Kınematografıster odaǵy eki jarym jylǵa sozylǵan sottan keıin óz óner ordasyna qaıta oralatyn boldy. Qazaq kıno óneriniń korıfeıi Sháken AIMANOV pen sol kezdegi Qazaqstan Kompartııasy Ortalyq Komıtetiniń Birinshi hatshysy qyzmetindegi Dinmuhamed QONAEVTYŃ bastamasymen ashylǵan tarıhı ǵımarat endi túngi klýb emes, qaıtadan qazaq kınosynyń júregine aınalady.
Dál bulaı aıtýǵa áli de erterek bolar, dese de qazaq kıno óneriniń janashyrlary talaı óner maıtalmandarynyń izi qalyp, talaı kıno óneriniń ozyq úlgileri týǵan bul ordany jyn-oınaqtyń oshaǵy emes, qaıtadan mádenıettiń oty janýy úshin jyldar boıy alysyp, úsh aýdandyq-qalalyq sottan jeńip, kiltin alyp, qara shańyraqqa qaıta kirip qýanyp otyr. Istiń basy-qasynda júrgen azamattardyń aıtýynsha, alda taǵy da sot proesteri bar.
Qazaqstan kınogerler odaǵynyń atqarýshy dırektory Qanat TÓREBAI: «Eki jarym jyl boldy, bul ǵımarat úshin sottasyp júrmiz. Kezinde Ahat IBRAEV degen jigit kınogerler odaǵyn basqarǵanda bul ǵımaratty jalǵa bergen. Biraq biz osy odaqqa kelgeli sol kelisim durys emes dep sotqa bergenbiz, eki jarym jyl sottasyp, aqyry endi osy ǵımaratqa, óz ǵımaratymyzǵa kiretin boldyq. Qudaı qalasa! Sottyń sheshimi bar, qaǵazdary barlyǵy túgel.
Birneshe sot ótti. Joǵary sotqa deıin ótti. Birneshe ret appeleııaǵa berilgen. Áli sot júrip jatyr, áli núkte qoıylmaǵan. Eki-úsh ret biz júrdik, aýdan, qala sottarynda. Biraq ana jaq appelıaııaǵa bere beredi, bere beredi. Sol áli sot júrip jatyr, biraq ázirshe qolymyzda sottyń sheshimi bar. Biz kire alamyz. Sebebi, zań boıynsha ǵımarat bizdiki», - dep ǵımaratqa endi eshkimniń talasy joq ekendigin jetkizdi (ózgerissiz alyndy – red.).
Sondaı-aq ol kınogerler úıiniń tarıhy men onda ótken sharalarǵa toqtala kelip: Osy jerde ómir boıy kınogerler odaǵy otyratyn. Alpysynshy jyldardan bastap. Kezinde bizdiń korıfeıler, aqsaqaldar birigip, ol kezde QONAEV (D.A. Qonaev – red.) birinshi hatshy, sodan jer alyp, osy ǵımaratty Sháken AIMANOV, Abdolla QARSAQBAEV sııaqty bizdiń úlken atalaramyz, ónerdegi maıtalmandar atsalysyp, birge osy kınogerler úıin ashqan. Endi toqsanynshy jyldary óte qıyn boldy, ózderińiz bilesizder, alpys paıyzy bir kommerııalyq kompanııaǵa ketti. Endi ázirshe kınogerler odaǵy osy ǵımarattyń qyryq paıyzynyń ıesi bolyp esepteledi, zań boıynsha.
Eki jarym jyl boldy, ǵımaratqa kire almaı júrdik. Búgin, endi, osy ǵımaratymyzǵa, óz ǵımaratymyzǵa kiretin boldyq.
Buǵan deıin bul jerdi jalǵa alyp otyrǵan. Jalǵa berilgende, munda bir tıyn tólenbegen. Sosyn myna jerde nochnoı klýb (túngi klýb – red.) ashpaqshy boldy. Biz oǵan qarsy boldyq. Sebebi bul kınogerler úıi. Munda kınozal bolýy kerek. Osy odaqtyń sharalary ótetin oryn ǵoı. Ómir boıy osyndaı sharalar ótetin. «Qulager» degen syılyq bar, kınogerler odaǵynyń syılyǵy. Sonyń marapattaý rásimderi ótetin, ártúrli, kórsetilimder, sondaı-aq Eýrazııa festıvali. Eýrazııa festıvali eń birinshi ret osynda ótken.
Munyń alpys paıyzy «Gan Bei-ge» (túngi klýb – red.) tıesili. Oǵan talas joq, - dep tek odaqqa tıesili qyryq paıyzdy qalaıda túbegeıli qaıtaryp alýdy kózdeıtinderin jetkizdi.
Ýaqytynda «taǵdyry» árqalaı qubylǵan bul ordaǵa qazaq kıno óneriniń damýyna ólsheýsiz úlesin qosqan Asanáli ÁShIMOV, Satybaldy NARYMBETOV, Rústem ÁBDIRAShEV, Ermek TURSYNOV jáne t.b. syndy akterler men rejısserler kelip, kıno úıiniń jaıyna beı-jaı qaramaıtynyn bildirdi.
