سوڭعى كەزدەرى شىمكەنت قالاسىنداعى تۇرمىستىق قالدىقتار (تق) ماسەلەسى وزەكتى تاقىرىپقا اينالعاندىقتان، تۇرعىنداردىڭ كومۋنالدىق-تۇرمىستىق ماسەلەلەرىمەن اينالىساتىن "تازا قالا" قوعامدىق بىرلەستىگىن قۇرعان بولاتىنمىن.
مۇشەلىگىندە تۇرعىن ءۇي “دومكومدارى" مەن بەلسەندى تۇرعىنداردان قۇرالعان قوعامدىق بىرلەستىگىمىز ءوز جۇمىسىن "تۇرمىستىق قالدىقتار" ماسەلەسىن بەيتاراپتىقپەن تولىق زەرتتەۋدەن باستاعان بولاتىنبىز.
شىمكەنت قالاسىنىڭ اكىمى م.ايتەنوۆ مىرزاعا ءبىزدىڭ جۇرگىزگەن زەرتتەۋ قورتىندىمىزبەن تانىسۋ ءۇشىن جەكە قابىلداۋىنا ءوتىنىش جاساعانبىز. الايدا پاندەميا كەزىندە جۇمىس گرافيگىنىڭ تىعىزدىعىنا ءارى ەپيدەميالىق تالاپتارعا بايلانىستى دەمالىس كۇندەرى بەيرەسمي جاعدايدا تۇرعىن ءۇي اۋلاسىندا بىرلەستىك مۇشەلەرىمەن كەزدەسۋگە ۋادە بەرگەن.
سول ۋاعدالاستىق بويىنشا 2020 جىلعى 25 شىلدەدە ءوزىنىڭ ورىنباسارى مەن ىشكى ساياسات ءبولىمىنىڭ ماماندارىن ەرتىپ كەلگەن م. ايتەنوۆ مىرزامەن تۇرعىن ءۇي اۋلاسىندا جولىعىپ، ءوزىمىزدىڭ زەرتتەۋ قورتىندىمىزبەن(تولىق دالەلدەرىمىز بار) تانىستىرىپ ءوز ۇسىنىستارىمىزدى جەتكىزدىك.
زەرتتەۋ ناتيجەلەرىمىز:
تۇرمىستىق قالدىقتار (تق) ۇيدەن شىعىپ "تۇرمىستىق قالدىقتاردى وڭدەۋ پوليگونىنا" جەتەمىن دەگەنشە بىرنەشە جشس فيرمالاردىڭ قولىنان وتەدى.
تق-نىڭ ۋاقىتىلى جينالماۋىنىڭ ەڭ نەگىزگى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى، وسى سالاعا جاۋاپتى فيرمالاردىڭ تۇرعىندار الدىنداعى ورتاق جاۋاپكەرشىلىكتەرىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، ءوزارا ىقپالداسا ارەكەت ەتۋدىڭ مۇلدەم جوق ەكەندىگىن جەتكىزدىك.
مىسالى: تۇرعىنداردان جينالاتىن قارجىعا ءومىر سۇرەتىن، تەك تۇرعىن ءۇي اۋلاسىنداعى "تق كونتەينەرلەرىنە" جينالعان تق-دى تاسىمالداۋمەن اينالىساتىن فيرمالار بار. ولاردىڭ مىندەتى تەك بىزدەردىڭ ۇيدەن پاكەتپەن الىپ شىعىپ، تق كونتەينەرىنە جينالعان تق-تى ۋاقىتىلى الىپ كەتىپ وتىرۋ.
