وسىدان 185 جىل بۇرىن 1835 جىلى 3 قاراشادا قازاقتىڭ تۇڭعىش عالىمى، اعارتۋشى، تاريحشى، ەتنوگراف، ساياحاتشى ءارى ديپلومات شوقان (مۇحامەدحانافيا) شىڭعىسۇلى ءۋاليحانوۆ دۇنيەگە كەلگەن. ول قوستاناي وبلىسى، قازىرگى اۋليەكول اۋدانىنداعى، قۇسمۇرىن بەكەتىندە ابىلايحاننىڭ نەمەرەسى شىڭعىستىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلدى. "ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى ۇلى عالىمنىڭ تۋعان كۇنىنە وراي شاعىن ءومىربايانىن ۇسىنادى.
شوقان ابىلايدان وربىگەن ۇرپاقتاردىڭ ءبىرى. ونىڭ بالالىق شاعى سىرىمبەت تاۋىنىڭ بوكتەرىندە وتكەن. 1847 جىلى 12 جاسار شوقاندى اكەسى سول كەزدەگى ەڭ تاڭداۋلى وقۋ ورنى بولىپ ەسەپتەلگەن ءسىبىر كادەتى كورپۋسىنا وقۋعا ورنالاستىرادى. ونىڭ كەلەشەگى ءۇشىن بۇل وقۋ ورنىنىڭ اتقارار ءرولى زور بولادى. كادەت كورپۋسىندا شوقان ءوزىنىڭ زەرەكتىگىمەن ەرەكشەلەنگەن. ءتىلدى تەز مەڭگەرىپ، ءوزى قاتارلاس وقۋشىلاردان وزىق وقىعان. "كورپۋستا وي-ءورىسى، ءبىلىمى جاعىنان شوقان تەز ءوستى، ورىس جولداستارىن باسىپ وزىپ وتىردى. وعان تالايلار-اق، نازار اۋداردى. ول سونداي قابىلەتتى ەدى، وزىنەن ەكى جاس ۇلكەندەردىڭ كلاسىنداعىلاردى دا ءبىلىم، يدەيا جاعىنان باسىپ وزدى" – دەپ جازدى بىرگە وقىعان دوسى، ەتنوگراف-عالىم ت.ن.پوتانين.
ءتورت جاسىندا حات تانىپ، قۇسمۇرىنداعى اكەسى سالعان مەكتەپتە ورتاعاسىرلىق قىپشاق-شاعاتاي ءتىلىن مەڭگەرەدى، پارسىشا، ارابشا ءتىل سىندىرادى. وعان تاربيە بەرۋدە سۇلتان اۋلەتىنەن شىققان اجەسى ايعانىمنىڭ ىقپالى كۇشتى بولدى. ول جاس شوقانعا ەجەلگى قازاق اڭىزدارىن، اڭىز-اڭگىمەلەرىن، ماقال-ماتەلدەرى مەن دانالىق سوزدەرىن ءجيى ايتىپ وتىراتىن. شوقان 12 جاسىنا دەيىن قۇسمۇرىنداعى مەكتەپتە وقىپ، مۇسىلمان ءدىنى ىلىمىمەن تانىستى. شوقان اۋىلدىق باستاۋىش مەكتەپتە وقىپ ءجۇرىپ-اق اراب، پارسى، شاعاتاي تىلدەرىنىڭ نەگىزىن ۇيرەنىپ الدى. 1847 جىلى 12 جاسار شوقاندى اكەسى سول كەزدەگى ەڭ تاڭداۋلى وقۋ ورنى بولىپ ەسەپتەلگەن ءسىبىر كادەتى كورپۋسىنا وقۋعا ورنالاستىرادى.
شوقاننىڭ بۇكىل كەلەشەگى مەن عىلىم، ونەر جولىنداعى تالانتىن اشۋدا بۇل وقۋ ورنىنىڭ ماڭىزى ەرەكشە بولدى. مۇندا جابىق اسكەري وقۋ ورنى بولعانىمەن، كوپتەگەن پاندەر اسكەري ساباقتارعا قوسا ورىس، باتىس ادەبيەتى، گەوگرافياسى مەن تاريحى، فيلوسوفيا، فيزيكا، ماتەماتيكا نەگىزدەرى، شەتەل تىلدەرى وقىتىلىپ، ورىستىڭ وزىق ويلى ينتەلليگەنتتەرىنىڭ وكىلدەرى ساباق بەرگەن. ءسىبىر كادەتى كورپۋسىندا وقۋدىڭ سوڭعى جىلدارىندا-اق، شوقان سانالى، تەرەڭ ويلى، جان-جاقتى ءبىلىمدى، وزىندىك قوزقاراسى قالىپتاسقان، تۋعان حالقىنىڭ قاجەت-مۇقتاجدارىن پايىمداپ، تۇسىنە الاتىن، وعان بارىنشا پايدالى قىزمەت ەتۋگە ءازىر ەكەندىگىن تانىتتى.