Asanáli Áshimov, keńestik jáne qazaqstandyq kıno jáne teatr akteri, Qazaqstannyń Eńbek Eri (2017): «Balalardyń júgirgenine bir úsh-tórt jyl bop qaldy. Sottasyp. Baıaǵy osydan alpys jyl buryn Sháken Aımanov, Qonaev ekeýi (D.A. Qonaev – red.) jasaǵan kıno úıi. Kınematografısterge bergen syılyǵy. Sony kóp ýaqyt boıy qoldandyq, osy jerde otyrdyq, áńgimelestik, shúıirkelestik, jaqsy kıno úıi edi ol kezde. Endi qazir sonshama jyl kıno qaıratkerleriniń otyryp, bir staqan shaı ishetin jeri bolmaı qaldy. Mundaı ortalyq tvorchestvonyń (shyǵarmashylyq – red.) adamdaryna kerek. Senarııdi talqylaý úshin, oılaryn aıtý úshin. Jalpy sol kezdegi jumystardyń sapaly shyǵýynyń ózi osyndaı kezdesýlerdiń áseri boldy. Myna kıno úıiniń áseri boldy. Osy jerge kelýshi edik, keshke jaqyn, áńgimelesýge, kıno kórip, premeralar kórip, qonaqtardy osy jerde qarsy alýshy edik. Mundaı úı kerek qoı», - dep bul kıno úıiniń mańyzyn aıtyp, tarıhyna toqtaldy.
Qazaq kıno ónerinde talaı umytylmas obrazdardy somdaǵan abyz aqsaqal «Bul jerge talaı ýaqytta artqa tastap kelip, qandaı sezimdi bastan keship tursyz» degen suraqqa: «Sýyq bolsa da, jyly sezinip otyrmyn», - dep jaýap berdi (qaraýsyz qalǵan ǵımarat ishi tym sýyq - red.).
Kınematografıster úıiniń qaraýsyz qalǵan qazirgi kúıi. Akter Asanáli Áshimov kınogerlermen shúıirkelesip otyr
Kınorejısser Ermek Tursynov ta bul tarıhı úıdiń ózi úshin, ult úshin mańyzyna, sondaı-aq búgingi kıno óneriniń jaǵdaıyna toqtala kelip, úıdiń qaraýyna bóliner qarajat jaıyna da toqtalyp ótti: «Bul jer zııaly qaýym ókilderi otyratyn, úlken ıdeıalar týatyn oryn edi. Munda jınalǵandar jaı otyrmaıtyn, adamı qatynas ornaıtyn oryn boldy. Ózim stýdent kúnimnen osynda keletinmin. Tarıhı jer. Ózim «Shyraqshy» degen fılm túsirdim, sol sekildi bul jerge de shyraqshy kerek. Bul qara shańyraqty urpaqtan-urpaqqa qaldyrýymyz kerek. Jóndeýge, qaraýǵa qarajat joq. Mádenıet salasynyń jaǵdaıy qaıyrshynyń kúıindeı ǵoı. Ózim qaltaly azamattardy ákep kórsettim. Kómektesetin boldy», - deı kele: «Úsh ret aýdandyq sotta jeńdik. Ári qaraı joǵarǵy sotqa berildi.
Mýzeı dep te aıtýǵa bolady. Úlken kınozal bolatyn. Sh. Aımanov bastaǵan óner maıtalmandarynyń portretteri ilýli turatyn. Bul jer jeke meniń, ne Asanáli Áshimovtiń emes, bul sizdiń de ǵımaratyńyz», - dep bul ǵımaratqa árbir qazaq balasynyń talasy bar ekenin, saqtap qalý kerektigin aıtty.
Esterińizge sala keteıik, Qazaqstan kınematografıster odaǵynyń basy osy daýdan 2016 jyldan beri arylmaı keledi. Máseleniń bári de jańa basshynyń kelýinen bastalǵan. Kınematografıster Odaǵynyń burynǵy tóraǵasy Igor Vovnıanko kıno úıiniń aýmaǵyn túngi klýbqa jalǵa berip turǵan. Qanat Tórebaıdyń aıtýynsha, osy aqshaǵa ol ǵımaratty saqtap, kommýnaldyq tólemderdi, salyqtardy, tórt jumysshynyń jalaqysyn tólep turǵan. Biraq sodan keıin jalǵa alýshylar ózgerip otyrǵan.
Keıin odaqqa jańa basshylar kelgen soń máseleler týyndaı bastaǵan. Odaqtyń burynǵy basshysy Ahat Ibraev aýyr shartpen, eshkimnen suramastan búkil menshikti 2023 jylǵa deıin berip jibergen. Menshikti jalǵa alýshylar kıno úıiniń ornyna túngi klýb ashpaq bolǵan. Osy sebepten de sot proesteri bastalyp, jyldary boıy odaq músheleri ǵımarat ishine kire almaı, eshqandaı shara ótkize almaı kelgen. Tek, jyldar óte sottyń oń sheshiminen soń, kınogerler, búgin, 24 qarasha 2020 jyly ǵımaratqa kirýge múmkindik alyp otyr. Onyń aldaǵy taǵdyry áli de ýaqyt enshisi men kelesi sottyń sheshimine baılanysty.
...Áli de sot proesteri bar ekendigin bilgen soń, rejısser Satybaldy Narymbetovten: «Taǵy da sheshimin kúttirip turǵan sot proesteri bar eken. Qýanýǵa erte emes pe?» - degen suraǵymyzǵa: «- Oıbaı-aý, analar qaltalaryn (jalǵa alýshylar – red.) toltyryp, taǵy da shaýyp barmasyn», - degen jaýap aldyq.
Jaǵdaımen «Adyrna» ulttyq portaly aldaǵy ýaqytta da tanystyryp otyrady. Kınogerlerdiń qýanyshy uzaǵynan bolsa eken dep tileımiz!
Aıjan PERDEBEKQYZY,
«Adyrna» ulttyq portaly
