Osy baǧytta qūrylǧan QAZAQSTAN ETNODİZAINERLER ODAǦYNYŊ alǧa qoiǧan maŋyzdy maqsattarynyŋ bırı ‑ Halqymyzdyŋ türlı baǧyttaǧy mädeni sändık-qoldanbaly qolönerınıŋ türlerın damytuǧa arnalǧan. Ūltymyzdyŋ töl önerı türlerın jaŋǧyrtu, iaǧni, qäzırgı zamanaui türlı tehnologiialardy paidalana otyryp ūlttyq qolönerımızdı damytu – qazırgı zaman qoiyp otyrǧan talap. Sol baǧyt boiynşa, Qazaqstan etnodizainerler odaǧynyŋ jäne Astana qalasynyŋ äkımdıgınıŋ Ädıstemelık ortalyǧy MKQK‑men bırlese otyryp, 2024 jylǧy 11-12 säuır aralyǧynda innovasiialyq bılım beru jobasyna sai ūlttyq qūndylyǧymyzdy, salt-dästürımızdı, ädet-ǧūrpymyzdy, mädenietımızdı qaita jaŋǧyrtu, bolaşaq ūrpaǧymyzdy osy baǧytta tärbieleu maqsatynda Halyqaralyq Respublikalyq käsıbi suretşılerge, qolöner şeberlerıne «Körkem eŋbek», «Grafika jäne jobalau»,«Beineleu önerı» qosymşa bılım beru pänderınıŋ mūǧalımderıne arnalǧan «Oqu tärbie ürdısınde bılım aluşylardyŋ boiynda ūlttyq qūndylyqtardy qalyptastyru» taqyrybynda Halyqaralyq etnoforum ötkızdı.
Forumda «Körkem eŋbek» pänı boiynşa «Ūl-qyzdy bölıp oqytu» taqyrybyndaǧy döŋgelek stol otyrysynda mūǧalımderdıŋ, psiholog mamandardyŋ jäne ata-analardyŋ qatysuymen bolǧan pıkır almasuda negızgı özektı mäsele retınde «körkem eŋbek pänı boiynşa ūl-qyzdy bölıp oqytu jäne mektepterde qosymşa ūlttyq sändık qolöner baǧytynda ūlttyq öner üiırmelerın aşu» mäselesı talqylandy. Mektep ūstazdary qyz balalar (bolaşaq analar) aǧaş oiyp, temır tüiıp, qolyna balǧa‑şege, bıgız ben ara ūstap ūstalyq jasap otyrsa, oǧan kerısınşe, ūl balalar (bolaşaq äkeler) ine‑jıp ūstap, keste tıgıp, qaişymen mata qiyp, basyna oramal taǧyp tamaq pısırıp. ojau ūstauda... Būl tärbiede balalardyŋ, iaǧni, ekı jynys arasyndaǧy aiyrmaşylyq joqqa tän bola beredı. Forum «bız osy tärbiemen bala sanasyn ūlttyq bolmys negızınen ajyratyp jatyrmyz» dep tūjyrymdady.
Oǧan ata-analar da «Sonyŋ alǧaşqy nätijesın körıp otyrmyz. Öitkenı, dästürımızde otbasynyŋ tıregı, asyrauşysy, el men jerdı qorǧauşy arqasüier otaǧasy – er azamat emespe? Al, otbasynyŋ ūitqysy, balany uatyp, tamaǧyn pısırıp, jyrtyǧyn jamap, üiın sändep, kılemın toqyp, tüimesın qadap otyratyn otanasy – qyz balalar emes pe?» ‑ dep qoldau bıldırdı. Sondyqtan da, ata‑analar da «Qyz-Ūl bölınıp oqytylsyn» degen janaiqaiyn jetkızdı, öz ūsynystaryn aitty.
