2020 jyldyń 28 jeltoqsan kúni Qaratóbede kópten kútken jańa ǵımarattyń ashylýy boldy. Alashtyń sıezi ótken kıeli jerde, Alash arystaryna jáne Qazaqstannyń batys óńirine keńinen tanymal jýrnalıst, ólketanýshy Qaıyrjan Hasanovtyń qurmetine Qaratóbede Alash jáne Qaıyrjan Hasanovtyń tarıhı-ólketaný mýzeıi saltanatty túrde ashyldy. Bul ǵımarat kóp nysannyń biri emes, biregeıi bolaryna senimdimiz. Mýzeı bop boı kótergen bul nysan kúni keshe halyq ıgiligine jol artty.
Qaıyrjan Hasanov Batys Qazaqstan oblysyna belgili Qazaqstannyń qurmetti jýrnalısi, Qaratóbe tarıhyn zerttep, qaǵaz betine túsirip ketken ólketanýshy. Uldary da elge syıly azamattar. Qaıyrjan Hasanovtyń Erjan men Nurjan atty uldary ákesiniń baǵyt-baǵdarymen, kórsetken sara jolymen ónegeli de halyq ıgiligi úshin kóp jyldan beri túrli meenattyq jobalar jasap keledi. Sondaı jobanyń biregeıi Alash sıezi ótken jerdi odan ári ulyqtaý, Qaıyrjan Hasanovtyń eńbekterin óskeleń urpaqqa jetkizý, dáripteý maqsatynda 2018 jyly jerlester forýmynda týǵan jerge saıabaq salamyz degen Erjan Qaıyrjanuly jergilikti jaqsylarmen aqyldasa kele, 2019 jyldyń tamyz aıynda mýzeıdiń irgetasyn qalasa, mine, búgin osy mýzeı esigin aıqara ashty.
Mýzeı negizin qalaýshy Erjan men Nurjan Hasanovtardyń shaqyryp uıymdastyrýymen bul sharaǵa Qostanaı qalasynan Qostanaı oblystyq Y. Altynsarın memorıaldyq mýzeıiniń dırektory Ospanov Marǵulan Baqytbekuly, Ybyraı Altynsarın eńbekterin nasıhattaýshy Qýanova Roza Qarataıqyzy, Astanadan «Egemen Qazaqstan» gazetiniń tilshisi Beken Qaıratuly, tarıhshy ǵalym, alashtanýshy Súleımenova Dámetken Dosmuhanqyzy arnaıy keldi.
Saltanatty ashylý rásimi aýdan ákiminiń quttyqtaý sózimen bastalyp, Qaıyrjan Hasanovtyń uly Erjan Qaıyrjanulynyń sózimen jalǵasty.
Mýzeıdiń saltanatty lenta qııý rásimine Qaıyrjan Hasanovtyń jary Hasanova Yrysty Kákimqyzy, aýdan ákimi Asantaev Janat Asylhanuly, tarıhshy ǵalym, alashtanýshy Súleımenova Dámetken Dosmuhanqyzy, Qaratóbe aýdanynyń qurmetti azamaty, ólketanýshy Tilekqabyl Saǵynov qatysty.
Mýzeı 500 sharshy metr kólemde, úlken kórme men shyǵarmashylyq zalynan, Alash zalynan, Qaıyrjan Hasanov zalynan jáne Tólegen Imanǵazıev atyndaǵy májilisin zalynan turady.
Mýzeıdiń kire berisinde kórermenderdi mýzeıdiń negizin qalaýshy Erjan jáne Nurjan Qaıyrjanuly Hasanovtardyń «máńgilik táýelsiz eldi murat tutqan Alash arystarynyń sıezi ótken kıeli jerde irgetasy qalanǵan bul mýzeı Alash murasyn nasıhattaıtyn, Qaratóbe óńiriniń tarıhyn túgendep, keleshek urpaqqa mura etip qaldyrǵan Qaıyrjan Hasanovtyń eńbekterin jınaqtaǵan tarıhı oryn bolady degen senimmen týǵan elge, Alash urpaǵyna arnaǵan syıymyz» degen tilegimen qarsy alady.
Sol postament ústinde, joǵaryda turǵan qazaqy oıýy bar shańyraq, ol jaı shańyraq emes, «Alty Alash» uǵymyn beretin alty tarmaǵy bar shańyraq, Alash biriksin degen oımen jasalǵandyǵyn jetkizdi mýzeıdiń negizin qalaýshylar.
Erjan Qaıyrjanuly elimizdiń kók baıraǵy tústes mýzeıdiń logotıpi qazaq eliniń tutastyǵyn bildiretini týraly aıtyp berdi.
