2020 جىلدىڭ 28 جەلتوقسان كۇنى قاراتوبەدە كوپتەن كۇتكەن جاڭا عيماراتتىڭ اشىلۋى بولدى. الاشتىڭ سيەزى وتكەن كيەلى جەردە، الاش ارىستارىنا جانە قازاقستاننىڭ باتىس وڭىرىنە كەڭىنەن تانىمال جۋرناليست، ولكەتانۋشى قايىرجان حاسانوۆتىڭ قۇرمەتىنە قاراتوبەدە الاش جانە قايىرجان حاسانوۆتىڭ تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيى سالتاناتتى تۇردە اشىلدى. بۇل عيمارات كوپ نىساننىڭ ءبىرى ەمەس، بىرەگەيى بولارىنا سەنىمدىمىز. مۋزەي بوپ بوي كوتەرگەن بۇل نىسان كۇنى كەشە حالىق يگىلىگىنە جول ارتتى.
قايىرجان حاسانوۆ باتىس قازاقستان وبلىسىنا بەلگىلى قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ءجۋرناليسى، قاراتوبە تاريحىن زەرتتەپ، قاعاز بەتىنە ءتۇسىرىپ كەتكەن ولكەتانۋشى. ۇلدارى دا ەلگە سىيلى ازاماتتار. قايىرجان حاسانوۆتىڭ ەرجان مەن نۇرجان اتتى ۇلدارى اكەسىنىڭ باعىت-باعدارىمەن، كورسەتكەن سارا جولىمەن ونەگەلى دە حالىق يگىلىگى ءۇشىن كوپ جىلدان بەرى ءتۇرلى مەتسەناتتىق جوبالار جاساپ كەلەدى. سونداي جوبانىڭ بىرەگەيى الاش سيەزى وتكەن جەردى ودان ءارى ۇلىقتاۋ، قايىرجان حاسانوۆتىڭ ەڭبەكتەرىن وسكەلەڭ ۇرپاققا جەتكىزۋ، دارىپتەۋ ماقساتىندا 2018 جىلى جەرلەستەر فورۋمىندا تۋعان جەرگە ساياباق سالامىز دەگەن ەرجان قايىرجانۇلى جەرگىلىكتى جاقسىلارمەن اقىلداسا كەلە، 2019 جىلدىڭ تامىز ايىندا مۋزەيدىڭ ىرگەتاسىن قالاسا، مىنە، بۇگىن وسى مۋزەي ەسىگىن ايقارا اشتى.
مۋزەي نەگىزىن قالاۋشى ەرجان مەن نۇرجان حاسانوۆتاردىڭ شاقىرىپ ۇيىمداستىرۋىمەن بۇل شاراعا قوستاناي قالاسىنان قوستاناي وبلىستىق ى. التىنسارين مەموريالدىق مۋزەيىنىڭ ديرەكتورى وسپانوۆ مارعۇلان باقىتبەكۇلى، ىبىراي التىنسارين ەڭبەكتەرىن ناسيحاتتاۋشى قۋانوۆا روزا قاراتايقىزى، استانادان «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى بەكەن قايراتۇلى، تاريحشى عالىم، الاشتانۋشى سۇلەيمەنوۆا دامەتكەن دوسمۇحانقىزى ارنايى كەلدى.
سالتاناتتى اشىلۋ ءراسىمى اۋدان اكىمىنىڭ قۇتتىقتاۋ سوزىمەن باستالىپ، قايىرجان حاسانوۆتىڭ ۇلى ەرجان قايىرجانۇلىنىڭ سوزىمەن جالعاستى.
مۋزەيدىڭ سالتاناتتى لەنتا قيۋ راسىمىنە قايىرجان حاسانوۆتىڭ جارى حاسانوۆا ىرىستى كاكىمقىزى، اۋدان اكىمى اسانتاەۆ جانات اسىلحانۇلى، تاريحشى عالىم، الاشتانۋشى سۇلەيمەنوۆا دامەتكەن دوسمۇحانقىزى، قاراتوبە اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، ولكەتانۋشى تىلەكقابىل ساعىنوۆ قاتىستى.
مۋزەي 500 شارشى مەتر كولەمدە، ۇلكەن كورمە مەن شىعارماشىلىق زالىنان، الاش زالىنان، قايىرجان حاسانوۆ زالىنان جانە تولەگەن يمانعازيەۆ اتىنداعى ءماجىلىسىن زالىنان تۇرادى.