Sonymen qatar, psihologtardyŋ köptegen zerteulerı boiynşa, qazırgı taŋda, bolaşaq ūrpaǧymyz ūlttyq mentalitetımızge jat, ūlttyq bolmysymyzda joq «genderlık» degen saiasattyŋ qūrbany bolyp bara jatqany jäne jetkınşekterımızdı ūlttyq bolmysqa sai dūrys jolǧa salyp tärbieleumız kerektıgı turaly aşyq aityldy. Osy alaŋdauǧa dälel retınde ata‑analar elımızdıŋ keibır aimaqtaryndaǧy mektepterde «Körkem eŋbek» pänı sabaǧyna bala sanynyŋ tolymsyzdyǧyna bailanysty ūldar men qyzdardy bırge qosyp oqytylatyny mysalyn alǧa tartty. Ūldy ‑ ūl balaşa ösırıp, «jıgıt bol» dep, qyzdy – qyz balaşa ösırıp «otbasynyŋ berekesı bol» dep tärbieleudıŋ ornyna, bız ata- babamyzdan miras bolyp kele jatqan asyl da kielı, qasiettı, ruhani bailyǧymyzdy bolmysymyzǧa jat özge mädenietpen tärbieleudemız. Sondyqtan, «balany –jastan» demekşı, oquşylardyŋ boiyna ūlttyq mınezdı sıŋıru üşın on sausaǧynan bal tamǧan «segız-qyrly, bır-syrly» şeberlerler daiyndauda ūl bala men qyz balanyŋ jūmysyn bölıp, olarǧa taiǧa taŋba basqandai etıp «öz tabiǧatyn» körsetıp beretın, ūlttyq sändık‑qoldanbaly qolönerımızdı qolǧa alyp, tezırek ıske köşu kerek. Iаǧni, jalpy bılım berudıŋ barlyq qalalyq, audandyq, auyldyq jäne az komplektılı şaǧyn mektepterdınde de bala sanynyŋ tolymdy‑tolymsyzdyǧyna qaramastan, «Körkem eŋbek» pänınde ūldy qyzdan bölıp oqytu ‑ «zaŋmen mındettelgen» qalyp retınde qolǧa alynsa eken degen ūsynys aityldy.
Mūnyŋ özektılıgı mynada:
- Osy pän boiynşa bılım salasynda qosymşa jūmys jasaityn mamandar men öner salasyndaǧy ūstazdardyŋ şeberlıgın anyqtap, odan ary damytu qajettıgı;
- Ūl men qyz balalardy «Körkem eŋbek» pänı boiynşa bölek oqytudy zaŋdastyrudy jäne ony oquşy bala sanynan täuelsız etudı;
- Jalpy bılım beru mekemelerınde «Ūlttyq öner üiırme sabaqtaryn» ūlttyq sändık‑qoldanbaly qolönerı boiynşa «qosymşa» baǧyttynda ötkızudı;
- Ol üşın bastauyş buyndaǧy 1-4 synyptarǧa aptasyna 2 saǧat, orta buyndaǧy 5-8 synyptar üşın aptasyna 2 saǧat jäne joǧary buyndaǧy 9-11synyptar üşın aptasyna 2 saǧat uaqyt belgıleudı;
- Qala mektepterı üşın bala sany 15‑ten aspauyn, al, auyl mektepterı üşın bala sany 10‑nan aspauyn qamtamasyz etetın erejenı engızudı.
Ata-babadan miras bolyp kele jatqan qol önerımız – «ölmes qazyna, mol mūra»!. Sol mūrany saqtap qalu Körkem eŋbek, Beineleu önerı, Grafika jäne Jobalau/Syzu/, Mamandyq taŋdau jäne biznes negızderı pänderı ūstazdarynyŋ arman tılegı. Osy atalǧan tört pän bır-bırımen kındıgı jabysqan, ajyramaityndai tyǧyz bailanysqan. Bıraq, qazır keibır mektepterde būǧan basqa pän mūǧalımderı ielık etude. Al, bılım men tärbienı ūştastyrǧan jaǧdaida, atalǧan pänderge körkem eŋbek mūǧalımderı «ielık» etuı kerek edı ǧoi?
