Ǵabıden Mustafın shyǵarmalaryndaǵy halyqtyq sıpat

2747
Adyrna.kz Telegram

XX ǵasyrda otarshyldyqqa qarsy kúres pen orystyń aǵartýshylyq, demokratııalyq jáne revolıýııalyq ıdeıalaryna ishtartqan, osy ıdeıalarmen sýarylyp, ishki tolǵanysyn qalam arqyly jetkizgen zııalylar kóp boldy.

Atap aıtqanda, Ahmet Baıtursynuly men Mirjaqyp Dýlatov kókiregi soqyr halyqty oıatý úshin «Masa» sııaqty maza bermegen, “Oıan qazaq” dep bar daýyspen jar salǵan shyǵarmashylyǵymen qazaq ádebıetine qozǵaý salsa, Ǵabıden Mustafın «Shyǵanaq», «Mıllıoner» jáne «Qaraǵandy» sııaqty kórnekti týyndylarymen sol kezdegi halyqtyń qalpyn, kúndelikti ómirinde kórgen qıyndyǵyn sıpattap, qazaq ádebıetin damyta túsedi. Roman keıipkerleriniń áreketterindegi ózgerister arqyly kommýnızm usynǵan baǵyttyń jurtqa qalaı yqpal etkenin kórsete alǵandyǵy Ǵabıden Mustafınniń joǵarǵy deńgeıdegi jazý sheberligin kórsetedi.

Bilim alý qıyn bolǵan zamanda ómir súrgen Ǵabıden Mustafın oqý izdegen jolynda kóp kedergilerge kezikse de, jazýshy bolý armanyn júzege asyrý úshin alǵan betten qaıtpaı ár túrli jumys istep, ómirlik tájirıbe jınaıdy. Máselen, 1925 jyly Qazaqstannyń sol kezdegi astanasy Qyzylordada oqýǵa túse almaı qalǵan soń, joǵarǵy sotta qatynas qaǵazdarynyń tirkeýshisi bolyp, kelip túsken eńbekshilerdiń aryz, shaǵymdarymen tanysa otyryp, el ishindegi ár túrli buzaqylyqtar týraly, sol zamandaǵy halyqty qanap kelgen nebir paıdakúnem, aramza baılar men atqaminerlerdiń ozbyrlyq, paraqorlyq qylyqtaryn áshkerleıtin maqalalar, shaǵyn áńgimeler jazady. «Eńbekshi qazaq» gazetinde kúndelikti habar-oshar jazyp júrgen jas Ǵabıden, birde Sábıt Muqanovtyń «Aqbópe» shyǵarmasyn oqyp, erekshe shabyt alyp, óz áńgimelerin jazýǵa kirisedi.

Jazýshynyń romandaryn oqý barysynda ótken ǵasyrdyń ortasynda oryn alyp jatqan eleýli ózgeristerdi halyq qalaı qabyldap, paıda bolǵan jańa erejelerge qalaı beıimdelgenin baıqaýǵa bolady. Máselen, 1945 jyly jaryq kórgen «Shyǵanaq» povesi Uly Otan soǵysy kezinde Shyǵanaq Bersıevtiń janqııarlyqpen eńbek etip, gektarynan 1232 put tary alyp, dúnıe júzinde bolmaǵan rekord jasaǵan ómiri jaıly baıandaıdy. Bul shyǵarma arqyly álemdik rekord ornatý jolynda tek Shyǵanaqtyń ómiri ǵana emes, artynan kele jatqan shákirtteriniń de eńbegi bar ekenin kórýge bolady. Mysaly, ataqty taryshynyń shákirtteriniń biri – Janbolat aýyryp qalǵan Shyǵanaqtyń ýchaskesinde jumys istep, eńbek erlerimen birdeı eńbek etedi. Nátıjesinde Shyǵanaqtyń eń sońǵy rekordy gektarynan 200 entnerden asa ónim jınaıdy.

Ǵabıden Mustafın «Jolsyzben júrip jol salmaq boldym. Bardy ǵana aıtyp qoımaı joqty da aıtyp, bolǵandy ǵana aıta bermeı bolashaqty da aıtýǵa laıyq til tapsam eken» dep soǵystan keıingi aýyl ómirin baıandaıtyn 1947 jyly «Mıllıoner» atty eńbegi jaryq kóredi. Bul shyǵarmada keıipkerlerdiń is-áreketi men oı-pikiri arqyly eki kezeńniń kórinisi aıryqsha kórsetilgen: bireýi burynnan kele jatqan soıalızm bolsa, ekinshisi jańa kommýnızm. Mysaly, eskishilikke beıimdelgen qart Jaqyp sol kezdegi jańashyldyqqa jol bersek barymyzdan aıyrylamyz degen jurttyń bir bóligin sýrettese, jas Jomart kerisinshe ózgeristerge jol berip, aýylyn kórkeıtý úshin táýekelge barýǵa daıyn sanaýly adamdardy sıpattaıdy. Biraq sońynda Jomarttyń «Siz kolhozdyń birinshi dáýirinde, soıalızm dáýirinde tursyz. Ekinshi dáýirdiń jańalyǵyn seze almasańyz, kem ólshep, keıin tartýyńyz sózsiz» dep on bes jyl boıy kolhozda adal eńbek etken Jaqypqa aıtqan shyndyq jaıly sózderi kommýnızmniń órleýine erik berý kerektigine oı salady. Jomart bastaǵan joldy búkil aýyl qoldap, jalǵastyrýy Amageldi kolhozynda kommýnızmdi damytady. «Mıllıardık bolamyz. Kelesi kóktemde elektr traktorlardy jerge salsa, mıllıardık bolmaı nemene» dep jaýap aıtqan Jomarttyń sózinen úlken eńbektiń arqasynda bolashaqqa úlken senim artqanyn jáne de sol senimniń aqtalǵanyn anyq kóre alamyz.

Qorytyndylaı kele, kórnekti jazýshy óz ómirinen kórip, bilgen  oqıǵalarǵa súıene otyryp, qazaq ádebıetin jańa bir qyrynan kórsetken kórkem týyndylaryn jaryqqa shyǵardy. Basqasha aıtqanda,  Ǵabıden Mustafın - XX ǵasyrdaǵy halyqtyq sıpatty óz shyǵarmalarynda sheber sýretteı alǵan realıstik jazýshy.

Qymbat MURAT,

Almaty qalasy HBB NZM

12 synyp oqýshysy

Pikirler