Sońǵy kezderi Shymkent qalasyndaǵy turmystyq qaldyqtar (TQ) máselesi ózekti taqyrypqa aınalǵandyqtan, turǵyndardyń komýnaldyq-turmystyq máselelerimen aınalysatyn "TAZA QALA" qoǵamdyq birlestigin qurǵan bolatynmyn.
Músheliginde turǵyn úı “Domkomdary" men belsendi turǵyndardan quralǵan qoǵamdyq birlestigimiz óz jumysyn "Turmystyq qaldyqtar" máselesin beıtaraptyqpen tolyq zertteýden bastaǵan bolatynbyz.
Shymkent qalasynyń ákimi M.Áıtenov myrzaǵa bizdiń júrgizgen zertteý qortyndymyzben tanysý úshin jeke qabyldaýyna ótinish jasaǵanbyz. Alaıda pandemııa kezinde jumys grafıginiń tyǵyzdyǵyna ári epıdemııalyq talaptarǵa baılanysty demalys kúnderi beıresmı jaǵdaıda turǵyn úı aýlasynda birlestik múshelerimen kezdesýge ýáde bergen.
Sol ýaǵdalastyq boıynsha 2020 jylǵy 25 shildede óziniń orynbasary men ishki saıasat bóliminiń mamandaryn ertip kelgen M. Áıtenov myrzamen turǵyn úı aýlasynda jolyǵyp, ózimizdiń zertteý qortyndymyzben(tolyq dálelderimiz bar) tanystyryp óz usynystarymyzdy jetkizdik.
Zertteý nátıjelerimiz:
Turmystyq qaldyqtar (TQ) úıden shyǵyp "Turmystyq qaldyqtardy óńdeý polıgonyna" jetemin degenshe birneshe JShS fırmalardyń qolynan ótedi.
TQ-nyń ýaqytyly jınalmaýynyń eń negizgi sebepteriniń biri, osy salaǵa jaýapty fırmalardyń turǵyndar aldyndaǵy ortaq jaýapkershilikterin tereń túsinip, ózara yqpaldasa áreket etýdiń múldem joq ekendigin jetkizdik.
Mysaly: Turǵyndardan jınalatyn qarjyǵa ómir súretin, tek turǵyn úı aýlasyndaǵy "TQ konteınerlerine" jınalǵan TQ-dy tasymaldaýmen aınalysatyn fırmalar bar. Olardyń mindeti tek bizderdiń úıden paketpen alyp shyǵyp, TQ konteınerine jınalǵan TQ-ty ýaqytyly alyp ketip otyrý.
Bul salaǵa jaýapty fırmalardyń jumysyna aıtar synnyń kóbeıgendigi jasyryn emes. Shynynda da bul fırmalar ózderine senip tapsyrylǵan "Amanattaryna qııanat" jasap júr me? TQ konteınerleri nelikten kóbine tolyp, syrtynda shashylyp jatady?
Osyǵan baılanysty munyń birneshe sebebin anyqtadyq:
1) Qaladaǵy turǵyn úılerde tirkeýde turǵan turǵyndardyń sany men naqty turyp jatqan turǵyndardyń sanynyń arasynda orasan úlken aıyrmashylyq baıqalady. Qaladaǵy TQ konteıneri sol aımaqtaǵy tirkeýde turatyn adamdardyń sanyna baılanysty eseptelip qoıylady. (Máselen, ár turǵynǵa kúndigine 3 kg shamasynda esepteledi). Soǵan baılanysty tazalaý kestesi jasalady.
a) Kóbinese bir meken-jaıda tirkeýde bir-eki adam turǵanymen, naqty bir páterde 4-5 adam turyp jatady. Sondyqtan keste boıynsha alyp ketýge deıingi ýaqyttyń jartysynda ǵana TQ konteıneri tolyp, qaıta tazalaýǵa kelgenge deıin tolyp syrtyna shyǵyp jatady.
b) Tirkeýde turǵan turǵyndardyń ózi TQ-dy tasymaldaýshy fırmalardyń qyzmetine tólenetin qarjynyń tek 25% ǵana tóleıtindikten, fırmalar jınalýy tıis qarjynyń 4/1-ne qanaǵat etip qyzmet jasaýlaryna týra keledi.
(Buǵan tirkelmegen turǵyndardy qosyńyz)
v) Karantın kezinde azamattar kóbine úılerinde bolǵandyqtan, turǵyn úı aýlasyndaǵy konteınerlerge qosymsha júkteme 2-3 ese kóbeıgen.
g) TQ jınaý grafıginiń jıiligin arttyrýǵa joǵarydaǵy kórsetilgen sebepterdiń jıyntyǵy keri áser etip jatyr.
2) Tikeleı bıýdjetten qarjylandyrylatyn turǵyn úı aýlasyn tazalaýmen aınalysatyn JShS-de kóbine óz jumystaryn tıisti deńgeıde adal atqarmaǵandyqtan, aýlalarda TQ jınalmaı jatady.
