Qarýy saıly qart sarbaz

1992
Adyrna.kz Telegram
Kompıýterdi qoldanyp,
Qaıdaǵyny qazady...
Burynǵysha tolǵanyp,
Búgingishe jazady.
(Jýrnalıstik folklordan)
O zaman da, bu zaman, jasy toqsanǵa taıaǵan aqsaqaldyń kompıýterdiń termetaqtasymen zyryldatyp maqala jazǵanyn kórgenińiz bar ma?! Áı, qaıdam... Kompıýterdi aıtasyz, qazir kún sanap azaıyp bara jatqan qarııalardyń uıaly telefonnyń túımesin cytyrlatyp basyp otyrǵany kózge birtúrli ersi kórinbeı me? Ana dáýirdiń elesi men myna dáýirdiń belesi áıteýir bir-birine qabyspaı turady. «Jigerin jas kúninde otqa ustaǵan, selkildep sekseninde sotka ustaǵan» degendeı, shal-shaýqan men kempir-sampyr tehnıkanyń teti­ginen alys júrýge tıis sııaqtanady. Biraq osy úılesimsizdikti joqqa shyǵaryp, sol tehnıkańa tez beıimdelip ketken bir ardaqty aǵamyz boldy. Ol jýrnalıstıkanyń qart sarbazy bolyp ómirden ótken Ázilhan Nurshaıyqov edi.
Olaı deıtinimiz, árqashan onyń «bes qarýy» boıynan tabylatyn. Qolynan qalamy túskenshe jazdy. Qaltasynda qoıyn dápterdiń jeti atasy júrdi. Utymdy oı kele qalsa, oımaqtaı ǵana bloknotyna túrtip alady. «Oı degeniń qonaqtap turǵan torǵaı sııaqty. Pyr etip ushyp ketse, aıyrylasyń da qalasyń», – deıtin ol. Tosyn oı qylań berse, qaltasynan jyp etkizip alady da, jaza qoıady. Sol oıdyń ushqyndaryn keıin tıtimdeı bloknotynan terip alyp, ádemi detalǵa, áserli áńgimege aınaldyrady. Saparǵa shyqsa, obektıvi bir qarys fotoapparaty moınynda, uıaly telefony beldemshesinde, dıktofony qaltasynda júredi. Osy zamanǵy ozyq tehnı­kanyń bári Ázaǵańnyń jumys bólmesinde qatar sap túzegen. Kseroks, faks, kompıýter, prınter, skaner... Qart sarbaz sonyń bárine tańerteńnen keshke deıin telmire qarap bosqa otyrmaıdy. Qaptaǵan quraldy shekesinen shertip, shetinen jumysqa jegedi. Óziniń tehnıkaǵa qumarlyǵy kez-kelgen stýdentten kem emes. Bilmegen tusyn nemere-shóberelerinen surap alady.
Toqsanǵa taıaǵan qaı jazýshynyń kompıýterdiń monıtoryna úzdige úńilip, elektrondy poshtaǵa zer salǵanyna kýá bolyp edińiz?! Eger ózi qalasa, osy kúngi jastar ıirip áketetin talaı kúrdeli operaııalardy júzege asyrýǵa qalamgerdiń biliktiligi mol jetetin edi. Biraq onyń alymdy ardagerge qajeti shamaly bolatyn. Ol tek jazýǵa, jazyp-syzǵanyn óńdeýge mashyqtandy. Osyny ájeptáýir ıgerdi.
Ara-tura bir buryshta jetimsirep turatyn eski dosy – qara mashınkany da paıdalanyp qoıady. Qara mashınkamen basylǵan týyndylar qazaqtyń qara ormandaı qalyń oqyr­manyna qalamgerdiń esimin keń tanytty. Sol serigin endi qalaı ǵana jumyssyz qaldyrar?! Bosaǵada mólıip turǵan qara mashınka kompıýterdiń bastyrmalarynan bosaǵan Ázaǵańnyń qolyna tıse boldy, qara jorǵadaı júıtkı jóneledi.
Úıine ózin izdep kelgen adamdy sýretke túsiredi. Ol sýret­ti jarytýsyz zeınetaqysynan jyryp, aqy tólep shyǵaryp, álgikisiniń sońynan qalmaı júrip, qolyna tapsyrady. «Qap, ana joly túsken fotosyn almady-aý, al dep aıtaıyn desem, meken-jaıyn da, telefon nómirin de suramappyn», – dep aıdaladaǵy bireýlerdiń joǵyn joqtap otyrady.
Jaratqan ıem oǵan meıirimin aıamaı tókti. Jer men kóktiń arasyn órtke oraǵan qan-qasaptan aman qaıtty. Ústine qylaý juqtyrmaı kútip mápeleıtin aıaýly jarǵa jolyqty. Qaıda barsa da kez-kelgen qazaq tústep tanıtyn tanymal jazýshynyń birine aınaldy. Jurt qoldan-qolǵa túsirmeı jata-jastanyp oqıtyn shyǵarmalardy ómirge ákeldi. Jasy ulǵaıǵanyna qaramastan sergek qalpynan aınymady. Ajary qaıtyp, shashy túsip, júnjip ketken joq. Árkez syrtqy synyna min túsirmeı, babynda júrdi.
Qoǵamdyq ómirge árqashan ilesip otyrdy. Aınalada bolyp jatqan oqıǵalarǵa der kezinde ún qosty. Jýrnalıs­tıkanyń osy zamanǵy úrdisterinen eshqashan jańylyp kórgen joq. Jańasha oılap, jańasha jazdy. Burynǵy men búgingini jalǵaıtyn altyn kópirdiń mindetin atqardy. Kóńildegi kórikti oıdy keıipteý jaǵynan ózinen jetpis jas kishi áriptesterinen qalysqan emes. Zamannyń tynysyn, dáýirdiń rýhyn sezine bildi. Zymyrandaı zyrlaǵan ýaqyttyń yrǵaǵyna ilese almaı qalǵan jeri joq. Keıinnen engen termınderdi mol paıdalandy. Osy kúngi oralymdar men týyndy tirkesterdi jónimen qoldandy. Jazǵan-syzǵanyn avtoryn kórsetpeı oqytyp kórseń, eshkim de tap osyny seksen segizdegi aqsaqal­dyń dúnıesi deı almas edi. Qazir onyń jasyndaǵy qarttar qaǵaz shımaılamaǵaly qaı zaman?!
Ázilhan aǵanyń taǵy bir óte jaqsy qasıeti bar edi. Ol bir nusqany jaza salyp, «osyny qabyldańdar» dep mindet­teıtinderdiń sanatynan emes. Jazǵanyna syn kózben qaıta úńiletin. Keıbir kóńili tolmaǵan tirkesterin óńdep, óńin kirgizetin, jóndep, jandandyra túsetin. Halyq jazýshysy halyqtyń talǵamyn eshqashan umytpaıtyn.
Qasıetti qart sarbaz, mine, sóıtip, tynymsyz ǵumyr keshti. Seksenniń bel ortasynan asqan kezinde de at ústinen túspeı, jaýmen shaıqasqan has batyrlar sekildi ómirden óter-ótkenshe jazýdan qalǵan joq. Janymen, júregimen jazdy...
2011 jyl.
Baýyrjan OMARULY
Pikirler