مۋزەيدىڭ كىرە بەرىسىندە كورەرمەندەردى مۋزەيدىڭ نەگىزىن قالاۋشى ەرجان جانە نۇرجان قايىرجانۇلى حاسانوۆتاردىڭ «ماڭگىلىك تاۋەلسىز ەلدى مۇرات تۇتقان الاش ارىستارىنىڭ سيەزى وتكەن كيەلى جەردە ىرگەتاسى قالانعان بۇل مۋزەي الاش مۇراسىن ناسيحاتتايتىن، قاراتوبە ءوڭىرىنىڭ تاريحىن تۇگەندەپ، كەلەشەك ۇرپاققا مۇرا ەتىپ قالدىرعان قايىرجان حاسانوۆتىڭ ەڭبەكتەرىن جيناقتاعان تاريحي ورىن بولادى دەگەن سەنىممەن تۋعان ەلگە، الاش ۇرپاعىنا ارناعان سىيىمىز» دەگەن تىلەگىمەن قارسى الادى.
سول پوستامەنت ۇستىندە، جوعارىدا تۇرعان قازاقى ويۋى بار شاڭىراق، ول جاي شاڭىراق ەمەس، «التى الاش» ۇعىمىن بەرەتىن التى تارماعى بار شاڭىراق، الاش بىرىكسىن دەگەن ويمەن جاسالعاندىعىن جەتكىزدى مۋزەيدىڭ نەگىزىن قالاۋشىلار.
ەرجان قايىرجانۇلى ەلىمىزدىڭ كوك بايراعى تۇستەس مۋزەيدىڭ لوگوتيپى قازاق ەلىنىڭ تۇتاستىعىن بىلدىرەتىنى تۋرالى ايتىپ بەردى.
كەلگەن قوناقتارعا زاماناۋي ۇردىستە جاسالعان تسيفرلاندىرىلعان، ينتەراكتيۆتى اقپاراتتىق تەرمينال – امبەباپ-ترانسفومەر تانىستىرىلدى. بۇل كەشەن بەينە ءتۇسىرىلىم نەمەسە سۋرەتتەردى ءوز ىڭعايىڭىزعا كەلتىرىپ قاراۋعا ارنالعان. ىشىندە الاش ارىستارى تۋرالى مالىمەت، قاراتوبەدە وتكەن سيەز تۋرالى، قايىرجان حاسانوۆتىڭ مۇراسىن ەلەكتروندى جيناقتاعان وزگە دە قىزىقتى مالىمەتتەرگە تولى.
كەلگەن قوناقتار الاش زالىندا الاش زيالىلارى، سونىڭ ىشىندە كۇنباتىس الاشوردا تۋرالى دەرەكتەرمەن تانىسىپ، ورتادا تۇرعان ەسكى «مەرسەدەس» اۆتوموبيل ماكەتىن قىزىعا قارادى. كەزىندە قۇرىلتاي جينالىسى مۇشەلەرىنىڭ كوميتەتى (كومۋچ) الاشوردا ۇكىمەتىمەن ساياسي جانە اسكەري وداق قۇرىپ، الاش اسكەرىنە كومەك كورسەتكەن. بۇلار باتىس الاشورداعا ارنايى ەكى «مەرسەدەس» اۆتوكولىگىن بەرگەن. ەل ىشىندە سول ەكى ماشينانىڭ بىرەۋىنە باتىس الاشوردا قۇجاتتارىن تيەپ، ۇلكەن كيىزدەرگە جىلقى مايىن جاعىپ، ماشينانى سوعان وراپ كومگەن دەگەن اڭىز بار. بۇل – سول كەزدەگى باتىس الاشوردا وكىلدەرى مىنگەن «مەرسەدەس» اۆتوكولىگىنىڭ ماكەتى مۋزەي كورەرمەندەرىنە ەرەكشە اسەر قالدىردى.
ەڭ باستىسى وسى اۆتوموبيل ماكەتىنە قاراپ، سول كەزدەگى الاشتىقتاردىڭ امالسىزدان بار قۇجاتتاردى تىعىپ كومگەن دەگەن اڭىزعا يلاناسىڭ. ەندى وسى اۆتوموبيل جەرگە كومىلگەن جەرىنەن تابىلسا، قانشا تاريحتىڭ اقتاڭداق بەتتەرى اشىلارى ايقىن. ءالى دە اقتاڭداقتارىمىزدىڭ اشىلماعان بەتتەرى بارىن ەسكى سالاتىن ماكەت. ەرجان قايىرجانۇلى بۇل ءاۆتوموبيلدىڭ وسىنداي ماكەتىن تاڭداۋدىڭ وزىنە مەرسەدەس ماركاسىن XX عاسىردىڭ باسىندا اۆتوموبيلدەرىن قاراپ، زەرتتەپ، ۇلگىسىن جاساتقانىن جەتكىزدى.
