Nıý-Iorkte búgin aıaqtalatyn BUU-nyń Bas Assambleıasynyń 79 otyrysy týraly sarapshylar pikir bildirdi. Olar uıymnyń jahandyq qordalanǵan máseleni sheshýde qaýqarsyz bolyp otyrǵanyn aıtady. BUU-nyń Ýkraınadaǵy soǵysty toqtata almaýy – sonyń bir mysaly.
Búgin, 30 qyrkúıekte Nıý-Iorkte BUU Bas assambleıasynyń 79 májilisi aıaqtalady. Jıyn 24 qyrkúıekte bastalǵan. Otyrysta Ýkraına máselesi basty nazarda boldy. «Amerıka daýsy» bul máseleniń qandaı mańyzǵa ıe ekendigin habarlaǵan.
QAÝIPSIZDIK KEŃESINIŃ ÓZ ÁLEMI
Vladımır Zelenskııdiń BUU Bas Assambleıasyna qatysýy halyqaralyq qaýymdastyqtyń nazaryn Reseıdiń Ýkraınadaǵy soǵysyna taǵy da aýdarý úshin mańyzdy qadam boldy. Biraq, «Amerıka daýysy» radıosyna suhbat bergen sarapshylar bul jaǵdaıdy túbegeıli ózgertýi ekitalaı dep esepteıdi.
Makalester kolledjiniń halyqaralyq qatynastar professory Endrıý Lathamnyń (Andrew Latham, Macalester College) aıtýynsha, BUU Bas Assambleıasy soǵys, áıel quqyǵy men genderlik teńsizdik, klımattyń ózgerýi turǵysynan álem nashar jaǵdaıda ekenin kórsetti.
- Aıta ketetin bir qyzyq jaıt, BUU Bas Assambleıasynyń otyrysy aldynda ótken Bolashaq sammıtinde burynǵy ınstıtýttardy, halyqaralyq uıymdardy, ásirese Birikken Ulttar Uıymyn jáne onyń aıasyndaǵy Qaýipsizdik Keńesin reformalaý qajettigi týraly aıtyldy. Ol – 1945 jyly qurylyp, keıin geosaıası shyndyqty kórsetti. Onyń bes turaqty múshesi Ekinshi dúnıejúzilik soǵystyń jeńimpazdary boldy. Biraq, ol álemdegi kúshterdiń qazirgi tepe-teńdigin kórsete almaıdy. Máselen, otarshyldyq dáýirde qurylǵan Afrıka Qaýipsizdik Keńesi quramynda joq. Álemdegi eń kóp halqy bar, áskerı jáne ekonomıkalyq jaǵynan damyp kele jatqan Úndistan da turaqty múshe emes. Bilesiz be, eger basqa planetadan bireý BUU Qaýipsizdik Keńesine qaraýǵa kelse, onda ne bolyp jatqanyna tań qalar edi. Biz muny túbegeıli ózgertýimiz kerek. Biraq, másele mynada: Qaýipsizdik Keńesiniń turaqty músheleri – Reseı, Qytaı, Ulybrıtanııa, Franııa jáne AQSh veto quqyǵyna ıe. Sondyqtan olar unatpaıtyn kez kelgen reformalardyń áreketin toqtata alady, - dep atap ótti Latham.
Eske sala keteıik, 23 qyrkúıek kúni ótken Bolashaq sammıtinde basqa elderdiń ártúrli deńgeıdegi basshylary jáne ókilderimen qatar Qazaqstan syrtqy ister mınıstri Murat Nurtileý de sóz sóılegen. Ol klımattyń ózgerýi jáne ıadrolyq qaýip sııaqty zamanaýı jahandyq syn-qaterlerdi eńserý úshin BUU júıesin jan-jaqty reformalaý qajet ekenin atap ótip, bul úderiste halyqaralyq ınstıtýttardaǵy orta derjavalar men damýshy elderdiń daýystaryn kúsheıtý mańyzdy ról atqarýy tıis ekenin alǵa tartty.
«Bul úderiste halyqaralyq ınstıtýttardaǵy orta derjavalar men damýshy elderdiń daýystaryn kúsheıtý mańyzdy ról atqarýy tıis», - degen Murat Nurtileýdiń tezısi basqalardyń da ortaq pikirn ańdatqan.
BUU assambleıasyna Ýkraına basshysy Mıhaıl Zelenskııdiń qatysýy men onyń Amerıkada ótkizgen kezdesýleri de jurt nazaryn aýdartqan.
