Búgin "Mazmundama" aıdarynda Deıl Karnegıdiń «Dos tabý jáne adamdarǵa yqpal etý óneri» atty kitabyna sholý jasalmaq. The New York Times gazetiniń bestseller tobyn qatarynan 10 jyl bastap turǵan eńbek. Bul kórsetkish áli kúnge deıin rekord sanalady. Álemniń talaı tiline aýdarylyp, 15 mıllıonnan asa taralymmen satylǵan. Sonymen, "Mazmundamada" Karnegıdiń kitabyndaǵy bes mańyzdy oıǵa toqtalamyz.
Sonymen, birinshi oı – Synamańyz, kinálamańyz, daýlaspańyz. «Synasańyz, - deıdi Karnegı, - adamdar synnan sabaq almaıdy, kerisinshe ózderin aqtap alýǵa tyrysyp, durys bolsyn, buryn bolsyn, óz oılaryna bekine túsedi, nebir sebep tabady. Sizden syrt aınalyp qashady. Qaýipti adamǵa aınalasyz. Qarym-qatynasyńyzdy tekke buzyp alasyz.
Shyntýaıtynda, siz ony jaman bolsyn dep synap turǵan joqsyz ǵoı. Túzeý úshin, ózgersin dep synaısyz. Alaıda Karnegı «adamdy syn arqyly túzeý esh múmkin emes», - deıdi.
Nege olaı? Sebebi kóbimiz syndy kinálaý dep túsinemiz. Kinálap, úkim shyǵaratyn biz sot emespiz. Qudaıdyń ózi adamdy, kinási bolsa, ómirden ótken soń ǵana tergemeı me? «Siz sonda tiri adamdy synap, kiná artatyndaı Qudaıdan artyqsyz ba?» dep tikesinen suraq qoıady avtor.
Synaý men kinálaýdyń arty daýǵa ulasady. «Al daýdy jeńýdiń jalǵyz joly – daýlaspaý. Iaǵnı eger siz jeńgińiz kelse, daýǵa aralaspańyz », - dep aqyl aıtady avtor.
Ekinshi oı – Kisiniń qadirin bilińiz. Aralasyp júrgen adamdardyń ózińizdi qoldaǵanyn qalaısyz ǵoı. Ózińizdi baǵalaǵanyn qosh kóresiz be? Endeshe basqalardan biz ne qalasaq, olarǵa da keregi sol. Sebebi adamı bolmystyń negizi – elge syıly, tóńirekke qadirli adam bolsam degen nıet.
Kisi qadirin bilý úshin ne isteýge bolady?
Aldymen, kisige kóńil bólińiz, muqııat tyńdańyz, qulaq asyńyz. Karnegı ózgelerge qyzyqty adam bolý úshin aldymen olarǵa ózińiz qyzyǵýshylyq tanytýyńyz kerek degendi aıtady. Tipti telefon arqyly amandassańyz da, «sálem» degen sózdiń ózinen yqylas bildirip, qyzyǵýshylyq tanytqanyńyz sezilip tursyn.
Sosyn, adamdarmen sóılesken kezde óz múddeńizdi kózdeı bermeńiz, onyń múddesi turǵysynan sóılesińiz. Al eger jurt maǵan jolamasyn deseńiz, tek ózińiz jaıly aıta berińiz.
«Siz balyq aýlaǵanda qarmaqtyń ushyna ózińiz jaqsy kóretin qulpynaıdy emes, balyqtyń súıikti azyǵy – jaýynqurtyn ilesiz. Olaı bolsa, adamdarmen aralasqan kezde nege ózińiz týraly, óz qajettiligińiz ben qalaýyńyz týraly áńgime qozǵaı beresiz?» deıdi Karnegı.
Teodor Rýzvelttiń qonaǵy bolǵan ár adam onyń jan-jaqty bilimine qaıran qalady eken. Sóıtse, Rýzvelt qonaǵymen kezdeser aldynda túni boıy otyryp, ony erekshe qyzyqtyratyn taqyryptar týraly oqıdy eken.
Úshinshi oı – Júzińizden kúlki ketpesin. Karnegıdiń oıynsha, bir kórgennen jaqsy áser qaldyrýdyń eń ońaı joly – kúlimsirep júrý eken. Sebebi sizdiń sózińiz emes, jymıǵan jyly júzińiz sóılep turady. Avtor shynaıy bolýdy umytpaýdy eskertedi. Jasandy jymıys múlde keri áser qaldyrady.
Shynaıy kúlý úshin shynaıy baqytty bolý kerek. Baqytty bolýdyń jalǵyz joly – óz oıyńdy baqylaı bilý. Baqyt syrttan kelmeıtin, ishten shyǵatyn sezim. Iaǵnı sizdiń baqytty bolýyńyz sizdiń kim ekendigińizge, qaı jerde otyrǵandyǵyńyzǵa nemese qolyńyzda ne bar, ne joq ekendigine baılanysty emes. Baqytty bolý da, bolmaý da oıdan. Shekspır aıtqandaı: «Jaqsy da joq, jaman da joq, olardy jaratatyn – oı ǵana bar».