مۋزەي ەكسپوناتىنداعى «قاراتوبە سيەزى» وتكەن مەشىتتىڭ ماكەتى وتە ەرەكشە جاسالعان. بۇل ماكەتتى جاساۋدا ناقتى دەرەكتەر ياعني ءۇيدىڭ سىرتقى ءپىشىنى مەن توبە بيىكىگى ساقتالعان ءۇيدىڭ تەحنيكالىق قۇجاتتارىن ارنايى تاۋىپ، سىرتقى ولشەمدەرىنە سونداي تىڭ دەرەكتەردى قولدانىلعانى تۋرالى ايتىلدى. بۇل ماكەتتىڭ ەرەكشەلىگى، تەرەزەسىنەن ۇڭىلسەڭ، سول كەزدە وتكەن قاراتوبە سيەزىنەن كورىنىس كورىپ، 3د كوزىلدىرىگىمەن ءدال سول كەزگە، سول جەردە تۇرعانداي سەزىنۋگە بولادى.
قايىرجان حاسانوۆ زالىن تاماشالاعان قوناقتار قايىرجان حاسانوۆتىڭ ءومىربايانى مەن ەڭبەك جولدارىمەن تانىستى. بۇل زالدا كوپتەگەن تاريحي سۋرەتتەر مەن بەينەماتەريالداردى كورۋگە بولادى. قايىرجان حاسانوۆتىڭ جەكە كابينەتىنىڭ سۋرەتى، جەكە تۇتىنعان زاتتارى بارلىعى سول جەردە.
وسى زالدا قايىرجان حاسانوۆتىڭ جۋرناليستىك، ولكەتانۋشىلىق زەتتەۋلەرىنىڭ ىزىمەن جاسالعان قاراتوبەنىڭ كيەلى جەرلەرلىنىڭ ينتەراكتيۆتى AR-كارتاسى تۇر (AR-تولىقتىرىلعان شىندىق نەمەسە دوپولنەننايا رەالنوست). بۇل يننوۆاتسيالىق شەشىمدى كارتاعا ارنايى باعدارلاماسى بار پلانشەت پەن ۇيالى تەلەفوندى جاقىنداتساڭىز، تومەندەگى جەرلەر تۋرالى مالىمەت الىپ، قايىرجان حاسانوۆتىڭ ەڭبەكتەرىنە سىلتەمە الۋعا بولادى. بۇل كارتادا مۇحيت مەرالىۇلى زيراتى، داۋقارا باتىر قورىمى، قاراتاۋ بي كەسەنەسى،ۇزاق كۇيشى كەسەنەسى جانە تاعى دا باسقا كيەلى جەرلەر تۋرالى ماتەريالدار بار. بۇل كارتانىڭ تانىستىرىلىمىندا وسى كارتانى اقپاراتتىق تەحنولوگيالارمەن جاساقتاعان كومپانيا وكىلى عابدوللاەۆ داۋرەن عارىپۇلى باتىس قازاقستان وبلىسىندا جوق قۇرىلعى وسى مۋزەيگە ءبىرىنشى بولىپ قوندىرىلعانىن ايتىپ ءوتتى. جالپى بۇل مۋزەي زاماناۋي تەحنولوگيالىق قۇرىلعىلارمەن جابىقتالعانىن ايقىن كورۋگە بولادى.
ورتاداعى كورمە زالىندا بارلىق قوناقتار قوستاناي وبلىستىق ى. التىنسارين مەموريالدىق مۋزەيىنەن ارنايى كەلگەن جىلجىمالى كورمەسىمەن تانىستى.
كورمە زالىندا قاراتوبەنىڭ تابيعاتى، بەلگىلى تۇلعالارى، قايىرجان حاسانوۆتىڭ جانۇياسىنىڭ سۋرەتتەرى ىلىنگەن. كورمە زالى جىلجىمالى، جاڭارتىلىپ تۇراتىن گوللانديالىق قۇرىلعىدان جاسالعانىن تانىستىرۋشىلار اتاپ ءوتتى. بۇل زال تەك كورمە ەمەس، شىعارماشىلىق جانە باسقا دا مادەني كەشتەردى وتكىزۋگە ارنالعان.
سۋرەتتەر كورمەسىنەن كەيىن قوناقتار تولەگەن يمانعازيەۆ اتىنداعى ءماجىلىس زالىنا ءوتتى.