Öitkenı, mysaly, üidı soǧu üşın:
1.Suretın salady/nobaiy ,beinesı,sänı/,boiaidy;
2.Syzbasyn tūrǧyzady/ölşeu,syzu,konstruksiiasy/syzady,maketın daiyndaidy;
3.Kökteidı,tıgedı,toqyidy,pısıredı,oiady,qaşaidy,öredı,dänekerleidı ,sürgıleidı t.b.s.s.
4.Olar türlı mamandyq ielerı: dizainer, qūrylysşy, sänger, toqymaşy, şeber, suretşı, injener, aspazşy, esepşı t.b.
Odan özge, bastauyş synyptan bastap eŋbek pänın qolǧa alǧa jön jäne de būrynǧy uaqyttaǧydai «Körkem eŋbek» sabaǧy 2-saǧattan ötu kerek. Ozyq tehnologiiasy damyǧan alpauyt elderde, mysaly, Japoniia, Koreia, Qytai memleketterınde aptanyŋ barlyq künıne eŋbek sabaǧy qoiylǧan. Eŋbektı baǧalaudyŋ arqasynda olardyŋ ǧylymy men tehnologiialary damyp, memleket pen onyŋ halqy baiyǧan jäne aldyŋǧy ozyq elder qatarynda tūr. Ol körsetkış ‑ bız jete almaityn meje emes!
Sondyqtan da, Oqu aǧartu bılım ministırlıgınıŋ arnaiy būiryqpen ūl‑qyzdy bölıp oqytu, ūlttyq sändık qolönerı baǧytynda «ūlttyq öner üiırme sabaǧyn» jürgızu erejesın engızse deimız. Odan özge, tärbie ülgımen keledı desek, onda būl sabaqqa da mūǧalımderıŋ özderı de ūlttyq kiımmen kelıp ūstazdyq etulerı tiıs. Ärine, onyŋ zamanui ülgılerın mektepterdıŋ pedagogikallyq kollegiiasy özı anyqtaidy. Osy ülgını körıp ösken bala da ūlttyq qol önerımızdıŋ qūnyn ūǧady, ony baǧalaidy.
Endı, mūǧalımderden bastau alatyn būl kiınu ürdısın oquşylardyŋ da kiım ülgılerıne endıru qajet siiaqty. Qazır bızde barlyq mektepter üşın bıryŋǧai kiım ülgısı engızılgen. Būl dūrys şara – mektep balalardyŋ otbasylarynyŋ äleumettık jäne mädeni‑ruhyni aiyrmaşylyǧyn körsetetın orta emes. Bıraq, mektepter «bıryŋǧai balapandar» şyǧaratyn inkubatorlar da emes! Endeşe, mektepterdı 4‑synyptan bastap är mektep özderıne ǧana tän ūlttyq naqyştaǧy, özderıne ǧana tän tüs‑boiaudaǧy kiımderın kigızer bolsa – ol sol mekteptıŋ «brendtık kiımıne» ainalar edı. Basqaşa aitar bolsaq ‑ «mektep formasy» bolaşaqta mekteptıŋ «özındık simvoldyq belgısı» retınde körınuıne tolyq mümkındık tuar edı der edık.
Eger, bız qazırgı äskerilerdegıdei bop keletın «bır formany» är mekteptıŋ qalauyna sai ūlttyq naqyşta, tärbielık mänı bar jaqqa qarai türlendırsek, söitıp, mektep oquşylary da ūlttyq kiımmen jürse ‑ nūr-üstıne nūr bolar edı!..
Prezident Q.K.Toqaev «Ūlttyq kiımımız tek merekede emes, kündelıktı kietın kiımımızge ainalsa öte dūrys bolar edı», - dedı. Bız ‑ ūstazdar prezidenttıŋ osy sözın qoldaimyz jäne ony tezdetıp ıske asyryluyna müddelımız.
Amirova Jazira Kojanqyzy,
Astana qalasy, Q.Qaisenov atandaǧy №27 mektep liseiınıŋ körkem eŋbek pänı mūǧalımı
