڭ ويىن ءدوپ باسىپ، كوڭىلىندەگىدەي ەتىپ جاساپ شىعارۋ ءۇشىن كۇندىز-ءتۇنى جۇمىس ىستەپ، بارىمىزدى سالامىز. ەندىگى ماقسات – كاسىبىمىزدى دامىتۋ. بولاشاقتا جاڭا تەحنولوگيانى قولعا الىپ، جاڭا جيھاز تۇرلەرىن شىعارۋدى قولعا الۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز، – دەيدى ول.
ءالي بولاتبەكۇلى تۇتىنۋشىلاردىڭ الەۋەتى ورتاشا بولعاندىقتان، باعا دا الدىن الا كەلىسىم بويىنشا جۇرگىزىلەتىنىن ايتتى. نەگىزىنەن، ءاسۇي مەن كىرەبەرىس بولمەلەردىڭ جيھازدارىنا، سونداي-اق، ۇستەلدەرگە، ورىندىقتارى بار ۇستەلگە تاپسىرىس كوپ. نارىق زامانىنا بايلانىستى اس بولمەگە ارنالعان ەڭ ارزان جيھاز قۇنى 90 مىڭ تەڭگەدەن باستالادى.
قىزىعۋشىلىعىن كاسىپكە اينالدىرعانداردىڭ ءبىرى – الفيا دۇيسەنبىنوۆا. ونىڭ قولدان سىيلىق جاساۋ ونەرى (handmade) جەكە ءحوببيى بولاتىن. ول حالىققا ەرەكشە سىيلىقتار ۇسىنۋدى ويلاستىرىپ، قولدان جاسالعان ءتۇرلى بۇيىمدار شىعارا باستايدى.
حالىقتىڭ سۇرانىسىن بايقاعان الفيا قىزىعۋشىلىعىن كاسىپكە اينالدىرۋدى ويلايدى. كاسىپكەرلەر پالاتاسىندا «بيزنەس باستاۋ» وقۋ كۋرسىنا قاتىسىپ، كاسىپكەرلىك الەمىنە باعىت العان ول ءوز يدەياسىن يننوۆاتسيالىق گرانتقا ۇسىندى. ناتيجەسىندە، گرانت يەگەرى اتانىپ، بەرىلگەن قاراجاتقا وسى بۇيىمداردى جاساپ شىعارۋعا قاجەتتى قۇرال-جابدىقتار ساتىپ الدى. قازىرگى ۋاقىتتا شاعىن دۇكەن اشىپ، ءوز بۇيىمدارىن ۇسىنىپ جۇرگەن جاس كاسىپكەر مەملەكەتتىڭ بەرىپ جاتقان كومەگىنە ءدان ريزا.
– ءبىز، ەڭ الدىمەن، ءوز كوزقاراسىمىزدى وزگەرتۋىمىز كەرەك ەكەن. جاقسى ويلار ناتيجەلى جۇمىستىڭ نەگىزى بولاتىنىنا كوزىم جەتتى. وسى حوببيمەن اينالىسىپ جۇرگەندە مەملەكەتتەن كومەك الۋعا بولادى دەگەنگە ەش سەنبەيتىن ەدىم. «بيزنەس باستاۋ» كۋرسىنا قاتىسىپ، كاسىپكەرلىك نەگىزدەرى تۋرالى اقپارات الدىم. سودان كەيىن قىزىعۋشىلىعىمدى كاسىپكە اينالدىرۋ ماقساتىندا جوبامدى يننوۆاتسيالىق گرانتقا ۇسىندىم. گرانت يەگەرى اتانعانىما قۋانىشتىمىن، – دەيدى الفيا قايراتقىزى.
جاس كاسىپكەردىڭ بويىنا تىگىنشىلىك پەن قولونەر اناسى سۆەتا اقبولاتوۆادان دارىعان كورىنەدى. مەكتەپ كەزىنەن ءان مەن بيگە جاقىن بولعان ول 7-سىنىپتا ءوزى وزبەك حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمىن تىگىپ، سونى كيىپ ونەر كورسەتكەن. ءتىپتى، 4-سىنىپتا ۇستازى گۇلنار سىرىمبەتوۆانىڭ پلاستيليننەن جاساعان گۇلىن ماقتاعانى ونىڭ قولونەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتقانداي. بالالىق ىنتىزارلىق حوببيىنە اينالىپ، بۇگىندە كاسىبىن دوڭگەلەنتىپ، جەكە كاسىپكەر اتانۋىنا سەپ بولدى.
«بيزنەس باستاۋعا» قاتىسىپ، 505 مىڭ تەڭگە كولەمىندەگى گرانت قاراجاتىنا ءىس ماشيناسى، مانيكەن، جۇمىس ۇستەلى، ورىندىق، ۇتىك سىندى قاجەتتى زاتتار مەن ماتەريالدار ساتىپ الادى. وعان قوسىمشا 300 مىڭ تەڭگەگە نەسيە راسىمدەپ، العاشقى سالىم رەتىندە سالدى. العاشىندا قولدا بار ماتا، قاعاز بەن مونشاقتان 2 گۇل، 2 شاشقا تاعاتىن بۇيىم جاساپ، “ينستاگرامداعى” پاراقشاسىنا سۋرەتىن جۇكتەيدى. ول بۇيىمدارى از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە ساتىلىپ، جاڭاسىنا تاپسىرىس تۇسە باستايدى. وسىلايشا ول جالعا ورىن الىپ، شاعىن دۇكەن اشتى. جۇمىسىنىڭ ىلگەرى باسقانىنا 5 ايداي ۋاقىت بولعان.
