Osydan 185 jyl buryn 1835 jyly 3 qarashada qazaqtyń tuńǵysh ǵalymy, aǵartýshy, tarıhshy, etnograf, saıahatshy ári dıplomat Shoqan (Muhamedhanafııa) Shyńǵysuly Ýálıhanov dúnıege kelgen. Ol Qostanaı oblysy, qazirgi Áýlıekól aýdanyndaǵy, Qusmuryn beketinde Abylaıhannyń nemeresi Shyńǵystyń otbasynda dúnıege keldi. "Adyrna" ulttyq portaly uly ǵalymnyń týǵan kúnine oraı shaǵyn ómirbaıanyn usynady.
Shoqan Abylaıdan órbigen urpaqtardyń biri. Onyń balalyq shaǵy Syrymbet taýynyń bókterinde ótken. 1847 jyly 12 jasar Shoqandy ákesi sol kezdegi eń tańdaýly oqý orny bolyp eseptelgen Sibir kadeti korpýsyna oqýǵa ornalastyrady. Onyń keleshegi úshin bul oqý ornynyń atqarar róli zor bolady. Kadet korpýsynda Shoqan óziniń zerektigimen erekshelengen. Tildi tez meńgerip, ózi qatarlas oqýshylardan ozyq oqyǵan. "Korpýsta oı-órisi, bilimi jaǵynan Shoqan tez ósti, orys joldastaryn basyp ozyp otyrdy. Oǵan talaılar-aq, nazar aýdardy. Ol sondaı qabiletti edi, ózinen eki jas úlkenderdiń klasyndaǵylardy da bilim, ıdeıa jaǵynan basyp ozdy" – dep jazdy birge oqyǵan dosy, etnograf-ǵalym T.N.Potanın.
Tórt jasynda hat tanyp, Qusmuryndaǵy ákesi salǵan mektepte ortaǵasyrlyq qypshaq-shaǵataı tilin meńgeredi, parsysha, arabsha til syndyrady. Oǵan tárbıe berýde sultan áýletinen shyqqan ájesi Aıǵanymnyń yqpaly kúshti boldy. Ol jas Shoqanǵa ejelgi qazaq ańyzdaryn, ańyz-áńgimelerin, maqal-mátelderi men danalyq sózderin jıi aıtyp otyratyn. Shoqan 12 jasyna deıin Qusmuryndaǵy mektepte oqyp, musylman dini ilimimen tanysty. Shoqan aýyldyq bastaýysh mektepte oqyp júrip-aq arab, parsy, shaǵataı tilderiniń negizin úırenip aldy. 1847 jyly 12 jasar Shoqandy ákesi sol kezdegi eń tańdaýly oqý orny bolyp eseptelgen Sibir kadeti korpýsyna oqýǵa ornalastyrady.
Shoqannyń búkil keleshegi men ǵylym, óner jolyndaǵy talantyn ashýda bul oqý ornynyń mańyzy erekshe boldy. Munda jabyq áskerı oqý orny bolǵanymen, kóptegen pánder áskerı sabaqtarǵa qosa orys, batys ádebıeti, geografııasy men tarıhy, fılosofııa, fızıka, matematıka negizderi, shetel tilderi oqytylyp, orystyń ozyq oıly ıntellıgentteriniń ókilderi sabaq bergen. Sibir kadeti korpýsynda oqýdyń sońǵy jyldarynda-aq, Shoqan sanaly, tereń oıly, jan-jaqty bilimdi, ózindik qózqarasy qalyptasqan, týǵan halqynyń qajet-muqtajdaryn paıymdap, túsine alatyn, oǵan barynsha paıdaly qyzmet etýge ázir ekendigin tanytty.
1854 jyly kadet korpýsyndaǵy ustazy Kostylekııdiń ótinishi boıynsha kórnekti shyǵystanýshy, Qazan ýnıversıtetiniń professory N.I.Berezınniń tapsyrmalaryn oryndaıdy. 1855 jyly Batys Sibir general-gýbernatorymen birge Semeı, Aıagóz, Qapal arqyly Almatyǵa deıin kelip qaıtady. Osy saparynda qazaq, qyrǵyz, aýyz ádebıetiniń úlgilerin, tarıhy men etnografııasynyń materıaldaryn jınaı júredi. Bul materıaldar negizinde keıin ol «Táńiri (qudaı)», «Qazaqtardaǵy shamandyqtyń qaldyǵy» degen eńbekter jazady. Sol sapardan keıin onyń áskerı laýazymy bir satyǵa joǵarylap, porýchık shenin alady.
1856 jyly polkovnık M.M. Homentovskıı basqarǵan áskerı-ǵylymı Ystyqkól ekspedıııasyna qatysyp, qyrǵyz elin jete zertteıdi. Qyrǵyzdar men Uly júz qazaqtarynyń tarıhy, etnografııasy jaıly málimetter jınaıdy, aýyz ádebıetiniń nusqalaryn jazyp alady. Álem ǵalymdary arasynda tuńǵysh ret «Manas» eposynyń eń shuraıly bóligi «Kóketaı hannyń ertegisi» jyryn jazyp alady. Sh. Ýálıhanov 1856 jyly asa kórnekti ǵalym, belgili geograf P.S. Semenov-Tıan-Shanskıımen tanysty. 1857 jyly P.S. Semenov-Tıan-Shanskııdiń usynýymen Sh. Ýálıhanov Orys geografııalyq qoǵamynyń tolyq músheligine qabyldandy.
1858-1859 jyldary Shoqan ataqty Qashǵarııa saparyna baryp qaıtty. 1860 jyly Sankt-Peterbýrgte ol ordenmen marapattalyp, áskerı sheni de joǵarylatyldy. Ony orys patshasy II Aleksandrdiń ózi qabyldady. Osy kezdesý kezinde Shoqan patshaǵa orys sheneýnikteriniń qazaq halqyna jaqsy qaraýy jaıly óz ótinishin batyl jetkizdi. Peterbýrgte bolǵan kezinde (1859-1861 jyldary) Shoqan Ýálıhanov ár túrli áskerı jáne ǵylymı mekemelerde jumys istedi. Densaýlyǵynyń nasharlaýyna baılanysty Otanyna oralýǵa májbúr boldy. Ol Ombyǵa baryp, daladaǵy jergilikti baskarý isin qaıta uıymdastyrý jónindegi sharalarǵa qatysty. Onyń negizgi oılary «Qyrdaǵy musylmanshylyq týraly», «Qyrǵyzdardyń kóshi-qony týraly», «Sot reformasy týraly jazbalarda» baıandalady.
1864 jyly Shoqan general Chernıaevtyń Ońtústik Qazaqstanǵa jasaǵan áskerı ekspedıııasyna qatysady. Biraq áskerı qyzmeti uzaqqa sozylmady, generaldyń jergilikti halyqqa shekten tys qatygezdik jasaýy saldarynan ásker qatarynan óz erkimen ketti.
Shoqan 1865 jyldyń sáýirinde qaıtys bolady. Onyń súıegi Altynemel taýynyń baýraıyndaǵy Kóshentoǵan degen jerge qoıylady.