1854 جىلى كادەت كورپۋسىنداعى ۇستازى كوستىلەتسكيدىڭ ءوتىنىشى بويىنشا كورنەكتى شىعىستانۋشى، قازان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ن.ي.بەرەزيننىڭ تاپسىرمالارىن ورىندايدى. 1855 جىلى باتىس ءسىبىر گەنەرال-گۋبەرناتورىمەن بىرگە سەمەي، اياگوز، قاپال ارقىلى الماتىعا دەيىن كەلىپ قايتادى. وسى ساپارىندا قازاق، قىرعىز، اۋىز ادەبيەتىنىڭ ۇلگىلەرىن، تاريحى مەن ەتنوگرافياسىنىڭ ماتەريالدارىن جيناي جۇرەدى. بۇل ماتەريالدار نەگىزىندە كەيىن ول «ءتاڭىرى (قۇداي)»، «قازاقتارداعى شاماندىقتىڭ قالدىعى» دەگەن ەڭبەكتەر جازادى. سول ساپاردان كەيىن ونىڭ اسكەري لاۋازىمى ءبىر ساتىعا جوعارىلاپ، پورۋچيك شەنىن الادى.
1856 جىلى پولكوۆنيك م.م. حومەنتوۆسكي باسقارعان اسكەري-عىلىمي ىستىقكول ەكسپەديتسياسىنا قاتىسىپ، قىرعىز ەلىن جەتە زەرتتەيدى. قىرعىزدار مەن ۇلى ءجۇز قازاقتارىنىڭ تاريحى، ەتنوگرافياسى جايلى مالىمەتتەر جينايدى، اۋىز ادەبيەتىنىڭ نۇسقالارىن جازىپ الادى. الەم عالىمدارى اراسىندا تۇڭعىش رەت «ماناس» ەپوسىنىڭ ەڭ شۇرايلى بولىگى «كوكەتاي حاننىڭ ەرتەگىسى» جىرىن جازىپ الادى. ش. ءۋاليحانوۆ 1856 جىلى اسا كورنەكتى عالىم، بەلگىلى گەوگراف پ.س. سەمەنوۆ-تيان-شانسكيمەن تانىستى. 1857 جىلى پ.س. سەمەنوۆ-تيان-شانسكيدىڭ ۇسىنۋىمەن ش. ءۋاليحانوۆ ورىس گەوگرافيالىق قوعامىنىڭ تولىق مۇشەلىگىنە قابىلداندى.
1858-1859 جىلدارى شوقان اتاقتى قاشعاريا ساپارىنا بارىپ قايتتى. 1860 جىلى سانكت-پەتەربۋرگتە ول وردەنمەن ماراپاتتالىپ، اسكەري شەنى دە جوعارىلاتىلدى. ونى ورىس پاتشاسى II الەكساندردىڭ ءوزى قابىلدادى. وسى كەزدەسۋ كەزىندە شوقان پاتشاعا ورىس شەنەۋنىكتەرىنىڭ قازاق حالقىنا جاقسى قاراۋى جايلى ءوز ءوتىنىشىن باتىل جەتكىزدى. پەتەربۋرگتە بولعان كەزىندە (1859-1861 جىلدارى) شوقان ءۋاليحانوۆ ءار ءتۇرلى اسكەري جانە عىلىمي مەكەمەلەردە جۇمىس ىستەدى. دەنساۋلىعىنىڭ ناشارلاۋىنا بايلانىستى وتانىنا ورالۋعا ءماجبۇر بولدى. ول ومبىعا بارىپ، دالاداعى جەرگىلىكتى باسكارۋ ءىسىن قايتا ۇيىمداستىرۋ جونىندەگى شارالارعا قاتىستى. ونىڭ نەگىزگى ويلارى «قىرداعى مۇسىلمانشىلىق تۋرالى»، «قىرعىزداردىڭ كوشى-قونى تۋرالى»، «سوت رەفورماسى تۋرالى جازبالاردا» باياندالادى.
1864 جىلى شوقان گەنەرال چەرنياەۆتىڭ وڭتۇستىك قازاقستانعا جاساعان اسكەري ەكسپەديتسياسىنا قاتىسادى. بىراق اسكەري قىزمەتى ۇزاققا سوزىلمادى، گەنەرالدىڭ جەرگىلىكتى حالىققا شەكتەن تىس قاتىگەزدىك جاساۋى سالدارىنان اسكەر قاتارىنان ءوز ەركىمەن كەتتى.
شوقان 1865 جىلدىڭ ساۋىرىندە قايتىس بولادى. ونىڭ سۇيەگى التىنەمەل تاۋىنىڭ باۋرايىنداعى كوشەنتوعان دەگەن جەرگە قويىلادى.