– جوعارى وقۋ ورنىن مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە ماماندىعى بويىنشا اياقتادىم. بالاباقشادا دا جۇمىس ىستەدىم. سول كەزدەرى اي سايىن كەمىندە 1-2 ەرتەڭگىلىك ۇيىمداستىراتىنبىز. بالاقايلارعا جالعا بولسىن ءتۇرلى، ادەمى ناقىشتاعى كويلەكتەر ىزدەۋ قيىنشىلىق تۋعىزدى. سودان ول دا ءوزىمنىڭ كوپتەن بەرى ويلاپ جۇرگەن ارمانىمدى قامشىلاي ءتۇستى. ەندى، مىنە، 10-سىنىپقا دەيىنگى وقۋشىلارعا تاپسىرىس بويىنشا ءار ۇلتتىڭ كيىمدەرىن تىگەمىن. دايىندارىن جالعا وتكىزەمىن، – دەيدى جالعىزباستى انا.
ءتۇرلى-ءتۇستى لەنتادان جاسالىپ، ادەمى قاعازعا ورالعان گۇلدىڭ ەكى قۇشاعىن جاساۋ ءۇشىن ءبىر كۇن ۋاقىتى كەتەدى. باعاسى دا قولجەتىمدى. جۇمىستىڭ قيىندىعىنا بايلانىستى 1500 تەڭگەدەن باستالادى. ودان بولەك، قىزدارعا ارنالعان اشەكەي-بۇيىمدارىن تازا حرۋستال، سۆاروۆسكي تاستارىمەن كومكەرەدى. ساتىپ الۋشىنىڭ قالتاسىنا دا قاراعان ول تەك قولدانعان زاتتارىنىڭ عانا باعاسىن ەسەپتەپ، ءوزىنىڭ ەڭبەگىن قوسپاي ساتىلىمعا شىعارادى.
- ۇلتتىق قولونەردى دامىتقىم كەلەدى. ۇيرەنەمىن دەۋشىلەرگە ءاردايىم ەسىگى اشىق مەكتەپ اشۋدى جوسپارلاپ وتىرمىن. قازىر جالعا بەرگەنگە دەپ كەيبىر كيىمدەردى ساتىپ الامىن. ساتۋشىلاردان وتاندىق ءونىم بە دەپ سۇراساڭ، قىرعىزستان، قىتاي دەپ جاۋاپ بەرەدى. قازاقستاننان تەك تاپسىرىس بويىنشا عانا جاساي الادى. مەن بۇل ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرىپ، وتاندىق ءونىمدى شىعارسام دەيمىن. كيىمدەردى دە قازىرگى ۋاقىتتا رەستاۆراتسيامەن عانا اينالىسىپ ءجۇرمىن. ەندى ادەمى ناقىشتا، ادەمى كيىمدەر تىگىپ ۇيرەنۋدى كوزدەپ وتىرمىن، – دەيدى جاس كاسىپكەر.
الفيانىڭ بولاشاققا قۇرعان جوسپارلارى دا اۋقىمدى. تىگىنشىلىكتى ءوزى ۇيرەنگەن ول ءوزىنىڭ شەبەرلىگىن ودان سايىن شىڭداپ، بار بىلگەنىن ۇيرەتكىسى كەلەدى.
ەلدەگى جاعدايعا قاراماستان الفيانىڭ جۇمىسى توقتاعان جوق. ول ۇيدەن تاپسىرىس قابىلداپ، اينالىمعا سالعان قاراجاتىنىڭ ءبىر بولىگىن بولسىن شىعارىپ وتىردى. ەڭ قىنجىلاتىنى – كوبىنىڭ قولونەردى باعالاماۋى.
- دۇكەندە تۇرعان ۋاقىتتا كوپشىلىگى شاش بۇيىمىن سۇراعاندا، فيرمانىڭ تاۋارى ەكەن دەپ قالادى. ءتىپتى، قولدان جاسالعان قۇشاق گۇلدەردى كورىپ، مۇرىندارىن تىجىرايتقاندارى دا كەزدەستى. دەسە دە، كەيبىرى قولدان جاسالعان سىيلىقتى سىيلاساڭ، ءومىر بويىنا ەستەلىك ەمەس پە دەگەن سوزدەرى جانىمدى جىلىتادى. جۇمىسىمنىڭ زايا كەتپەگەنىن بىلدىرەدى، – دەيدى.
بۇيىمدارى ەرەكشە قىزدىڭ ومىرلىك ۇستانىمى دا ەرەك. ونىڭ ايتۋىنشا، ەشكىمگە اقتالىپ، ءوزىڭنىڭ دۇرىستىعىڭدى دالەلدەۋدىڭ قاجەتى جوق.
- باستىسى، شۇكىرشىلىك ەتە ءبىلۋ كەرەك. ودان كەيىن وزىڭە دەگەن سەنىمدىلىك پەن سابىر قاجەت. قيىنشىلىق ءار ادامنىڭ باسىندا كەزدەسەدى، - دەيدى كاسىپكەر بويجەتكەن.
كاسىپكەرلىك - ەل ەكونوميكاسىنىڭ ماياتنيگى. بيزنەس دامىسا - ەل ءورىسى كەڭەيەدى. ارينە، جاستاردىڭ كاسىپپەن شۇعىلدانۋى قوز قىزىعارلىق. ويتكەنى جاستار - پروگرەسس. ال پروگرەسس ادەتتە وركەندەۋگە سەپ. جەتىسۋ وڭىرىندە پروگرەسس جاستار كوپ. سەبەبى جۇماق مەكەندە جاستارعا قولايلى ورتا ءتۇزىلىپ، قولداۋ ارتىپ كەلەدى. قولداۋ بار دا وركەندەۋ بار.