Bul fırmalardyń bir-eki jumysshylary ár kezde kelip aýlalardy tazalaǵanymen, kóbine sol jınaǵan qaldyqtaryn ózderiniń tehnıkalarymen jınastyrmaı, turǵyndarǵa arnalǵan TQ konteınerlerine qaıta salyp ketedi (Bul jóninde de dálelderimiz tolyq bar).
Iaǵnı, turǵyndarǵa arnalǵan TQ jáshigimizge "ortaqtasyp", bizdiń qarjymyzǵa ómir súretin fırmalardyń qyzmetin tegin paıdalanady. Bul máseleniń bir qyry ǵana...
Endi ekinshi qyryna keleıik. Mundaı fırmalar aýladaǵy synǵan tal-japyraqtar sekildi qatty qaldyqtardy da jınaıtyn bolǵandyqtan, TQ jáshigin salynǵan mundaı qaldyqtardy tasymaldaýshy fırmanyń kólikteri TQ jáshiginen ózderine salyp qatty aǵashtardy syǵý proessi kezinde, gıdravlıka júıeleri shamadan artyq qysymǵa shydaı almaı shlangalary jarylyp t.b. aqaýlarǵa ákelip, úılerdiń aýlasyna gıdravlıka maılarynyń aǵýyna, jınaý kestesiniń buzylýyna ákelip soǵady.
Osylaısha biriniń zııany ekinshisine tıip, sońynda zardabyn turǵyndar tartyp jatady.
3) "TQ polıgonyna" baılanysty:
Ol mekeme "Turmystyq qaldyqtardy óńdeýshi" mekeme bolǵandyqtan, jınaýshy-tasymaldaýshy fırmalar aparyp bergen TQ-dy sorttap, óńdep-satýmen aınalysady. Bul jerde de logıkaǵa kelmeıtin máseleler anyqtaldy.
a) Bul fırma óńdep-satýmen aınalysatyndyqtan, olar aldaryna alyp kelgen TQ-ty satý arqyly paıda taýyp otyr. Iaǵnı, olarǵa bireýler tegin "shıkizat" ákelip beredi, olar ony óńdep satady.
Logıkaǵa salsaq, sizge bireý Siz óńdeıtin shıkizatty esigińizge deıin ákelip tursa, siz ol zat úshin álgi tasymaldaǵan fırmaǵa aqsha tóleýińiz kerek bolady. Óıtkeni, sizdiń fırmanyń ómir súrýine qajetti "shıki zatyńyzdy" tasmaldap otyr. Mine, qyzyqtyń kókesi osy jerde bastalady. "TQ óńdeýshi polıgon" aldyna ákelgen TQ-dy ózderine ótkizý úshin, tasymaldaýshy fırmalar árbir kelisine aqsha tólep kelgen.
Paradoks pa?
Ári ol fırmalarǵa túnde kólik keptelisi bolmaǵandyqtan, TQ-dy túnde tasymaldaý yńǵaıly. Biraq, "polıgon" jekeniń qolynda bolǵandyqtan, keıde "ózderine jaqpaıtyn (tóbedegi qyzyq jaǵdaımen qaryz bolyp qalǵan t.b.)" fırmalardy túnde (keıde kúndiz de) qabyldamaı qoıady. Mundaı kezde turǵyndar aldyndaǵy ortaq jaýapkershilikti sezine almaǵandyqtan, ortaq yqpaldastyqtyń joqtyǵynyń zardabyn turǵyndar tartyp jatady.
4) Qaladaǵy TQ jáshikteri ornalasqan jerlerdiń kóbiniń memlekettik standartqa saı bolmaýy. 80%-da memlekettik aktileriniń (gos.akti) bolmaýy. (Burynǵy oryndary kezinde jekege satylyp ketken degen boljam bar. Anyǵyn arnaıy qyzmet ókilderi anyqtaı jatar.)
Iaǵnı, standartqa saı ornalaspaǵan jerdegi TQ-ty alý úshin, tasymaldaýshy fırmalar ádettegiden kóp ýaqyt jumsaıdy. Óıtkeni, aýlalarǵa kirip-shyǵýdaǵy, alý-jınaýdaǵy, aýlalardaǵy turǵyndardyń qaldyrǵan kólikteriniń saldary t.b. kedergilerge ákeledi. Sonyń saldarynan kelesi núkteniń tazalaný kestesine keri áser etedi.
5) Turǵyndardyń ózgelerdiń qyzmetin baǵalaýǵa salǵyrttyǵy.
a) TQ jáshigine úıinen shyqqan qurlys zattaryn, eski oryndyq televızor-tońazytqysh sııaqty qatty qaldyqtardy da aparyp tastaýy.
b) TQ-dy jáshikterge tastaýǵa kóbine jas balalaryn jumsaıtyndyqtan, olardyń jáshiktiń ishine tastaýǵa boılary jetpegendikten aınalasyna tastap ketýi.
v) Úlkenderdiń óziniń de TQ jáshikterine qaraı alystan paketterin laqtyra salatyn jaǵdaılaryn jıi baıqaımyz.
