Niu-Iorkte bügın aiaqtalatyn BŪŪ-nyŋ Bas Assambleiasynyŋ 79 otyrysy turaly sarapşylar pıkır bıldırdı. Olar ūiymnyŋ jahandyq qordalanǧan mäselenı şeşude qauqarsyz bolyp otyrǧanyn aitady. BŪŪ-nyŋ Ukrainadaǧy soǧysty toqtata almauy – sonyŋ bır mysaly.
Bügın, 30 qyrküiekte Niu-Iorkte BŪŪ Bas assambleiasynyŋ 79 mäjılısı aiaqtalady. Jiyn 24 qyrküiekte bastalǧan. Otyrysta Ukraina mäselesı basty nazarda boldy. «Amerika dausy» būl mäselenıŋ qandai maŋyzǧa ie ekendıgın habarlaǧan.
QAUIPSIZDIK KEŊESINIŊ ÖZ ÄLEMI
Vladimir Zelenskiidıŋ BŪŪ Bas Assambleiasyna qatysuy halyqaralyq qauymdastyqtyŋ nazaryn Reseidıŋ Ukrainadaǧy soǧysyna taǧy da audaru üşın maŋyzdy qadam boldy. Bıraq, «Amerika dauysy» radiosyna sūhbat bergen sarapşylar būl jaǧdaidy tübegeilı özgertuı ekıtalai dep esepteidı.
Makalester kolledjınıŋ halyqaralyq qatynastar professory Endriu Lathamnyŋ (Andrew Latham, Macalester College) aituynşa, BŪŪ Bas Assambleiasy soǧys, äiel qūqyǧy men genderlık teŋsızdık, klimattyŋ özgeruı tūrǧysynan älem naşar jaǧdaida ekenın körsettı.
- Aita ketetın bır qyzyq jait, BŪŪ Bas Assambleiasynyŋ otyrysy aldynda ötken Bolaşaq sammitınde būrynǧy instituttardy, halyqaralyq ūiymdardy, äsırese Bırıkken Ūlttar Ūiymyn jäne onyŋ aiasyndaǧy Qauıpsızdık Keŋesın reformalau qajettıgı turaly aityldy. Ol – 1945 jyly qūrylyp, keiın geosaiasi şyndyqty körsettı. Onyŋ bes tūraqty müşesı Ekınşı düniejüzılık soǧystyŋ jeŋımpazdary boldy. Bıraq, ol älemdegı küşterdıŋ qazırgı tepe-teŋdıgın körsete almaidy. Mäselen, otarşyldyq däuırde qūrylǧan Afrika Qauıpsızdık Keŋesı qūramynda joq. Älemdegı eŋ köp halqy bar, äskeri jäne ekonomikalyq jaǧynan damyp kele jatqan Ündıstan da tūraqty müşe emes. Bılesız be, eger basqa planetadan bıreu BŪŪ Qauıpsızdık Keŋesıne qarauǧa kelse, onda ne bolyp jatqanyna taŋ qalar edı. Bız mūny tübegeilı özgertuımız kerek. Bıraq, mäsele mynada: Qauıpsızdık Keŋesınıŋ tūraqty müşelerı – Resei, Qytai, Ūlybritaniia, Fransiia jäne AQŞ veto qūqyǧyna ie. Sondyqtan olar ūnatpaityn kez kelgen reformalardyŋ äreketın toqtata alady, - dep atap öttı Latham.
Eske sala keteiık, 23 qyrküiek künı ötken Bolaşaq sammitınde basqa elderdıŋ ärtürlı deŋgeidegı basşylary jäne ökılderımen qatar Qazaqstan syrtqy ıster ministrı Mūrat Nūrtıleu de söz söilegen. Ol klimattyŋ özgeruı jäne iadrolyq qauıp siiaqty zamanaui jahandyq syn-qaterlerdı eŋseru üşın BŪŪ jüiesın jan-jaqty reformalau qajet ekenın atap ötıp, būl üderıste halyqaralyq instituttardaǧy orta derjavalar men damuşy elderdıŋ dauystaryn küşeitu maŋyzdy röl atqaruy tiıs ekenın alǧa tartty.
«Būl üderıste halyqaralyq instituttardaǧy orta derjavalar men damuşy elderdıŋ dauystaryn küşeitu maŋyzdy röl atqaruy tiıs», - degen Mūrat Nūrtıleudıŋ tezisı basqalardyŋ da ortaq pıkırn aŋdatqan.
BŪŪ assambleiasyna Ukraina basşysy Mihail Zelenskiidıŋ qatysuy men onyŋ Amerikada ötkızgen kezdesulerı de jūrt nazaryn audartqan.