بۇل سالاعا جاۋاپتى فيرمالاردىڭ جۇمىسىنا ايتار سىننىڭ كوبەيگەندىگى جاسىرىن ەمەس. شىنىندا دا بۇل فيرمالار وزدەرىنە سەنىپ تاپسىرىلعان "اماناتتارىنا قيانات" جاساپ ءجۇر مە؟ تق كونتەينەرلەرى نەلىكتەن كوبىنە تولىپ، سىرتىندا شاشىلىپ جاتادى؟
وسىعان بايلانىستى مۇنىڭ بىرنەشە سەبەبىن انىقتادىق:
1) قالاداعى تۇرعىن ۇيلەردە تىركەۋدە تۇرعان تۇرعىنداردىڭ سانى مەن ناقتى تۇرىپ جاتقان تۇرعىنداردىڭ سانىنىڭ اراسىندا وراسان ۇلكەن ايىرماشىلىق بايقالادى. قالاداعى تق كونتەينەرى سول ايماقتاعى تىركەۋدە تۇراتىن ادامداردىڭ سانىنا بايلانىستى ەسەپتەلىپ قويىلادى. (ماسەلەن، ءار تۇرعىنعا كۇندىگىنە 3 كگ شاماسىندا ەسەپتەلەدى). سوعان بايلانىستى تازالاۋ كەستەسى جاسالادى.
ا) كوبىنەسە ءبىر مەكەن-جايدا تىركەۋدە ءبىر-ەكى ادام تۇرعانىمەن، ناقتى ءبىر پاتەردە 4-5 ادام تۇرىپ جاتادى. سوندىقتان كەستە بويىنشا الىپ كەتۋگە دەيىنگى ۋاقىتتىڭ جارتىسىندا عانا تق كونتەينەرى تولىپ، قايتا تازالاۋعا كەلگەنگە دەيىن تولىپ سىرتىنا شىعىپ جاتادى.
ب) تىركەۋدە تۇرعان تۇرعىنداردىڭ ءوزى تق-دى تاسىمالداۋشى فيرمالاردىڭ قىزمەتىنە تولەنەتىن قارجىنىڭ تەك 25% عانا تولەيتىندىكتەن، فيرمالار جينالۋى ءتيىس قارجىنىڭ 4/1-نە قاناعات ەتىپ قىزمەت جاساۋلارىنا تۋرا كەلەدى.
(بۇعان تىركەلمەگەن تۇرعىنداردى قوسىڭىز)
ۆ) كارانتين كەزىندە ازاماتتار كوبىنە ۇيلەرىندە بولعاندىقتان، تۇرعىن ءۇي اۋلاسىنداعى كونتەينەرلەرگە قوسىمشا جۇكتەمە 2-3 ەسە كوبەيگەن.
گ) تق جيناۋ گرافيگىنىڭ جيىلىگىن ارتتىرۋعا جوعارىداعى كورسەتىلگەن سەبەپتەردىڭ جيىنتىعى كەرى اسەر ەتىپ جاتىر.
2) تىكەلەي بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلاتىن تۇرعىن ءۇي اۋلاسىن تازالاۋمەن اينالىساتىن جشس-دە كوبىنە ءوز جۇمىستارىن ءتيىستى دەڭگەيدە ادال اتقارماعاندىقتان، اۋلالاردا تق جينالماي جاتادى.
بۇل فيرمالاردىڭ ءبىر-ەكى جۇمىسشىلارى ءار كەزدە كەلىپ اۋلالاردى تازالاعانىمەن، كوبىنە سول جيناعان قالدىقتارىن وزدەرىنىڭ تەحنيكالارىمەن جيناستىرماي، تۇرعىندارعا ارنالعان تق كونتەينەرلەرىنە قايتا سالىپ كەتەدى (بۇل جونىندە دە دالەلدەرىمىز تولىق بار).
ياعني، تۇرعىندارعا ارنالعان تق جاشىگىمىزگە "ورتاقتاسىپ", ءبىزدىڭ قارجىمىزعا ءومىر سۇرەتىن فيرمالاردىڭ قىزمەتىن تەگىن پايدالانادى. بۇل ماسەلەنىڭ ءبىر قىرى عانا...
