ŪLTTY SAQTAP QALǦAN QAZAQ ÄIELDERI men FEMİNİZM ŞERUI HAQYNDA
Qazaq halqynyŋ saqtalyp qaluy qazaq äielderınıŋ arqasy. Būl äsıre maqtau emes, būl şyndyq. Köpşılık körgısı kelmeitın, moiyndaǧysy kelmeitın aqiqat. Sau sanamen qarasaq, rasy osy. Bız tozaqtyŋ san satysyn ötken halyqpyz. Är tozaqtan keiın bızdı ūlt retınde äielder saqtap qaldy.
«Aqtaban şūbyryndyda» halyqtyŋ üşten bırı qyryldy. Äielder ömırge ūrpaq äkelıp, saqtap qaldy. HH ǧasyrda bız qūryp ketudıŋ aldynda boldyq. Ötken ǧasyrǧa älemdegı eŋ köp halyq bolyp kırıp, eŋ az halyqtyŋ bırı retınde şyqtyq. Bıraq joiylmadyq. Äielder bızdıŋ ūltty qūtqaryp qaldy. 1916-jylǧy ūlt-azattyq soǧys, artynşa kelgen töŋkerıstıŋ qyrǧyny, 1919-1921-jylǧy 1.5 mln qazaq qyrylǧan aştyq, 1931-33-jylǧy 3 mln qazaqty qasaqana qyrǧynǧa ūşyratqan genosid, 1937-38-degı atu, asu, 1941-45-tegı qazaqty qatysy joq soǧysqa aidap salu saiasaty bızdı ūlt retınde müldem joiyp jıberuı tiıs edı. Million, million ölıkter. Otarlauşy miyǧynan külıp, «aldaǧy uaqytta qazaqtyŋ künı qaraŋǧy, ūlt retınde joiylady» dep ıştei oilady. 1959-jyly qazaq öz jerınde 29% ǧana bolyp qaldy. "Saudasy bıttı" dedı kommunistık Mäskeu. Bıtpedı. Saudamyzdy äielder bıtırmedı. Taǧy qūtqardy. Altyn qūrsaq analar 8-10 baladan ömırge äkeldı. Jarty ǧasyrlyq qyrǧynǧa qazaq analarynyŋ jauaby osy edı. Keremet jauap. Bas ietın jauap, bız ūmytpaityn jauap. Qazaq qaita tırıldı. Oǧan ūlt retınde jan bergen Qazaq äielı edı.
Toqsannyŋ toqyrauy keldı. Jūmyssyzdyq, daǧdarys, elde qarjy joq. Sol sätte de analar eldı alǧa süiredı. Sauda jasady, ala dorba arqalap, otbasyn asyrady.
Qazaq äielınıŋ obrazy keŋ. Ol - batyr, ol - ardaqty ana, ol - aiauly jar, ol - ūltty saqtauşy, ol - otbasynyŋ ūiytqysy, ol – tälım-tärbie beruşı. Qazaq äielı keŋ ūǧym. Ony tek şynaiy qazaq erı tüsınedı.
Qazaq halqy da äieldı san ǧasyr qūrmet tūtyp keledı. Europa äieldı mystanǧa teŋep, otqa jaqqanda, arabtar tırıdei jerge kömgende, bız qadır tūtyp, qasterlegenbız. Oǧan Tūmar, Bopai, Nazym, Gauhar, Zere, Aiǧanymdar dälel. Sondyqtan qazaq äielınıŋ qandai boluy kerektıgın bızge arab pen batys üiretkenı qanşalyqty dūrys?!
Bızge äieldıŋ qoǧamdaǧy rölın basqalar üiretpesın. Arab siiaqty äieldı tūmşalap,
üige qamap, qajet sätte ūryp, qajet sätte talaq etetın teksız emespız. Äieldıŋ şynaiy, näzık tabiǧatyn ūmyttyryp, jalǧan ideologiiany sanasyna sıŋırıp, qartaiǧan şaǧynda qūşaǧynda nemere emes, mysyq qūşaqtap otyratyn joldy da qūp köru qatelık. Bızdıŋ öz jolymyz bar, öz bolmysymyz bar.
İä, qoǧamda äiel qūqyǧyn taptaityndar bar. Ūryp-soǧatyndar da, äieldı tömen sanap, qūl siiaqty ūstau kerek deitınder, qyz tapsa taiaqqa jyǧatyn neandertal tüsınıktegıler de jeterlık. Olardy zaŋmen jazalau kerektıgın älbette qoldaimyn. Äiel ol adam, al adamnyŋ qūqyǧy zaŋǧa sai qorǧaluy mındettı.
Dei-tūra bügın köterılgen ūrandardyŋ keibırıne qosyla almaimyn. Olar «ana bolu mındet emes», «öz jatyrym – öz erejem» degen syndy tüsınıksız ūrandar. Būl sonau sansyz tozaqta qazaqty aman alyp qalǧan batyr analardyŋ ūstanymdaryna qarsy lozungsymaqtar eken. Būl bızdıŋ qoǧam nasihattauǧa tiıs dünie emes. Az ǧana qazaq, az ǧana Alaş balasy qazaq äielı ana boludan bas tartsa qalai köbeimek, qalai myna jerdı saqtap qalmaq? Qazaqtyŋ joly būl emes.
Qazaqtyŋ otbasy ülken, balasy köp, erı de, äielı de qyzmet etetın, bır-bırın syilap, tüsınetın, bır-bırın qūrmetteitın, süietın, bılımge ūmtylatyn baqyt ordasy boluy tiıs. Qazaq äielı ǧajap jaratylys iesı ǧoi. Qazaq äielı tek bala tauyp, üiden şyqpai otyratyn Taiau Şyǧystyŋ beibaǧy emes. Qazaq äielı «bala kerek bolsa özıŋ tauyp al» dep erıne aş qasqyrşa atylatyn da jan emes. Qazaq äielı ol – QAZAQ ÄIELI.
Menıŋ ekı qyzym bar. Olardy şeksız jaqsy köremın. Sondai-aq olardy ömırge äkelgen jarymdy da ystyq sezımmen süiemın. Anamdy şeksız qūrmet tūtamyn. Men üşın qazaq äielı ol ardaqty ana, aiauly jar jäne qyzǧaldaq qyz.
Bügın şerude men LGBT tuyn baiqadym. Al būl äiel qūqyǧy ideiasyn bürkenıp, basqa qūndylyqtardy (qūnsyzdyqtardy) tyqpalau. Keşırıp qoiyŋyz, men halifattyŋ tuyn tıkkısı keletınderge qalai qarsy bolsam, LGBT tuynyŋ tıgıluıne de sondai qarsymyn. Özımızdıŋ kım ekenımızdı şyǧystan da, batystan da, Reseiden de, Qytaidan da ızdemei, mümkın özımızdıŋ bolmysymyzǧa bır qararmyz. Ūmyt bolǧan, ūmyttyrǧan bolmysqa. Oiymdy jetkıze aldym ba, bılmeimın.
Ashat QASENǦALİ,
"Adyrna" ūlttyq portaly
