Rasynda da solaı bolyp tur. Orysyń da, qytaıyń da, shúrshitiń de bári bizge aqyl aıtqysh. Byltyr Qytaıdyń Qazaqstandaǵy elshisi Chjan Sıao da biraz syn aıtqan. Bıyl bul dástúrdi Reseıdiń Qazaqstandaǵy elshisi Borodavkın jalǵastyrdy.
Eki-úsh kún buryn Reseıdiń Qazaqstandaǵy tótenshe jáne ókiletti elshisi Alekseı Borodavkın bir suhbatynda Qazaqstandaǵy til máselesine barynsha nazar aýdardy. Elshige keıingi kezdegi qazaq ultjandylarynyń ulttyq jańǵyrýǵa qatysty oılary men pikirleri unamaı júrse kerek.
– Kez kelgen qazaqstandyq úshin orys tilin bilý– artyqshylyq. Bul ıgilikten bas tartý aqylǵa syımaıtyn nárse. Al Eýrazııadaǵy ıntegraııalyq proester memleketaralyq qarym-qatynas tili retinde orys tiliniń pozıııasyn nyǵaıtýdy kózdeıdi. Qazaqstandyqtar TMD keńistigindegi basqalarǵa qaraǵanda orys tilin jaqsy meńgergen. Jaqsy sóıleıdi, saýatty jazady. Qazaqstandyqtar mundaı artyqshylyqtan bas tartpaýy kerek. Kerisinshe, orys tilin meńgerý jáne ony nyǵaıtýǵa kúsh salyp, balalaryn tereń úıretkeni jón. Biz oqytýshylardy jiberip, orta mektepter úshin muǵalimderdi kóbirek daıarlaý arqyly, oqý-ádistemelik materıaldardy shyǵara otyryp jaǵdaıdy túzeýge tyrysamyz,- dedi elshi Alekseı Borodavkın.
Búgingi saıası jaǵdaı osy. Ol bizdiń balalarymyzdy orys tilinde oqytqysy keledi. Bizdiń parlamentke barǵan birqatar ultjandylardyń osy ýaqytqa deıin oryssha jazylyp kelgen zańdardy memlekettik tilde jazýǵa qatysty talaby da orys elshisine unamasa kerek. Áleýmettik jelidegi memlekettik tilge qatysty erkin, azat oılar da elshiniń janyna jaǵyp jatqan joq. Elshiler bizdiń elde otyryp, nege erkinsı beredi?
Bul ǵana emes, 2016 jyly Qytaıdyń Qazaqstandaǵy tótenshe jáne ókiletti elshisi Chjan Hanhoı da qazaq bıligine minez kórsetip, qyzmeti aıaqtalǵan soń eline ketken.
–Qazaqstan bıligi kimmen betpe-bet kelip otyrǵandaryn bile me? Qytaı – sizderdiń kórshilerińiz, ol eshqashan qazaqtar men Qazaqstannyń múddelerine qol suqpady, osy ulttyń, osy halyqtyń gúldenip turǵan shaǵynda da shabýyl jasamaǵan. Ol–BUU qaýipsizdik keńesiniń turaqty múshesi. Ol – strategııalyq áriptes, qazir «óte mańyzdy» degen sózdi qosa aıtyp júrmiz. Al, sizder vıza rásimdeý máselesinde qorlaıtyn ádisterge júginip otyrsyzdar», - degen qytaı elshisine bizdiń bılik «munyń ne?» dep jaýap ta qatpaǵan. «Halyqaralyq jaǵdaıdy shıelenistirip alamyz» dep qoryqty ma, Qazaqstannyń Syrtqy ister mınıstrligi sol kezde de únsiz qalǵan.
Qazaq bıligine qyr kórsetýdi odan keıin elimizge elshi bolyp kelgen qytaılyq Chjan Sıao da jalǵastyrdy. Ol «qytaı máselesine» qatysty narazylyq bildirip, kóshege shyqqan qazaqstandyqtardyń áreketin tipti quptamaıtynyn aıtqan.
–Narazylyq bildirýshilerdiń artynda Qytaıǵa jáne bizdiń ekijaqty qarym-qatynasymyzdyń damýyna selkeý túsirýdi maqsat etetin qandaı da bir kúshter tur. Solar araǵa ot salý úshin jergilikti halyqtyń kóńil-kúıin buzyp, narazylyqqa ıtermeleýde. Bary osy, basqa túk emes. Olardyń bul áreketinen túk shyqpaıdy. –dedi Qazaqstandaǵy Qytaı elshisi Chjan Sıao.
Keshe Qytaı, búgin Reseı elshisi osylaı deıdi. Al mundaı jaǵdaı qashanǵy jalǵasa beredi? Táýelsiz eldiń aıtary, aıbary bolýy kerek qoı. Eshkim egemen eldiń ishki isine aralaspaýy qajet. Al elshisi osylaı dese, prezıdenti ne demeıdi? Pýtın de kezinde «Qazaqstan degen memleket bolmaǵan» dep, namysqa tıgen. Kinániń bári – ózimizden. Osylaı dep aıtýǵa múmkindik beremiz. Tarıhymyzdyń tym tereńde, ondaǵan ǵasyrlardan ary jatqanyn dáleldep, aıtyp bere almaımyz. Bas aýyrtqymyz kelmeıdi. «Qazaqstannyń táýelsizdigi 1991 jyldan bastalady» degen jaǵympaz jandaıshaptardyń kesirinen osylaı bizge aqyl aıtqysh, elshisymaqtar men reseılik arandatýshylar kóbeıip ketti. Memlekettigimiz myǵym bolsyn desek, eldigimizdi nyǵaıtýymyz kerek. Elimizdi otyryp, erkinsigen elshilerge toqtaý salatyn bıliktegi tulǵalar qaıda? Basqa másele joq.
...Tek namysymyz kelgesin aıtamyz.
Erkin Qaldan, «Adyrna» ulttyq portaly
