ULTTY SAQTAP QALǴAN QAZAQ ÁIELDERI men FEMINIZM ShERÝI HAQYNDA
Qazaq halqynyń saqtalyp qalýy qazaq áıelderiniń arqasy. Bul ásire maqtaý emes, bul shyndyq. Kópshilik kórgisi kelmeıtin, moıyndaǵysy kelmeıtin aqıqat. Saý sanamen qarasaq, rasy osy. Biz tozaqtyń san satysyn ótken halyqpyz. Ár tozaqtan keıin bizdi ult retinde áıelder saqtap qaldy.
«Aqtaban shubyryndyda» halyqtyń úshten biri qyryldy. Áıelder ómirge urpaq ákelip, saqtap qaldy. HH ǵasyrda biz quryp ketýdiń aldynda boldyq. Ótken ǵasyrǵa álemdegi eń kóp halyq bolyp kirip, eń az halyqtyń biri retinde shyqtyq. Biraq joıylmadyq. Áıelder bizdiń ultty qutqaryp qaldy. 1916-jylǵy ult-azattyq soǵys, artynsha kelgen tóńkeristiń qyrǵyny, 1919-1921-jylǵy 1.5 mln qazaq qyrylǵan ashtyq, 1931-33-jylǵy 3 mln qazaqty qasaqana qyrǵynǵa ushyratqan genoıd, 1937-38-degi atý, asý, 1941-45-tegi qazaqty qatysy joq soǵysqa aıdap salý saıasaty bizdi ult retinde múldem joıyp jiberýi tıis edi. Mıllıon, mıllıon ólikter. Otarlaýshy mıyǵynan kúlip, «aldaǵy ýaqytta qazaqtyń kúni qarańǵy, ult retinde joıylady» dep ishteı oılady. 1959-jyly qazaq óz jerinde 29% ǵana bolyp qaldy. "Saýdasy bitti" dedi kommýnıstik Máskeý. Bitpedi. Saýdamyzdy áıelder bitirmedi. Taǵy qutqardy. Altyn qursaq analar 8-10 baladan ómirge ákeldi. Jarty ǵasyrlyq qyrǵynǵa qazaq analarynyń jaýaby osy edi. Keremet jaýap. Bas ıetin jaýap, biz umytpaıtyn jaýap. Qazaq qaıta tirildi. Oǵan ult retinde jan bergen Qazaq áıeli edi.
Toqsannyń toqyraýy keldi. Jumyssyzdyq, daǵdarys, elde qarjy joq. Sol sátte de analar eldi alǵa súıredi. Saýda jasady, ala dorba arqalap, otbasyn asyrady.
Qazaq áıeliniń obrazy keń. Ol - batyr, ol - ardaqty ana, ol - aıaýly jar, ol - ultty saqtaýshy, ol - otbasynyń uıytqysy, ol – tálim-tárbıe berýshi. Qazaq áıeli keń uǵym. Ony tek shynaıy qazaq eri túsinedi.
Qazaq halqy da áıeldi san ǵasyr qurmet tutyp keledi. Eýropa áıeldi mystanǵa teńep, otqa jaqqanda, arabtar tirideı jerge kómgende, biz qadir tutyp, qasterlegenbiz. Oǵan Tumar, Bopaı, Nazym, Gaýhar, Zere, Aıǵanymdar dálel. Sondyqtan qazaq áıeliniń qandaı bolýy kerektigin bizge arab pen batys úıretkeni qanshalyqty durys?!
Bizge áıeldiń qoǵamdaǵy rólin basqalar úıretpesin. Arab sııaqty áıeldi tumshalap, úıge qamap, qajet sátte uryp, qajet sátte talaq etetin teksiz emespiz. Áıeldiń shynaıy, názik tabıǵatyn umyttyryp, jalǵan ıdeologııany sanasyna sińirip, qartaıǵan shaǵynda qushaǵynda nemere emes, mysyq qushaqtap otyratyn joldy da qup kórý qatelik. Bizdiń óz jolymyz bar, óz bolmysymyz bar.
Iá, qoǵamda áıel quqyǵyn taptaıtyndar bar. Uryp-soǵatyndar da, áıeldi tómen sanap, qul sııaqty ustaý kerek deıtinder, qyz tapsa taıaqqa jyǵatyn neandertal túsiniktegiler de jeterlik. Olardy zańmen jazalaý kerektigin álbette qoldaımyn. Áıel ol adam, al adamnyń quqyǵy zańǵa saı qorǵalýy mindetti.
Deı-tura búgin kóterilgen urandardyń keıbirine qosyla almaımyn. Olar «ana bolý mindet emes», «óz jatyrym – óz erejem» degen syndy túsiniksiz urandar. Bul sonaý sansyz tozaqta qazaqty aman alyp qalǵan batyr analardyń ustanymdaryna qarsy lozýngsymaqtar eken. Bul bizdiń qoǵam nasıhattaýǵa tıis dúnıe emes. Az ǵana qazaq, az ǵana Alash balasy qazaq áıeli ana bolýdan bas tartsa qalaı kóbeımek, qalaı myna jerdi saqtap qalmaq? Qazaqtyń joly bul emes.
Qazaqtyń otbasy úlken, balasy kóp, eri de, áıeli de qyzmet etetin, bir-birin syılap, túsinetin, bir-birin qurmetteıtin, súıetin, bilimge umtylatyn baqyt ordasy bolýy tıis. Qazaq áıeli ǵajap jaratylys ıesi ǵoı. Qazaq áıeli tek bala taýyp, úıden shyqpaı otyratyn Taıaý Shyǵystyń beıbaǵy emes. Qazaq áıeli «bala kerek bolsa óziń taýyp al» dep erine ash qasqyrsha atylatyn da jan emes. Qazaq áıeli ol – QAZAQ ÁIELI.
Meniń eki qyzym bar. Olardy sheksiz jaqsy kóremin. Sondaı-aq olardy ómirge ákelgen jarymdy da ystyq sezimmen súıemin. Anamdy sheksiz qurmet tutamyn. Men úshin qazaq áıeli ol ardaqty ana, aıaýly jar jáne qyzǵaldaq qyz.
Búgin sherýde men LGBT týyn baıqadym. Al bul áıel quqyǵy ıdeıasyn búrkenip, basqa qundylyqtardy (qunsyzdyqtardy) tyqpalaý. Keshirip qoıyńyz, men halıfattyń týyn tikkisi keletinderge qalaı qarsy bolsam, LGBT týynyń tigilýine de sondaı qarsymyn. Ózimizdiń kim ekenimizdi shyǵystan da, batystan da, Reseıden de, Qytaıdan da izdemeı, múmkin ózimizdiń bolmysymyzǵa bir qararmyz. Umyt bolǵan, umyttyrǵan bolmysqa. Oıymdy jetkize aldym ba, bilmeımin.
Ashat QASENǴALI,
"Adyrna" ulttyq portaly
