«Áıelin uryp óltirdi» dep aıyptalǵan burynǵy ulttyq ekonomıka mınıstri Qýandyq Bıshimbaevtyń isi boıynsha sot proesi jalǵasyn tabýda. Sot otyrysy alqabıler qatysýymen ashyq rejımde ótip jatyr. Onda kórsetilgen vıdeo-kórinister keń tarap, qoǵamda rezonans týǵan. Alaıda bul qanshalyqty durys, máseleniń zańdyq, etıkalyq, emoııalyq qyry eskerilgen be? Medıa-maman Ǵalııa Ájenovadan osy týraly suradyq.
Saltanat Núkenovanyń ólimi boıynsha alqabılerdiń qatysýymen ótip jatqan sot 27 naýryzda bastalǵan. Bul sottan 1 sáýirden bastap tikeleı translıaııa jasalyp otyr. Ony keıbireýler realıtı-shoýǵa teńep, taǵy biri sondaǵy zorlyq kórinisterine qarsy ekenin bildirip, áleýmettik jelide talqy týdyryp jatqandary da bar. Sot barysynda Bıshimbaevtyń áıelin aıaýsyzdyqpen uryp, tepken kadrlary BAQ arqyly da, jeli arqyly da keń taraýda.
Medıa - maman Ǵalııa Ájenova reıtıng qýalaǵan blogerler men jýrnalısterdiń bul taqyrypty haıpqa aınaldyrǵanyn jasyrmady. Jýrnalıstik etıkany saqtaý, zorlyq kórinisterin nasıhattamaý degen talaptar qalaı oryndalýda, nemese oryndalmaýda – osy týraly medıa-mamannan suradyq.
- Bıshimbaevtyń soty BAQ-ta talqylanyp jatqan TOP taqyrypqa aınaldy. Sottan translıaııa berilip otyr. Munyń ar jaǵynda ne bar dep oılaısyz?
- Bul – buryn-sońdy bolmaǵan, ashyq sot. Munda búkil tehnıkalyq, tehnologııalyq múmkindikter paıdalanýda. Sot arqyly bizdiń bılik óziniń ashyq qoǵam, zań men tártipti ustanatyn memleket retinde óz halqynyń qoldaýyna qol jetkizý úshin, búkil álemniń aldynda ózin ádiletti memleket etip kórsetýge tyrysady. Onyń basty sebebin 2022 jyly bolǵan Qandy qańtar oqıǵasynan izdestirýge bolady. Ol oqıǵa – bárimiz úshin úlken tragedııa, eshqashan umytylmaıdy. Ol týraly qoǵam áli de aıta beredi. Sol sebepti búgingi sot qoǵam aldyndaǵy bıliktiń aqtalýy sııaqty kórinedi. Bul – bir. Ekinshiden, bul – naqty istelip jatqan sharalardy kórsetý áreketi. Qoǵamnyń ózi, halyq úshin sot proesi óte mańyzdy. Bıliktiń ózi halyqqa osy sottyń ashyq bolýy qajet ekenin ańdatyp, zorlyq- zombylyqqa núktesin qoıý úshin osy qadamǵa baryp otyr. Halyqqa bul áreket unap, árıne ádiletti jazany kútip otyr dep oılaımyn.
- Sotta kórsetilgen kadrlardyń BAQ-ta sol kúıi taraǵany qanshalyqty durys dep oılaısyz?
- Zańdylyq kim taratqanyna, kimniń ol vıdeoǵa qol jetkizgeni, týystarynyń ne basqanyń, advokattyń, prokýrordyń, áıteýir qandaı da bir taraptan vıdeo syrtqa, dalaǵa shyǵyp ketti. Meniń esimde, osyndaı adamdar qarasyn, biraq bul taratylmasyn degen sýdıanyń tarapynan eskertý bolǵan. Bul bir aqparat kózinen resýrspen shyǵyp otyr. Ony kim istep otyrǵanyn bilmeımiz. Barlyq BAQ, ásirese jýrnalıstıkada júrgender bul aqparattyń myńdap, mıllıondap tarap ketetinin aldyn ala boljaý arqyly mundaı qadamǵa barmaýy kerek edi.
- Jelidegi vıdeo emoııalyq turǵyda oqyrmanǵa qalaı áser etýde?