Osyndaı sebepterdiń jıyntyǵy tasymaldaýshy fırmalardyń TQ jáshikterin tazalaý kezinde aınalasyna tastalǵan zattardy sorttap-jınaýǵada qanshama ýaqyttary ketedi jáne munyń saldaryn turǵyndar ózimiz de kóremiz.
Shymkent qalasynyń ákimi M.Áıtenov myrzaǵa "Taza qala" qoǵamdyq birlestiginiń osyndaı beıtaraptyq zertteýlerimen tanystyryp, osy baǵyttaǵy óz usynystarymyzdy da jetkizdik.
1) Ákimshilik resýrostaryn paıdalanyp TQ jáne QQ (qatty qaldyqtar) men aınalysatyn fırmalardyń ortaq múdde úshin ózara yqpaldasa áreket etýlerine mindetteý;
2) Qalanyń komýnaldyq-turmystyq máseleleri boıynsha aptasyna bir kúndi belgilep, turaqty kezdesip atqarylyp jatqan jumystar barysyn talqylap otyrý;
3) Turǵyndardyń jáne ózgeniń jumysyn baǵalap, qalamyzdyń tazalyǵyna úles qosý árbirimizdiń ortaq mindetimiz ekendigin sezindirý baǵytynda "Shymkent qalalyq ishki saıasat jáne Ideologııa" salasynyń mamandarymen birlese áreket etýge,
(Osy baǵytta Dom.kom-dardyń qyzmetin jańa deńgeıge kóterý boıynsha da birlese jumystar jasaý boıynsha);
4) "Taza qala" qoǵamdyq birlestiginiń osy baǵyttaǵy zerdeleý jumystaryna qoldaý kórsetip, keńse (ofıs) máselesin sheship berýin usyndyq.
Qala ákimi bizdiń júrgizgen zertteýlerimiz ben usynystarymyzdy tolyq tyńdap, TQ máselesimen tolyqtaı tanys ekendigin, qazirgi kezde osy baǵytta ákimshilik tarapynan atqarylyp jatqan jumystary men josparlary jaıly tanystyryp, osy baǵytta "Taza qala" qoǵamdyq birlestiginiń de atqaryp jatqan jumystaryna joǵary baǵa berip, usynystarymyzdy tolyq qoldaıtynyn bildirdi.
Atap aıtqanda:
1)TQ jáne QQ-dy jınaýshy, tasymaldaýshy, óńdeýshi fırmalardyń arasynda ortaq múdde jolynda yqpaldasyp áreket etý jaǵynyń aqsap turǵandyǵy.
2) Turǵyndardyń sanyna sol aýmaqqa arnalǵan konteınerler sanynyń saı bolmaýy (Onyń sebebin joǵaryda kórsettik).
3) Qala turǵyndardyn megapolıstik mádenıetke beıimdeý baǵytynda Ideologııa jáne ishki saıasat mamandarymen birlese jobalardy zerdelep daıyndaýdy,
4) Qazirgi qala ákimshiligine qarasty ǵımarattardyń 70%-ǵa jýyǵy áli de Túrkistan oblystyq ákimshiligine tıesili bolǵandyqtan, bul baǵyttada belgili qıyndyqtar baryna qaramastan, bizderge keńse máselesinde joldaryn qarastyrýǵa ýáde berdi.
5) Komýnaldyq-sharýashylyq salasynyń jáne basqada kerekti sala mamandarymen aptasyna bir ret kezdesip, usynys pikirlerimizdi talqylap turýǵa bolatyndyǵyn jetkizdi.
Shymkent qalasynyń ákimi M.Áıtenov myrzamen demalys kúni "galstýksiz" kezdesýimiz de, osyndaı ákimshilik jáne qoǵamdyq ortaq máseleleni talqylap, qoǵam aldyndaǵy ortaq isterimizge sáttilik tilep tarqastyq.
P.S. Aıtpaqshy!
JKH jáne ákimshilikke qaraıtyn fırmalar aýlamyzdaǵy qystan qalǵan synǵan aǵashtardy jınap, aýladaǵy ósken shópter otalyp jatyr.
(Tıisti adamdar"sybaǵalaryn" alǵan-aý?!)
Pandemııa kezinde kópshiliktiń nazarynan tys qalyp jatqan turmystyq qaldyqtar salasyn tolyq zerttegendikten, tek osy sala boıynsha sóılestik. Osy zertteýlerimizge kómekterin usynyp ashyqtyq tanytqan "Orıon" JShS-ne alǵysymyzdy bildiremiz.
Basqa salalar boıynsha zertteýlerimizdiń qortyndysyn daıyn bolǵanda, ózge salalar boıynsha da kezdesemiz degen úmittemiz.
"Taza qala" qoǵamdyq birlestigine múshe bolǵysy keletin azamattar bolsa, +7 702 275 20 10 baılanys nómirine habarlasýyna bolady.
Rýstem Ashetaev,
jýrnalıst, qoǵam belsendisi