ەندى ەكىنشى قىرىنا كەلەيىك. مۇنداي فيرمالار اۋلاداعى سىنعان تال-جاپىراقتار سەكىلدى قاتتى قالدىقتاردى دا جينايتىن بولعاندىقتان، تق جاشىگىن سالىنعان مۇنداي قالدىقتاردى تاسىمالداۋشى فيرمانىڭ كولىكتەرى تق جاشىگىنەن وزدەرىنە سالىپ قاتتى اعاشتاردى سىعۋ پروتسەسسى كەزىندە، گيدراۆليكا جۇيەلەرى شامادان ارتىق قىسىمعا شىداي الماي شلانگالارى جارىلىپ ت.ب. اقاۋلارعا اكەلىپ، ۇيلەردىڭ اۋلاسىنا گيدراۆليكا مايلارىنىڭ اعۋىنا، جيناۋ كەستەسىنىڭ بۇزىلۋىنا اكەلىپ سوعادى.
وسىلايشا ءبىرىنىڭ زيانى ەكىنشىسىنە ءتيىپ، سوڭىندا زاردابىن تۇرعىندار تارتىپ جاتادى.
3) "تق پوليگونىنا" بايلانىستى:
ول مەكەمە "تۇرمىستىق قالدىقتاردى وڭدەۋشى" مەكەمە بولعاندىقتان، جيناۋشى-تاسىمالداۋشى فيرمالار اپارىپ بەرگەن تق-دى سورتتاپ، وڭدەپ-ساتۋمەن اينالىسادى. بۇل جەردە دە لوگيكاعا كەلمەيتىن ماسەلەلەر انىقتالدى.
ا) بۇل فيرما وڭدەپ-ساتۋمەن اينالىساتىندىقتان، ولار الدارىنا الىپ كەلگەن تق-تى ساتۋ ارقىلى پايدا تاۋىپ وتىر. ياعني، ولارعا بىرەۋلەر تەگىن "شيكىزات" اكەلىپ بەرەدى، ولار ونى وڭدەپ ساتادى.
لوگيكاعا سالساق، سىزگە بىرەۋ ءسىز وڭدەيتىن شيكىزاتتى ەسىگىڭىزگە دەيىن اكەلىپ تۇرسا، ءسىز ول زات ءۇشىن الگى تاسىمالداعان فيرماعا اقشا تولەۋىڭىز كەرەك بولادى. ويتكەنى، ءسىزدىڭ فيرمانىڭ ءومىر سۇرۋىنە قاجەتتى "شيكى زاتىڭىزدى" تاسمالداپ وتىر. مىنە، قىزىقتىڭ كوكەسى وسى جەردە باستالادى. "تق وڭدەۋشى پوليگون" الدىنا اكەلگەن تق-دى وزدەرىنە وتكىزۋ ءۇشىن، تاسىمالداۋشى فيرمالار ءاربىر كەلىسىنە اقشا تولەپ كەلگەن.
پارادوكس پا؟
ءارى ول فيرمالارعا تۇندە كولىك كەپتەلىسى بولماعاندىقتان، تق-دى تۇندە تاسىمالداۋ ىڭعايلى. بىراق، "پوليگون" جەكەنىڭ قولىندا بولعاندىقتان، كەيدە "وزدەرىنە جاقپايتىن (توبەدەگى قىزىق جاعدايمەن قارىز بولىپ قالعان ت.ب.)" فيرمالاردى تۇندە (كەيدە كۇندىز دە) قابىلداماي قويادى. مۇنداي كەزدە تۇرعىندار الدىنداعى ورتاق جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنە الماعاندىقتان، ورتاق ىقپالداستىقتىڭ جوقتىعىنىڭ زاردابىن تۇرعىندار تارتىپ جاتادى.
4) قالاداعى تق جاشىكتەرى ورنالاسقان جەرلەردىڭ كوبىنىڭ مەملەكەتتىك ستاندارتقا ساي بولماۋى. 80%-دا مەملەكەتتىك اكتىلەرىنىڭ (گوس.اكتى) بولماۋى. (بۇرىنعى ورىندارى كەزىندە جەكەگە ساتىلىپ كەتكەن دەگەن بولجام بار. انىعىن ارنايى قىزمەت وكىلدەرى انىقتاي جاتار.)