Kelgen qonaqtarǵa zamanaýı úrdiste jasalǵan ıfrlandyrylǵan, ınteraktıvti aqparattyq termınal – ámbebap-transfomer tanystyryldy. Bul keshen beıne túsirilim nemese sýretterdi óz yńǵaıyńyzǵa keltirip qaraýǵa arnalǵan. Ishinde Alash arystary týraly málimet, Qaratóbede ótken sıez týraly, Qaıyrjan Hasanovtyń murasyn elektrondy jınaqtaǵan ózge de qyzyqty málimetterge toly.
Kelgen qonaqtar Alash zalynda Alash zııalylary, sonyń ishinde Kúnbatys Alashorda týraly derektermen tanysyp, ortada turǵan eski «mersedes» avtomobıl maketin qyzyǵa qarady. Kezinde Quryltaı jınalysy músheleriniń komıteti (KOMÝCh) Alashorda úkimetimen saıası jáne áskerı odaq quryp, Alash áskerine kómek kórsetken. Bular Batys Alashordaǵa arnaıy eki «Mersedes» avtokóligin bergen. El ishinde sol eki mashınanyń bireýine Batys Alashorda qujattaryn tıep, úlken kıizderge jylqy maıyn jaǵyp, mashınany soǵan orap kómgen degen ańyz bar. Bul – sol kezdegi Batys Alashorda ókilderi mingen «Mersedes» avtokóliginiń maketi mýzeı kórermenderine erekshe áser qaldyrdy.
Eń bastysy osy avtomobıl maketine qarap, sol kezdegi alashtyqtardyń amalsyzdan bar qujattardy tyǵyp kómgen degen ańyzǵa ılanasyń. Endi osy avtomobıl jerge kómilgen jerinen tabylsa, qansha tarıhtyń aqtańdaq betteri ashylary aıqyn. Áli de aqtańdaqtarymyzdyń ashylmaǵan betteri baryn eski salatyn maket. Erjan Qaıyrjanuly bul avtomobıldiń osyndaı maketin tańdaýdyń ózine Mersedes markasyn XX ǵasyrdyń basynda avtomobılderin qarap, zerttep, úlgisin jasatqanyn jetkizdi.
Mýzeı eksponatyndaǵy «Qaratóbe sıezi» ótken meshittiń maketi óte erekshe jasalǵan. Bul maketti jasaýda naqty derekter ıaǵnı úıdiń syrtqy pishini men tóbe bıikigi saqtalǵan úıdiń tehnıkalyq qujattaryn arnaıy taýyp, syrtqy ólshemderine sondaı tyń derekterdi qoldanylǵany týraly aıtyldy. Bul makettiń ereksheligi, terezesinen úńilseń, sol kezde ótken Qaratóbe sıezinen kórinis kórip, 3D kózildirigimen dál sol kezge, sol jerde turǵandaı sezinýge bolady.
Qaıyrjan Hasanov zalyn tamashalaǵan qonaqtar Qaıyrjan Hasanovtyń ómirbaıany men eńbek joldarymen tanysty. Bul zalda kóptegen tarıhı sýretter men beınematerıaldardy kórýge bolady. Qaıyrjan Hasanovtyń jeke kabınetiniń sýreti, jeke tutynǵan zattary barlyǵy sol jerde.
Osy zalda Qaıyrjan Hasanovtyń jýrnalıstik, ólketanýshylyq zetteýleriniń izimen jasalǵan Qaratóbeniń kıeli jerlerliniń ınteraktıvti AR-kartasy tur (AR-tolyqtyrylǵan shyndyq nemese dopolnennaıa realnost). Bul ınnovaııalyq sheshimdi kartaǵa arnaıy baǵdarlamasy bar planshet pen uıaly telefondy jaqyndatsańyz, tómendegi jerler týraly málimet alyp, Qaıyrjan Hasanovtyń eńbekterine silteme alýǵa bolady. Bul kartada Muhıt Meralyuly zıraty, Dáýqara batyr qorymy, Qarataý bı kesenesi,Uzaq kúıshi kesenesi jáne taǵy da basqa kıeli jerler týraly materıaldar bar. Bul kartanyń tanystyrylymynda osy kartany aqparattyq tehnologııalarmen jasaqtaǵan kompanııa ókili Ǵabdollaev Dáýren Ǵaripuly Batys Qazaqstan oblysynda joq qurylǵy osy mýzeıge birinshi bolyp qondyrylǵanyn aıtyp ótti. Jalpy bul mýzeı zamanaýı tehnologııalyq qurylǵylarmen jabyqtalǵanyn aıqyn kórýge bolady.