Alaıda Endrıý Lathamnyń aıtýynsha, Zelenskııdiń BUU Bas assambleıasynda sóılegen sózi de kútken nátıje bermegen.
- Bul bir jyl buryn Batysta sonshalyqty tanymal bolǵan Zelenskııge uqsamaıdy. Ol óziniń beıbitshilik sharttary ıdeıasyn alǵa tartyp, eger siz maǵan kóbirek qarý berseńiz, biz Reseıdi kelissózder ústeline otyrǵyza alamyz deıdi ol. Biraq bul shynaıy úmit emes dep oılaımyn, - deıdi Endrıý Latham.
REFORMANY KIM JÚZEGE ASYRADY?
Al Eýropalyq saıasat ortalyǵynyń sarapshysy Marııa Martısııýteniń (Maria Martisiute, EPC) pikirinshe, Vladımır Zelenskııdiń BUU Bas Assambleıasyna kelýi mańyzdy qadam.
- Ol Amerıka Qurama Shtattaryna, ásirese aldaǵy saılaý aıasynda Pensılvanııaǵa bardy. Amerıkalyq saılaýshylar qazir saılaý nátıjesine qatysty negizgi akıonerler sanalady jáne bul Ýkraınanyń bolashaǵyna tikeleı baılanysty. BUU Bas Assambleıasy Reseıge qatysty kóptegen synı pikirler men beıbitshilik týraly usynystar aıtylǵan halyqaralyq platforma berdi. Alaıda, búgingi álemde kóshbasshylyqtyń bolmaýyna baılanysty munyń bári aqyr sońynda kóp nátıje beredi dep oılamaımyn. BUU Qaýipsizdik Keńesi men halyqaralyq ınstıtýttardy reformalaý ıdeıasy mańyzdy, biraq, ókinishke oraı, men Batysta jáne jalpy álemde bul reformany sheshýshi qarqynmen júzege asyra alatyn kóshbasshylardy kórmeı turmyn, - dedi Marııa Martısııýte.
«SAILAÝDAN KEIIN ANYQTALATYN NAQTYLYQ»
Ýkraınalyq saıasattanýshy Olesıa Iahno Zelenskııdiń Amerıkaǵa sapary sondaǵy prezıdent saılaýy aldyndaǵy saıası naýqanǵa dóp kelgenine nazar aýdarǵan. Jáne ondaı jaǵdaıda Ýkraınaǵa beriletin kómek te azaıýy ǵajap emes deıdi ol.
- Biz qazir bul sapardyń qanshalyqty sátti bolǵanyn aıta almaımyz. Meniń oıymsha, jaqsy nátıjeler bar. Máselen, Ýkraınaǵa 8 mlrd dollar shamasyndaǵy jańa kómek paketi beriletin boldy. G7 + Ýkraına formatynda ótken kezdesýde de 30 el soǵystan keıingi qalpyna keltirý týralý deklaraııany qýattady. Bul kún saıyn soǵyspen betpe-bet kelip otyrǵan Ýkraına úshin óte-móte mańyzdy, - deıdi Olesıa Iahno.
Onyń aıtýynsha, beıbitshilikk qol jetkizýde Reseıdiń soǵysty ýaqytsha ǵana toqtata turyp, basyp alynǵan jerlerde bılik qurý sharty qabyldanyp ketpes úshin dılomatııalyq tásilder kerek bolady.
- Beıbitshilikti ornatý isi halyqaralyq quqyq jáne BUU deńgeıinde atqarylýy tıis. Reseıdiń óz ishinde osyǵan jeteleıtin áreketter paıda bolǵany jón bolar edi. Meniń oıymsha, máseleniń endigi máni AQSh-taǵy saılaýdan keıin naqtylanýy múmkin, - deıdi ýkraınalyq saıasattanýshy Olesıa Iahno.
Reseıdiń Ýkraınaǵa soǵysy 2014 jyly Máskeýdiń Qyrymdy anneksııalaýynan keıin bastaldy. 2022 jyldan bastap, bul soǵys Reseıdiń Ýkraınanyń basqa da aýmaqtaryna shabýyldan soń údeı tústi. Soǵys bastalǵaly eki arada júz myńdaǵan adam qaza taýyp, taǵy da sonsha adam jaralandy. Reseı áskerı emes nysandarǵa shabýyl jasadyq jarııalaǵanymen, is barysynda kóptegen beıbit turǵyn qaza taýyp, adamdardyń úıleri, aýrýhanalar qırady.