Kúlimsirep júrý qıyn emes, al onyń áseri qandaı keremet deseńizshi! Jymıǵan adam eshteńe joǵaltpaıdy.
Tórtinshi oı – "Ulyq bolsań, kishik bol". Karnegı «Eger dushpanym kóbeısin deseń, dostaryńnan asyp tús; al eger dostarym kóbeısin deseń, olarǵa ózińnen ozýǵa múmkindik ber» degen maqaldy mysalǵa keltiredi. Keıbir jaǵdaıda Joldastaryńyzdyń ózińizden artyq bolýyna múmkindik berińiz. Sonda olar ózderiniń mańyzdylyǵyn sezinedi.
Osydan jıyrma bes ǵasyr buryn qytaı danyshpany Lao-zy: «Taýdaǵy júzdegen bulaqtardyń ózender men teńizderge bas uratyn sebebi – ózender men teńizder olardan tómende jatyr. Olar sonysymen-aq taýdaǵy barlyq bulaqtarǵa bıligin júrgizedi» deıdi. Bul qazaqtyń «Ulyq bolsań, kishik bol!» degen ulaǵatyna keledi.
Besinshi ereje – adamdy jaqsartyńyz. «Eger qateligin aıtpasaq, synamasaq, kúlimsirep tyńdap otyra bersek, qalaı jaqsartýǵa bolady?» dep otyrǵan bolarsyz. Karnegıdiń bul kitaby negizinen adamdardy ózgeriske bastaýdyń kilti. Adamdardy jaýlaspaı-aq, daýlaspaı-aq, eshkimniń kóńiline tımeı-aq, kerisinshe dostyq peıilmen jaqsylyqqa qaraı burýǵa bolady.
Eger bir adamnyń qateligin baıqasańyz, ony kinálaýǵa asyqpańyz. Kinálap, synamaı, adamdardy túsinýge tyrysyńyz. Olardyń is-áreketine ne túrtki bolǵanyn anyqtaýǵa talpynyńyz.
Bireýdiń qatesin túzetpes buryn ol adamdy maqtap, alǵys bildirińiz. «Máselen, shashtaraz saqal alardan buryn betke kóbik jaǵady, tis dárigeri emder aldynda novokaın egedi. Eger emdelýshiniń tisin jóndeý kerek bolsa, novokaın salǵannan keıin aýyrmaıdy», – deıdi avtor. Synamas buryn ony maqtap, onyń eńbeginiń eren ekenin aıtyp, áspetteńiz. Oń baǵa alǵan adamǵa teris pikirdi qorytý jeńildeý bolady. Sizdi jaý sanamaıdy, tilektes sanaıdy.
Sonymen birge, eger bireýdi túzegimiz kelse, sózdi ózimizdiń kemshiligimizden, ıaǵnı ózimizdiń de minsiz emes ekendigimizden bastaǵanymyz jón.
Eger ol adam aıtqanyńyzdy istesin deseńiz, buıryq bermeı, suraq qoıyńyz. Buıryqqa baǵynǵandy eshkim de jaqsy kórmeıdi. «Bulaı isteme!» dep tike buıyrýdyń ornyna: «Osy oıyńyzdan bir nárse shyǵatynyna senesiz be?» – dep surańyz.
Osydan úsh júz jyl buryn Galıleıdiń ózi: «Siz adamdy eshteńege úırete almaısyz, tek qana jaýapty ózdiginen izdep tabýyna kómektesýińiz múmkin» degen eken. Iaǵnı suraq qoısańyz ǵana adam siz kútpegen jaqsy sheshimge kelip, sol sheshimniń ıesine aınalady. Sóıtedi de, óz oıyn iske asyrý úshin baryn salady. Ideıańyzdy bireýge tyqpalaǵansha, sol ıdeıany ózgeler úshin dán etip egińiz, aýzyna sóz salyńyz.
Karnegı bolmashy jetistikke jetse de adamdy maqtap otyrýdy jón sanaıdy. Mysaly, balalarymyzdy synap-minep túzetpek bolsaq, qarsylasady. Al kótermelep otyrsaq, sózimizge saı bolýǵa tyrysady. Týǵan balańyz solaı istese, jat adamdy sógip ózgerte almaısyz.
Tipti kisiniń boıynda siz qalaǵan qasıet bolmasa da, sol qasıettiń bar ekenine óziniń kózin jetkizińiz. Shekspır: «Eger adamgershilik joq bolsa, ony bar sııaqty qylyp kórsetińiz» degen eken. Sonda ol soǵan laıyqty bolýǵa tyrysady.
Mine, osy 5 oıdy sanaǵa bekitip, ózińizdi hám ózgelerdi jaqsylyqqa jeteleńiz. Kitap oqıtyn dosyńyz kóp bolsyn!
Ideıa avtory - Shyńǵys Muqan;
Prodıýseri - Abylaıhan Jánibekuly;
Júrgizýshisi - Dáýren Darııabek.
Silteme "Abaı" telearnasynan alyndy