ياعني، ستاندارتقا ساي ورنالاسپاعان جەردەگى تق-تى الۋ ءۇشىن، تاسىمالداۋشى فيرمالار ادەتتەگىدەن كوپ ۋاقىت جۇمسايدى. ويتكەنى، اۋلالارعا كىرىپ-شىعۋداعى، الۋ-جيناۋداعى، اۋلالارداعى تۇرعىنداردىڭ قالدىرعان كولىكتەرىنىڭ سالدارى ت.ب. كەدەرگىلەرگە اكەلەدى. سونىڭ سالدارىنان كەلەسى نۇكتەنىڭ تازالانۋ كەستەسىنە كەرى اسەر ەتەدى.
5) تۇرعىنداردىڭ وزگەلەردىڭ قىزمەتىن باعالاۋعا سالعىرتتىعى.
ا) تق جاشىگىنە ۇيىنەن شىققان قۇرلىس زاتتارىن، ەسكى ورىندىق تەلەۆيزور-توڭازىتقىش سياقتى قاتتى قالدىقتاردى دا اپارىپ تاستاۋى.
ب) تق-دى جاشىكتەرگە تاستاۋعا كوبىنە جاس بالالارىن جۇمسايتىندىقتان، ولاردىڭ جاشىكتىڭ ىشىنە تاستاۋعا بويلارى جەتپەگەندىكتەن اينالاسىنا تاستاپ كەتۋى.
ۆ) ۇلكەندەردىڭ ءوزىنىڭ دە تق جاشىكتەرىنە قاراي الىستان پاكەتتەرىن لاقتىرا سالاتىن جاعدايلارىن ءجيى بايقايمىز.
وسىنداي سەبەپتەردىڭ جيىنتىعى تاسىمالداۋشى فيرمالاردىڭ تق جاشىكتەرىن تازالاۋ كەزىندە اينالاسىنا تاستالعان زاتتاردى سورتتاپ-جيناۋعادا قانشاما ۋاقىتتارى كەتەدى جانە مۇنىڭ سالدارىن تۇرعىندار ءوزىمىز دە كورەمىز.
شىمكەنت قالاسىنىڭ اكىمى م.ايتەنوۆ مىرزاعا "تازا قالا" قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ وسىنداي بەيتاراپتىق زەرتتەۋلەرىمەن تانىستىرىپ، وسى باعىتتاعى ءوز ۇسىنىستارىمىزدى دا جەتكىزدىك.
1) اكىمشىلىك رەسۋروستارىن پايدالانىپ تق جانە قق (قاتتى قالدىقتار) مەن اينالىساتىن فيرمالاردىڭ ورتاق مۇددە ءۇشىن ءوزارا ىقپالداسا ارەكەت ەتۋلەرىنە مىندەتتەۋ;
2) قالانىڭ كومۋنالدىق-تۇرمىستىق ماسەلەلەرى بويىنشا اپتاسىنا ءبىر كۇندى بەلگىلەپ، تۇراقتى كەزدەسىپ اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار بارىسىن تالقىلاپ وتىرۋ;
3) تۇرعىنداردىڭ جانە وزگەنىڭ جۇمىسىن باعالاپ، قالامىزدىڭ تازالىعىنا ۇلەس قوسۋ ءاربىرىمىزدىڭ ورتاق مىندەتىمىز ەكەندىگىن سەزىندىرۋ باعىتىندا "شىمكەنت قالالىق ىشكى ساياسات جانە يدەولوگيا" سالاسىنىڭ ماماندارىمەن بىرلەسە ارەكەت ەتۋگە،
(وسى باعىتتا دوم.كوم-داردىڭ قىزمەتىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋ بويىنشا دا بىرلەسە جۇمىستار جاساۋ بويىنشا);
4) "تازا قالا" قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ وسى باعىتتاعى زەردەلەۋ جۇمىستارىنا قولداۋ كورسەتىپ، كەڭسە (وفيس) ماسەلەسىن شەشىپ بەرۋىن ۇسىندىق.
قالا اكىمى ءبىزدىڭ جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەرىمىز بەن ۇسىنىستارىمىزدى تولىق تىڭداپ، تق ماسەلەسىمەن تولىقتاي تانىس ەكەندىگىن، قازىرگى كەزدە وسى باعىتتا اكىمشىلىك تاراپىنان اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارى مەن جوسپارلارى جايلى تانىستىرىپ، وسى باعىتتا "تازا قالا" قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ دە اتقارىپ جاتقان جۇمىستارىنا جوعارى باعا بەرىپ، ۇسىنىستارىمىزدى تولىق قولدايتىنىن ءبىلدىردى.
اتاپ ايتقاندا:
1)تق جانە قق-دى جيناۋشى، تاسىمالداۋشى، وڭدەۋشى فيرمالاردىڭ اراسىندا ورتاق مۇددە جولىندا ىقپالداسىپ ارەكەت ەتۋ جاعىنىڭ اقساپ تۇرعاندىعى.
2) تۇرعىنداردىڭ سانىنا سول اۋماققا ارنالعان كونتەينەرلەر سانىنىڭ ساي بولماۋى (ونىڭ سەبەبىن جوعارىدا كورسەتتىك).
3) قالا تۇرعىنداردىن مەگاپوليستىك مادەنيەتكە بەيىمدەۋ باعىتىندا يدەولوگيا جانە ىشكى ساياسات ماماندارىمەن بىرلەسە جوبالاردى زەردەلەپ دايىنداۋدى،
4) قازىرگى قالا اكىمشىلىگىنە قاراستى عيماراتتاردىڭ 70%-عا جۋىعى ءالى دە تۇركىستان وبلىستىق اكىمشىلىگىنە تيەسىلى بولعاندىقتان، بۇل باعىتتادا بەلگىلى قيىندىقتار بارىنا قاراماستان، بىزدەرگە كەڭسە ماسەلەسىندە جولدارىن قاراستىرۋعا ۋادە بەردى.
5) كومۋنالدىق-شارۋاشىلىق سالاسىنىڭ جانە باسقادا كەرەكتى سالا ماماندارىمەن اپتاسىنا ءبىر رەت كەزدەسىپ، ۇسىنىس پىكىرلەرىمىزدى تالقىلاپ تۇرۋعا بولاتىندىعىن جەتكىزدى.
شىمكەنت قالاسىنىڭ اكىمى م.ايتەنوۆ مىرزامەن دەمالىس كۇنى "گالستۋكسىز" كەزدەسۋىمىز دە، وسىنداي اكىمشىلىك جانە قوعامدىق ورتاق ماسەلەلەنى تالقىلاپ، قوعام الدىنداعى ورتاق ىستەرىمىزگە ساتتىلىك تىلەپ تارقاستىق.
P.S. ايتپاقشى!
جكح جانە اكىمشىلىككە قارايتىن فيرمالار اۋلامىزداعى قىستان قالعان سىنعان اعاشتاردى جيناپ، اۋلاداعى وسكەن شوپتەر وتالىپ جاتىر.
ء(تيىستى ادامدار"سىباعالارىن" العان-اۋ؟!)
پاندەميا كەزىندە كوپشىلىكتىڭ نازارىنان تىس قالىپ جاتقان تۇرمىستىق قالدىقتار سالاسىن تولىق زەرتتەگەندىكتەن، تەك وسى سالا بويىنشا سويلەستىك. وسى زەرتتەۋلەرىمىزگە كومەكتەرىن ۇسىنىپ اشىقتىق تانىتقان "وريون" جشس-نە العىسىمىزدى بىلدىرەمىز.
باسقا سالالار بويىنشا زەرتتەۋلەرىمىزدىڭ قورتىندىسىن دايىن بولعاندا، وزگە سالالار بويىنشا دا كەزدەسەمىز دەگەن ۇمىتتەمىز.
"تازا قالا" قوعامدىق بىرلەستىگىنە مۇشە بولعىسى كەلەتىن ازاماتتار بولسا، +7 702 275 20 10 بايلانىس نومىرىنە حابارلاسۋىنا بولادى.
رۋستەم اشەتاەۆ،
جۋرناليست، قوعام بەلسەندىسى