Ortadaǵy kórme zalynda barlyq qonaqtar Qostanaı oblystyq Y. Altynsarın memorıaldyq mýzeıinen arnaıy kelgen jyljymaly kórmesimen tanysty.
Kórme zalynda Qaratóbeniń tabıǵaty, belgili tulǵalary, Qaıyrjan Hasanovtyń januıasynyń sýretteri ilingen. Kórme zaly jyljymaly, jańartylyp turatyn gollandııalyq qurylǵydan jasalǵanyn tanystyrýshylar atap ótti. Bul zal tek kórme emes, shyǵarmashylyq jáne basqa da mádenı keshterdi ótkizýge arnalǵan.
Sýretter kórmesinen keıin qonaqtar Tólegen Imanǵazıev atyndaǵy májilis zalyna ótti.
Shamamen 150 sharshy metr májilis zalynda shaǵyn dóńgelek ústel ótip, aýdan ákimi Jannat Asylhanuly Asantaev Qaıyrjan Hasanovtyń jubaıy Yrysty Kákimqyzyna shapan jaýyp, tilegin bildirdi. BQO ákimi Ǵalı Esqalıevtiń Alǵys hatyn Erjan Qaıyrjanulyna saltanatty túrde tabystady. Aýdan ákimi atynan alystan kelgen qonaqtarǵa da alǵys hattar tabystaldy.
Májilis zalynda ótken dóńgelek ústelde «Egemen Qazaqstan» gazetiniń tilshisi, jýrnalıst Beken Qaıratuly, Qostanaı oblystyq Ybyraı Altynsarın memorıaldyq mýzeıiniń dırektory Ospanov Marǵulan Baqytbekuly, tarıhshy ǵalym, alashtanýshy Súleımenova Dámetken Dosmuhanqyzy, aqyn Sholpan Batyrqyzy Qydyrnııazova, Muhıtov Abaı Shynybekuly, jýrnalıst-fotograf, Qaıyrjan Hasanovtyń shákirti Rafhat Halelov, BQO mýzeıiniń dırektorynyń orynbasary Berikqalıeva Ajar Berikqalıqyzy sóz sóıledi.
Sholpan Batyrqyzy óz sózinde «dál qazir bir rahat sezimge bólenip otyrmyn, sebebi qasıetti Qaratóbede el qadirin biletin, jer qadirin biletin, sóz qadirin biletin, óz qadirin biletin urpaq tárbıelenip, tarıhtyń tylsymyna súńgı alatyn, bosqa ýaqyt ótkizbeıtin, bosqa kópirip sóz aıtpaıtyn, ispen ǵana aınalysatyn urpaq óskeniniń kýási bolyp otyrmyz, men úshin bul mýzeıdiń salynýy Qaratóbe óńiri tarıhynyń altyn tańbasy soǵylǵanynyń aıǵaǵy» dep osy mýzeıdi týǵan jerge tartý etken Qaıyrjan Hasanovtyń balalaryna óz rızashylyǵyn bildirdi.
Sóz alǵan qonaqtar mýzeıdiń ashylýymen quttyqtap, tilekterin joldady.
Kesh sońynda Erjan Qaıyrjanuly kelgen qonaqtarǵa alǵysyn bildirip, estelik syılyqtar tabystady. Mýzeı negizin qalaýshy retinde, osy mýzeıdiń barlyq sımvolıkalaryn, erekshelikterin túsindirip, búgingi kúnge jetip, saltanatty ashylýyna at salysqan azamattardyń barlyǵyna alǵysyn bildirdi. Mýzeıdiń negizin qalaýshylardyń biri, shetelde bolyp, saltanatty ashylýyna qatysa almaǵan Nurjan Qaıyrjanulyna da jerlesteri alǵystaryn jaýdyrdy.
Alash arystaryn ulyqtaıtyn, tarıhyn zerdeıtin jáne el tarıhyn jazyp ketken, artyna mol mura qaldyrǵan Qaıyrjan Hasanovtyń eńbekterin bir jerge jınaqtap, keıingi urpaqqa sol murany sabaqtastyqpen jetkizý maqsatyn kózdegen kıeli orynǵa aınalsyn degen izgi nıetpen týǵan jerge tartý etilgen bul syı el ıgiligi úshin jasalǵan asyl qundylyqtardyń biri bop qalary aıqyn.
Rıta Sultanǵalıeva,
M. Ótemisov atyndaǵy BQMÝ qaýymdastyrylǵan
professory, fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty
