كينەماتوگرافيستەر وداعى ەكى جارىم جىلعا سوزىلعان سوتتان كەيىن ءوز ونەر ورداسىنا قايتا ورالاتىن بولدى. قازاق كينو ونەرىنىڭ كوريفەيى شاكەن ايمانوۆ پەن سول كەزدەگى قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى قىزمەتىندەگى دىنمۇحامەد قوناەۆتىڭ باستاماسىمەن اشىلعان تاريحي عيمارات ەندى تۇنگى كلۋب ەمەس، قايتادان قازاق كينوسىنىڭ جۇرەگىنە اينالادى.
ءدال بۇلاي ايتۋعا ءالى دە ەرتەرەك بولار، دەسە دە قازاق كينو ونەرىنىڭ جاناشىرلارى تالاي ونەر مايتالماندارىنىڭ ءىزى قالىپ، تالاي كينو ونەرىنىڭ وزىق ۇلگىلەرى تۋعان بۇل وردانى جىن-ويناقتىڭ وشاعى ەمەس، قايتادان مادەنيەتتىڭ وتى جانۋى ءۇشىن جىلدار بويى الىسىپ، ءۇش اۋداندىق-قالالىق سوتتان جەڭىپ، كىلتىن الىپ، قارا شاڭىراققا قايتا كىرىپ قۋانىپ وتىر. ءىستىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن ازاماتتاردىڭ ايتۋىنشا، الدا تاعى دا سوت پروتسەستەرى بار.
قازاقستان كينوگەرلەر وداعىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى قانات تورەباي: «ەكى جارىم جىل بولدى، بۇل عيمارات ءۇشىن سوتتاسىپ ءجۇرمىز. كەزىندە احات يبراەۆ دەگەن جىگىت كينوگەرلەر وداعىن باسقارعاندا بۇل عيماراتتى جالعا بەرگەن. بىراق ءبىز وسى وداققا كەلگەلى سول كەلىسىم دۇرىس ەمەس دەپ سوتقا بەرگەنبىز، ەكى جارىم جىل سوتتاسىپ، اقىرى ەندى وسى عيماراتقا، ءوز عيماراتىمىزعا كىرەتىن بولدىق. قۇداي قالاسا! سوتتىڭ شەشىمى بار، قاعازدارى بارلىعى تۇگەل.
بىرنەشە سوت ءوتتى. جوعارى سوتقا دەيىن ءوتتى. بىرنەشە رەت اپپەلەتسياعا بەرىلگەن. ءالى سوت ءجۇرىپ جاتىر، ءالى نۇكتە قويىلماعان. ەكى-ءۇش رەت ءبىز جۇردىك، اۋدان، قالا سوتتارىندا. بىراق انا جاق اپپەلياتسياعا بەرە بەرەدى، بەرە بەرەدى. سول ءالى سوت ءجۇرىپ جاتىر، بىراق ازىرشە قولىمىزدا سوتتىڭ شەشىمى بار. ءبىز كىرە الامىز. سەبەبى، زاڭ بويىنشا عيمارات بىزدىكى»، - دەپ عيماراتقا ەندى ەشكىمنىڭ تالاسى جوق ەكەندىگىن جەتكىزدى (وزگەرىسسىز الىندى – رەد.).
سونداي-اق ول كينوگەرلەر ءۇيىنىڭ تاريحى مەن وندا وتكەن شارالارعا توقتالا كەلىپ: وسى جەردە ءومىر بويى كينوگەرلەر وداعى وتىراتىن. الپىسىنشى جىلداردان باستاپ. كەزىندە ءبىزدىڭ كوريفەيلەر، اقساقالدار بىرىگىپ، ول كەزدە قوناەۆ (د.ا. قوناەۆ – رەد.) ءبىرىنشى حاتشى، سودان جەر الىپ، وسى عيماراتتى شاكەن ايمانوۆ، ابدوللا قارساقباەۆ سياقتى ءبىزدىڭ ۇلكەن اتالارامىز، ونەردەگى مايتالماندار اتسالىسىپ، بىرگە وسى كينوگەرلەر ءۇيىن اشقان. ەندى توقسانىنشى جىلدارى وتە قيىن بولدى، وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، الپىس پايىزى ءبىر كوممەرتسيالىق كومپانياعا كەتتى. ەندى ازىرشە كينوگەرلەر وداعى وسى عيماراتتىڭ قىرىق پايىزىنىڭ يەسى بولىپ ەسەپتەلەدى، زاڭ بويىنشا.
ەكى جارىم جىل بولدى، عيماراتقا كىرە الماي جۇردىك. بۇگىن، ەندى، وسى عيماراتىمىزعا، ءوز عيماراتىمىزعا كىرەتىن بولدىق.
بۇعان دەيىن بۇل جەردى جالعا الىپ وتىرعان. جالعا بەرىلگەندە، مۇندا ءبىر تيىن تولەنبەگەن. سوسىن مىنا جەردە نوچنوي كلۋب (تۇنگى كلۋب – رەد.) اشپاقشى بولدى. ءبىز وعان قارسى بولدىق. سەبەبى بۇل كينوگەرلەر ءۇيى. مۇندا كينوزال بولۋى كەرەك. وسى وداقتىڭ شارالارى وتەتىن ورىن عوي. ءومىر بويى وسىنداي شارالار وتەتىن. «قۇلاگەر» دەگەن سىيلىق بار، كينوگەرلەر وداعىنىڭ سىيلىعى. سونىڭ ماراپاتتاۋ راسىمدەرى وتەتىن، ءارتۇرلى، كورسەتىلىمدەر، سونداي-اق ەۋرازيا فەستيۆالى. ەۋرازيا فەستيۆالى ەڭ ءبىرىنشى رەت وسىندا وتكەن.
مۇنىڭ الپىس پايىزى «Gan Bei-گە» (تۇنگى كلۋب – رەد.) تيەسىلى. وعان تالاس جوق، - دەپ تەك وداققا تيەسىلى قىرىق پايىزدى قالايدا تۇبەگەيلى قايتارىپ الۋدى كوزدەيتىندەرىن جەتكىزدى.
ۋاقىتىندا «تاعدىرى» ارقالاي قۇبىلعان بۇل ورداعا قازاق كينو ونەرىنىڭ دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەسىن قوسقان ءاسانالى ءاشىموۆ، ساتىبالدى نارىمبەتوۆ، رۇستەم ابدىراشەۆ، ەرمەك تۇرسىنوۆ جانە ت.ب. سىندى اكتەرلەر مەن رەجيسسەرلەر كەلىپ، كينو ءۇيىنىڭ جايىنا بەي-جاي قارامايتىنىن ءبىلدىردى.
ءاسانالى ءاشىموۆ، كەڭەستىك جانە قازاقستاندىق كينو جانە تەاتر اكتەرى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى (2017): «بالالاردىڭ جۇگىرگەنىنە ءبىر ءۇش-ءتورت جىل بوپ قالدى. سوتتاسىپ. باياعى وسىدان الپىس جىل بۇرىن شاكەن ايمانوۆ، قوناەۆ ەكەۋى (د.ا. قوناەۆ – رەد.) جاساعان كينو ءۇيى. كينەماتوگرافيستەرگە بەرگەن سىيلىعى. سونى كوپ ۋاقىت بويى قولداندىق، وسى جەردە وتىردىق، اڭگىمەلەستىك، شۇيىركەلەستىك، جاقسى كينو ءۇيى ەدى ول كەزدە. ەندى قازىر سونشاما جىل كينو قايراتكەرلەرىنىڭ وتىرىپ، ءبىر ستاقان شاي ىشەتىن جەرى بولماي قالدى. مۇنداي ورتالىق تۆورچەستۆونىڭ (شىعارماشىلىق – رەد.) ادامدارىنا كەرەك. ستسەناريدى تالقىلاۋ ءۇشىن، ويلارىن ايتۋ ءۇشىن. جالپى سول كەزدەگى جۇمىستاردىڭ ساپالى شىعۋىنىڭ ءوزى وسىنداي كەزدەسۋلەردىڭ اسەرى بولدى. مىنا كينو ءۇيىنىڭ اسەرى بولدى. وسى جەرگە كەلۋشى ەدىك، كەشكە جاقىن، اڭگىمەلەسۋگە، كينو كورىپ، پرەمەرالار كورىپ، قوناقتاردى وسى جەردە قارسى الۋشى ەدىك. مۇنداي ءۇي كەرەك قوي»، - دەپ بۇل كينو ءۇيىنىڭ ماڭىزىن ايتىپ، تاريحىنا توقتالدى.
قازاق كينو ونەرىندە تالاي ۇمىتىلماس وبرازداردى سومداعان ابىز اقساقال «بۇل جەرگە تالاي ۋاقىتتا ارتقا تاستاپ كەلىپ، قانداي سەزىمدى باستان كەشىپ تۇرسىز» دەگەن سۇراققا: «سۋىق بولسا دا، جىلى سەزىنىپ وتىرمىن»، - دەپ جاۋاپ بەردى (قاراۋسىز قالعان عيمارات ءىشى تىم سۋىق - رەد.).