- Árbir nárseni, psıhıkalyq, aýyr nárseni qorytý úshin adam densaýlyǵy, júıkesi shamadan tys myqty bolýy kerek. Ózine qatysy joq adamdar vıdeony bir kórip, kúrsinip óte berýi múmkin. Al marqumnyń týysqandary,ata-anasy, baýyrlary úshin aıyptalýshyny kórýdiń ózi óte aýyr soqqy. Birinshiden, qyzynyń ólimi olardy eseńgiretip tastaǵan. Ekinshiden, sot júıesinde aıyptalýshynyń aıtqan sózderin estip, kórip, olar odan ármen soqqy alyp otyr. Al jarııalanǵan vıdeo materıaldardy kórý – olar úshin bárinen qıyn jaǵdaı. Olar qatty kúızelip otyr.
- Jýrnalısterdiń sol vıdeo kadrlardy ashyp kórsetýi durys pa?
- Bizde qazir jýrnalızm joq. Jýrnalıstıkanyń qaıda bara jatqanyn bilmeımin. Qazir qolyna telefondy ustap alyp, eshqandaı zańǵa, tártipke, ishki mádenıetke baǵynbaı, tek haıp pen reıtıng úshin júrgen adamdar kóp bizdiń aramyzda. Oǵan men tańqalmaımyn. Menińshe olar osyny taratý arqyly monetızaııamen aqsha tabady.
- Bıshimbaev áıelin «birneshe ret teptim, urdym» dep aqtalýda. Jelide de sotta kórsetilgen vıdeo kólegeılenbeı, erkin de ashyq túrde taraýda. Munyń balama joly bar ma edi?
- Vıdeoda zorlyq-zombylyq aktileri kórsetilgen. Sol sebepti ony jarııalamaı, tek 1-2 fotomen materıal berýge bolar edi. Marqumnyń jábir kórgenin ashyq kórsetpeı, iri plandy qoldaný kerek edi.
Jýrnalıstıkanyń mańynda júrgenderge aıtar edim. Adamgershilik degennen attamas úshin etıka erejelerin oqyp alyńdarshy eń bolmasa. Sosyn bizde enzýraǵa tyıym salynǵan. Konstıtýııada kórsetilgen nárse, ras. Jalǵan, burmalanǵan aqparatty taratýǵa bolmaıdy.Tek shyndyqty aıtý kerek, bar nárseni sózben de jetkizýge bolady. Qınalyp turǵan adamnyń qaıta-qaıta qınaǵannan kóri fotomen aqparatty berýge bolady
Myna vıdeony kórgennen soń aıyptalýshynyń qatań jazamen sottaý kerek sııaqty. Ol adam túzeledi degen pikir qate. Sol sebepti meniń oıymsha, sot proesiniń ashyq ótýi, senarıı bolsa da jaqsy. Bul bılikke de, halyqqa da qajet. Óıtkeni qarasha halyq ádiletsizdikten, tártipsizdikten, zańsyzdyqtan sharshaǵan. Qazir ekonomıkalyq, qarjylyq jaǵdaıymyz qıyn. Sý tasqyny, máseleler bir-biriniń ústine úıilip-tógilip jatqanda bul proess ashyqtyqtyń aıǵaǵy bolyp otyr.
- Ǵalamtorda tek kámelet jasyna jetken, 18 jastan asqan adamdar ǵana otyrmaıdy ǵoı. Zorlyq-zombylyq beınelerin kishkentaı balalar da qarap jatyr. Buǵan ne deısiz? Olardyń psıhıkasyn buzbaımyz ba?
- Bul balalarǵa da, eresekterge de áser etetini belgili. Ata-ana balanyń ne baqylap otyrǵanyn bilýi, qadaǵalaýy tıis.
- Al alqabıler týraly ne oılaısyz?
- Birinshi kózqaras, bul sot - bılik pen qoǵamǵa paıdaly. Ekinshiden aıyptalýshynyń kózdep otyrǵany alqabıdiń sheshimi. Biraq kúdik týdyrary – alqabılerdiń bilimi men tájirıbesi. Sebebi olar ártúrli adamdar, kóbine sanasy, bilimi, ómirde kórgeni, jalpy jaǵdaıatqa keń kózben jan-jaqty qarap, tolyq analızdeý qabileti bar ma, joq pa dóp basyp aıta almaımyn. Degenmen sol tańdalǵan alqabılerge jáne sýdıaǵa úmit pen senim artýdan basqa amalymyz joq.
Sýdıa óziniń mıssııasyn uǵynyp, zańnama men istegi naqty faktilerge, kýáǵa júgine otyryp, qolmen ustalǵan, kózben kórgen dúnıege senip, ádil sheshim shyǵarsa deımiz.
Árıne, emoııaǵa jol berilmeıdi dep senemiz.
Aıyptalýshy naq jazasyn moıynymen kóterýge tıis.
- Ýaqyt bólip suhbat bergenińizge rahmet!
Symbat Naýhan,
«Adyrna» ulttyq portaly
