2017 jyly IýNESKO-nyń shaqyrýymen Túrkııada bir aptalyq jıynǵa qatysqan edim. Alǵashqy kúni bir qalasynyń ákimi banket jasap, qonaq qyldy. Sol bankette meni bir nárse qatty tań qaldyrdy.
Ol ne deısiz ǵoı?! Birinshi bop sóz alǵan ákim «qosh keldińizder» degennen keıin «Sizder úshin bar ónerin salyp, as daıyndaǵan, on saýsaǵynan óner tamǵan, tamaǵy bal tatıtyn» degen sekildi nebir teńeýdi kelistire otyryp, ortaǵa bas aspazdy shaqyrdy. Qyryqqa jetpegen jigit eken. Jumys kıimimen shyǵa keldi. Tanystyrdy, jer-kókke sıǵyzbaı ábden maqtady, halyqqa shapalaq urǵyzdy. Endi, baryn salyp baqty ákim. Men otyrmyn, ishimnen: «talaı banketke bardyq, talaı jerdiń dámin tattyq. Pisirse ne bolypty, ádettegi tamaq qoı, sonsha maqtaǵany nesi» dep. Sol bankette qansha ónerpaz óner kórsetip júr. Olardyń birin de óıtip maqtamady.
Qarańyzshy, aspazyn erekshe qadirlep, azǵantaı ǵana eńbegin joǵary baǵalap jatyr. Endi, osyndaı qurmetten soń túrik ashanasy álemdi jaýlamaǵanda qaıtedi?! Qaı elge barsaq ta, ásirese eýropada túrik ashanasyn izdep ketetinimiz jasyryn emes qoı?!
Taǵy birde Ankarada kele jatsam, bir ashananyń syrtyna «Adanadan eń máshhúr sorpashy keldi» dep jazyp qoıypty. Adanalyqtar ashana isine sheber keledi. Sodan ba, el aǵylyp baryp, kezekke turyp sorpa iship jatty.
Muny nege aıtyp otyrmyn? Olar eńbek adamyn erekshe qadirleıdi eken, ásirese, aýylsharýashylyǵy salasynyń mamandaryn. Olardyń árbir isin baǵalaıdy. Sol sebepti shyǵar, halqynyń kóbi eńbekke qaıyl, beınetkesh. Óskeleń urpaq ta solarǵa elikteıdi. Memleket tarapynan da qoldaý erekshe. Nátıjesinde óndirisi damyp, órkendep jatyr. Maqtaǵanym emes, kózimizdiń kórgeni osy.
Al, bizde she? Sahnaǵa shyqqannyń, aýzyn ashqannyń bári juldyz. Oǵan sońǵy kezde haıp qýǵandar qosyldy. Qoǵamnyń eń qadirlisi de, eń ardaqtysy da solar bop qaldy. Qysqasy, qolymen emes, aýzymen oraq orǵandy baǵalaıtynymyz ókinishti. Adamnyń mańdaı teriniń de, oı eńbeginiń de quny eskerýsiz qalyp jatady. Sol sebepti shyǵar, óskeleń urpaq ánshi bolǵysy kep turady, haıp qýǵysy keledi. Ǵylym men eńbekke umtylatyn jastar az.
Sońǵy kezde Qyzylordada bolǵan eki jaǵdaı osyny jazýǵa sebep boldy. Birinshisi, ótkende kásipker Marat Sarsenbaı aǵamyz feısbýkta jarııalaǵan bir vıdeo. Kórgen boıda kóńilim tústi. Vıdeoda orylǵan kúrishtikte bir tabyn sıyr jaıylyp júr. Qudaı-aý, ol degen kúrishshilerdiń bir-eki kúndik emes, ala jazdaıǵy mańdaı teri ǵoı?! Oryp qoıyp, endi jınap alam dep otyrǵanda, bul taza qııanat emes pe?! Sonda sharýanyń eńbegi esh, tuzy sor bolǵany ma?! Ol sıyrlardy qamaıtyndaı nemese ıesine aıyppul tóleterdeı kúrishshilerdiń quqyǵy joq. Sonda olar ne istemek?! Jalpy, biz kisiniń aqysyn jegenniń, eńbegine qııanat jasaǵannyń zardabyn sezine bermeımiz-aý deımin. Kesiri ózine bolmasa da, urpaǵyna tıetini aqıqat. Tarıhta dálel kóp oǵan.
Ekinshisi, Asqar Toqamaǵambetov aýlyndaǵy oqıǵa. Jer daýynyń sońynda ala jazdaı ósirgen eginin jınaý muń boldy. Qaısysy durys bolsa da, nátıjesinde beınetkesh eldiń qadiri ketti. «Eńbek» utyldy.
11 ǵasyrda jazylǵan J.Balasaǵunnyń «Qutadǵý biliginde» eginshiler týraly aıtylady. Olardyń jany izgi, mańaıyna jaqsylyǵy mol, isine adal deıdi. Qybyrlaǵan jándikten bastap, ushqan qus, janýar, adam, qysqasy bárine paıdasy mol. Memleketke ákeletin paıdasy tipti orasan eken. Sondyqtan, memleket qyzmetkerine eginshilermen kórkem mámilede bolyp, olardyń quqyǵyn qorǵaýdy tapsyrady.
Tarıh taǵylymy da, ómir zańdylyǵy da bizge eńbek adamyn qadirleýdiń, eńbekti baǵalaýdyń mańyzdy ekenin kórsetip otyr. Eger óndiris damyp, óskeleń urpaq eńbekqor bolsyn desek, tógilgen terdiń haqysyn jemeı, beınetkesh eldi baǵalaýymyz kerek.
Bekarys NURIMANOVTYŃ jazbasynan.
Foto ashyq derekkózden alyndy.