كينەماتوگرافيستەر ءۇيىنىڭ قاراۋسىز قالعان قازىرگى كۇيى. اكتەر ءاسانالى ءاشىموۆ كينوگەرلەرمەن شۇيىركەلەسىپ وتىر
كينورەجيسسەر ەرمەك تۇرسىنوۆ تا بۇل تاريحي ءۇيدىڭ ءوزى ءۇشىن، ۇلت ءۇشىن ماڭىزىنا، سونداي-اق بۇگىنگى كينو ونەرىنىڭ جاعدايىنا توقتالا كەلىپ، ءۇيدىڭ قاراۋىنا بولىنەر قاراجات جايىنا دا توقتالىپ ءوتتى: «بۇل جەر زيالى قاۋىم وكىلدەرى وتىراتىن، ۇلكەن يدەيالار تۋاتىن ورىن ەدى. مۇندا جينالعاندار جاي وتىرمايتىن، ادامي قاتىناس ورنايتىن ورىن بولدى. ءوزىم ستۋدەنت كۇنىمنەن وسىندا كەلەتىنمىن. تاريحي جەر. ءوزىم «شىراقشى» دەگەن فيلم ءتۇسىردىم، سول سەكىلدى بۇل جەرگە دە شىراقشى كەرەك. بۇل قارا شاڭىراقتى ۇرپاقتان-ۇرپاققا قالدىرۋىمىز كەرەك. جوندەۋگە، قاراۋعا قاراجات جوق. مادەنيەت سالاسىنىڭ جاعدايى قايىرشىنىڭ كۇيىندەي عوي. ءوزىم قالتالى ازاماتتاردى اكەپ كورسەتتىم. كومەكتەسەتىن بولدى»، - دەي كەلە: «ءۇش رەت اۋداندىق سوتتا جەڭدىك. ءارى قاراي جوعارعى سوتقا بەرىلدى.
مۋزەي دەپ تە ايتۋعا بولادى. ۇلكەن كينوزال بولاتىن. ش. ايمانوۆ باستاعان ونەر مايتالماندارىنىڭ پورترەتتەرى ءىلۋلى تۇراتىن. بۇل جەر جەكە مەنىڭ، نە ءاسانالى ءاشىموۆتىڭ ەمەس، بۇل ءسىزدىڭ دە عيماراتىڭىز»، - دەپ بۇل عيماراتقا ءاربىر قازاق بالاسىنىڭ تالاسى بار ەكەنىن، ساقتاپ قالۋ كەرەكتىگىن ايتتى.
ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، قازاقستان كينەماتوگرافيستەر وداعىنىڭ باسى وسى داۋدان 2016 جىلدان بەرى ارىلماي كەلەدى. ماسەلەنىڭ ءبارى دە جاڭا باسشىنىڭ كەلۋىنەن باستالعان. كينەماتوگرافيستەر وداعىنىڭ بۇرىنعى توراعاسى يگور ۆوۆنيانكو كينو ءۇيىنىڭ اۋماعىن تۇنگى كلۋبقا جالعا بەرىپ تۇرعان. قانات تورەبايدىڭ ايتۋىنشا, وسى اقشاعا ول عيماراتتى ساقتاپ، كوممۋنالدىق تولەمدەردى، سالىقتاردى، ءتورت جۇمىسشىنىڭ جالاقىسىن تولەپ تۇرعان. بىراق سودان كەيىن جالعا الۋشىلار وزگەرىپ وتىرعان.
كەيىن وداققا جاڭا باسشىلار كەلگەن سوڭ ماسەلەلەر تۋىنداي باستاعان. وداقتىڭ بۇرىنعى باسشىسى احات يبراەۆ اۋىر شارتپەن، ەشكىمنەن سۇراماستان بۇكىل مەنشىكتى 2023 جىلعا دەيىن بەرىپ جىبەرگەن. مەنشىكتى جالعا الۋشىلار كينو ءۇيىنىڭ ورنىنا تۇنگى كلۋب اشپاق بولعان. وسى سەبەپتەن دە سوت پروتسەستەرى باستالىپ، جىلدارى بويى وداق مۇشەلەرى عيمارات ىشىنە كىرە الماي، ەشقانداي شارا وتكىزە الماي كەلگەن. تەك، جىلدار وتە سوتتىڭ وڭ شەشىمىنەن سوڭ، كينوگەرلەر، بۇگىن، 24 قاراشا 2020 جىلى عيماراتقا كىرۋگە مۇمكىندىك الىپ وتىر. ونىڭ الداعى تاعدىرى ءالى دە ۋاقىت ەنشىسى مەن كەلەسى سوتتىڭ شەشىمىنە بايلانىستى.
...ءالى دە سوت پروتسەستەرى بار ەكەندىگىن بىلگەن سوڭ، رەجيسسەر ساتىبالدى نارىمبەتوۆتەن: «تاعى دا شەشىمىن كۇتتىرىپ تۇرعان سوت پروتسەستەرى بار ەكەن. قۋانۋعا ەرتە ەمەس پە؟» - دەگەن سۇراعىمىزعا: «- ويباي-اۋ، انالار قالتالارىن (جالعا الۋشىلار – رەد.) تولتىرىپ، تاعى دا شاۋىپ بارماسىن»، - دەگەن جاۋاپ الدىق.
جاعدايمەن «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى الداعى ۋاقىتتا دا تانىستىرىپ وتىرادى. كينوگەرلەردىڭ قۋانىشى ۇزاعىنان بولسا ەكەن دەپ تىلەيمىز!
ايجان پەردەبەكقىزى،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