Alaida Endriu Lathamnyŋ aituynşa, Zelenskiidıŋ BŪŪ Bas assambleiasynda söilegen sözı de kütken nätije bermegen.
- Būl bır jyl būryn Batysta sonşalyqty tanymal bolǧan Zelenskiige ūqsamaidy. Ol özınıŋ beibıtşılık şarttary ideiasyn alǧa tartyp, eger sız maǧan köbırek qaru berseŋız, bız Reseidı kelıssözder üstelıne otyrǧyza alamyz deidı ol. Bıraq būl şynaiy ümıt emes dep oilaimyn, - deidı Endriu Latham.
REFORMANY KIM JÜZEGE ASYRADY?
Al Europalyq saiasat ortalyǧynyŋ sarapşysy Mariia Martisiiutenıŋ (Maria Martisiute, EPC) pıkırınşe, Vladimir Zelenskiidıŋ BŪŪ Bas Assambleiasyna keluı maŋyzdy qadam.
- Ol Amerika Qūrama Ştattaryna, äsırese aldaǧy sailau aiasynda Pensilvaniiaǧa bardy. Amerikalyq sailauşylar qazır sailau nätijesıne qatysty negızgı aksionerler sanalady jäne būl Ukrainanyŋ bolaşaǧyna tıkelei bailanysty. BŪŪ Bas Assambleiasy Reseige qatysty köptegen syni pıkırler men beibıtşılık turaly ūsynystar aitylǧan halyqaralyq platforma berdı. Alaida, bügıngı älemde köşbasşylyqtyŋ bolmauyna bailanysty mūnyŋ bärı aqyr soŋynda köp nätije beredı dep oilamaimyn. BŪŪ Qauıpsızdık Keŋesı men halyqaralyq instituttardy reformalau ideiasy maŋyzdy, bıraq, ökınışke orai, men Batysta jäne jalpy älemde būl reformany şeşuşı qarqynmen jüzege asyra alatyn köşbasşylardy körmei tūrmyn, - dedı Mariia Martisiiute.
«SAILAUDAN KEIIN ANYQTALATYN NAQTYLYQ»
Ukrainalyq saiasattanuşy Olesia Iаhno Zelenskiidıŋ Amerikaǧa sapary sondaǧy prezident sailauy aldyndaǧy saiasi nauqanǧa döp kelgenıne nazar audarǧan. Jäne ondai jaǧdaida Ukrainaǧa berıletın kömek te azaiuy ǧajap emes deidı ol.
- Bız qazır būl sapardyŋ qanşalyqty sättı bolǧanyn aita almaimyz. Menıŋ oiymşa, jaqsy nätijeler bar. Mäselen, Ukrainaǧa 8 mlrd dollar şamasyndaǧy jaŋa kömek paketı berıletın boldy. G7 + Ukraina formatynda ötken kezdesude de 30 el soǧystan keiıngı qalpyna keltıru turalu deklarasiiany quattady. Būl kün saiyn soǧyspen betpe-bet kelıp otyrǧan Ukraina üşın öte-möte maŋyzdy, - deidı Olesia Iаhno.
Onyŋ aituynşa, beibıtşılıkk qol jetkızude Reseidıŋ soǧysty uaqytşa ǧana toqtata tūryp, basyp alynǧan jerlerde bilık qūru şarty qabyldanyp ketpes üşın dilomatiialyq täsılder kerek bolady.
- Beibıtşılıktı ornatu ısı halyqaralyq qūqyq jäne BŪŪ deŋgeiınde atqaryluy tiıs. Reseidıŋ öz ışınde osyǧan jeteleitın äreketter paida bolǧany jön bolar edı. Menıŋ oiymşa, mäselenıŋ endıgı mänı AQŞ-taǧy sailaudan keiın naqtylanuy mümkın, - deidı ukrainalyq saiasattanuşy Olesia Iаhno.
Reseidıŋ Ukrainaǧa soǧysy 2014 jyly Mäskeudıŋ Qyrymdy anneksiialauynan keiın bastaldy. 2022 jyldan bastap, būl soǧys Reseidıŋ Ukrainanyŋ basqa da aumaqtaryna şabuyldan soŋ üdei tüstı. Soǧys bastalǧaly ekı arada jüz myŋdaǧan adam qaza tauyp, taǧy da sonşa adam jaralandy. Resei äskeri emes nysandarǧa şabuyl jasadyq jariialaǧanymen, ıs barysynda köptegen beibıt tūrǧyn qaza tauyp, adamdardyŋ üilerı, auruhanalar qirady.