شامامەن 150 شارشى مەتر ءماجىلىس زالىندا شاعىن دوڭگەلەك ۇستەل ءوتىپ، اۋدان اكىمى جاننات اسىلحانۇلى اسانتاەۆ قايىرجان حاسانوۆتىڭ جۇبايى ىرىستى كاكىمقىزىنا شاپان جاۋىپ، تىلەگىن ءبىلدىردى. بقو اكىمى عالي ەسقاليەۆتىڭ العىس حاتىن ەرجان قايىرجانۇلىنا سالتاناتتى تۇردە تابىستادى. اۋدان اكىمى اتىنان الىستان كەلگەن قوناقتارعا دا العىس حاتتار تابىستالدى.
ءماجىلىس زالىندا وتكەن دوڭگەلەك ۇستەلدە «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى، جۋرناليست بەكەن قايراتۇلى، قوستاناي وبلىستىق ىبىراي التىنسارين مەموريالدىق مۋزەيىنىڭ ديرەكتورى وسپانوۆ مارعۇلان باقىتبەكۇلى، تاريحشى عالىم، الاشتانۋشى سۇلەيمەنوۆا دامەتكەن دوسمۇحانقىزى، اقىن شولپان باتىرقىزى قىدىرنيازوۆا، مۇحيتوۆ اباي شىنىبەكۇلى، جۋرناليست-فوتوگراف، قايىرجان حاسانوۆتىڭ شاكىرتى رافحات حالەلوۆ، بقو مۋزەيىنىڭ ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى بەرىكقاليەۆا اجار بەرىكقاليقىزى ءسوز سويلەدى.
شولپان باتىرقىزى ءوز سوزىندە «ءدال قازىر ءبىر راحات سەزىمگە بولەنىپ وتىرمىن، سەبەبى قاسيەتتى قاراتوبەدە ەل قادىرىن بىلەتىن، جەر قادىرىن بىلەتىن، ءسوز قادىرىن بىلەتىن، ءوز قادىرىن بىلەتىن ۇرپاق تاربيەلەنىپ، تاريحتىڭ تىلسىمىنا سۇڭگي الاتىن، بوسقا ۋاقىت وتكىزبەيتىن، بوسقا كوپىرىپ ءسوز ايتپايتىن، ىسپەن عانا اينالىساتىن ۇرپاق وسكەنىنىڭ كۋاسى بولىپ وتىرمىز، مەن ءۇشىن بۇل مۋزەيدىڭ سالىنۋى قاراتوبە ءوڭىرى تاريحىنىڭ التىن تاڭباسى سوعىلعانىنىڭ ايعاعى» دەپ وسى مۋزەيدى تۋعان جەرگە تارتۋ ەتكەن قايىرجان حاسانوۆتىڭ بالالارىنا ءوز ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.
ءسوز العان قوناقتار مۋزەيدىڭ اشىلۋىمەن قۇتتىقتاپ، تىلەكتەرىن جولدادى.
كەش سوڭىندا ەرجان قايىرجانۇلى كەلگەن قوناقتارعا العىسىن ءبىلدىرىپ، ەستەلىك سىيلىقتار تابىستادى. مۋزەي نەگىزىن قالاۋشى رەتىندە، وسى مۋزەيدىڭ بارلىق سيمۆوليكالارىن، ەرەكشەلىكتەرىن ءتۇسىندىرىپ، بۇگىنگى كۇنگە جەتىپ، سالتاناتتى اشىلۋىنا ات سالىسقان ازاماتتاردىڭ بارلىعىنا العىسىن ءبىلدىردى. مۋزەيدىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى، شەتەلدە بولىپ، سالتاناتتى اشىلۋىنا قاتىسا الماعان نۇرجان قايىرجانۇلىنا دا جەرلەستەرى العىستارىن جاۋدىردى.
الاش ارىستارىن ۇلىقتايتىن، تاريحىن زەردەيتىن جانە ەل تاريحىن جازىپ كەتكەن، ارتىنا مول مۇرا قالدىرعان قايىرجان حاسانوۆتىڭ ەڭبەكتەرىن ءبىر جەرگە جيناقتاپ، كەيىنگى ۇرپاققا سول مۇرانى ساباقتاستىقپەن جەتكىزۋ ماقساتىن كوزدەگەن كيەلى ورىنعا اينالسىن دەگەن ىزگى نيەتپەن تۋعان جەرگە تارتۋ ەتىلگەن بۇل سىي ەل يگىلىگى ءۇشىن جاسالعان اسىل قۇندىلىقتاردىڭ ءبىرى بوپ قالارى ايقىن.
ريتا سۇلتانعاليەۆا،
م. وتەمىسوۆ اتىنداعى بقمۋ قاۋىمداستىرىلعان
پروفەسسورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
