XX عاسىردا وتارشىلدىققا قارسى كۇرەس پەن ورىستىڭ اعارتۋشىلىق، دەموكراتيالىق جانە رەۆوليۋتسيالىق يدەيالارىنا ىشتارتقان، وسى يدەيالارمەن سۋارىلىپ، ىشكى تولعانىسىن قالام ارقىلى جەتكىزگەن زيالىلار كوپ بولدى.
اتاپ ايتقاندا، احمەت بايتۇرسىنۇلى مەن مىرجاقىپ دۋلاتوۆ كوكىرەگى سوقىر حالىقتى وياتۋ ءۇشىن «ماسا» سياقتى مازا بەرمەگەن، “ويان قازاق” دەپ بار داۋىسپەن جار سالعان شىعارماشىلىعىمەن قازاق ادەبيەتىنە قوزعاۋ سالسا، عابيدەن مۇستافين «شىعاناق»، «ميلليونەر» جانە «قاراعاندى» سياقتى كورنەكتى تۋىندىلارىمەن سول كەزدەگى حالىقتىڭ قالپىن، كۇندەلىكتى ومىرىندە كورگەن قيىندىعىن سيپاتتاپ، قازاق ادەبيەتىن دامىتا تۇسەدى. رومان كەيىپكەرلەرىنىڭ ارەكەتتەرىندەگى وزگەرىستەر ارقىلى كوممۋنيزم ۇسىنعان باعىتتىڭ جۇرتقا قالاي ىقپال ەتكەنىن كورسەتە العاندىعى عابيدەن ءمۇستافيننىڭ جوعارعى دەڭگەيدەگى جازۋ شەبەرلىگىن كورسەتەدى.
ءبىلىم الۋ قيىن بولعان زاماندا ءومىر سۇرگەن عابيدەن مۇستافين وقۋ ىزدەگەن جولىندا كوپ كەدەرگىلەرگە كەزىكسە دە، جازۋشى بولۋ ارمانىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن العان بەتتەن قايتپاي ءار ءتۇرلى جۇمىس ىستەپ، ومىرلىك تاجىريبە جينايدى. ماسەلەن، 1925 جىلى قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى استاناسى قىزىلوردادا وقۋعا تۇسە الماي قالعان سوڭ، جوعارعى سوتتا قاتىناس قاعازدارىنىڭ تىركەۋشىسى بولىپ، كەلىپ تۇسكەن ەڭبەكشىلەردىڭ ارىز، شاعىمدارىمەن تانىسا وتىرىپ، ەل ىشىندەگى ءار ءتۇرلى بۇزاقىلىقتار تۋرالى، سول زامانداعى حالىقتى قاناپ كەلگەن نەبىر پايداكۇنەم، ارامزا بايلار مەن اتقامىنەرلەردىڭ وزبىرلىق، پاراقورلىق قىلىقتارىن اشكەرلەيتىن ماقالالار، شاعىن اڭگىمەلەر جازادى. «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىندە كۇندەلىكتى حابار-وشار جازىپ جۇرگەن جاس عابيدەن، بىردە ءسابيت مۇقانوۆتىڭ «اقبوپە» شىعارماسىن وقىپ، ەرەكشە شابىت الىپ، ءوز اڭگىمەلەرىن جازۋعا كىرىسەدى.
جازۋشىنىڭ روماندارىن وقۋ بارىسىندا وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىندا ورىن الىپ جاتقان ەلەۋلى وزگەرىستەردى حالىق قالاي قابىلداپ، پايدا بولعان جاڭا ەرەجەلەرگە قالاي بەيىمدەلگەنىن بايقاۋعا بولادى. ماسەلەن، 1945 جىلى جارىق كورگەن «شىعاناق» پوۆەسى ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە شىعاناق بەرسيەۆتىڭ جانقيارلىقپەن ەڭبەك ەتىپ، گەكتارىنان 1232 پۇت تارى الىپ، دۇنيە جۇزىندە بولماعان رەكورد جاساعان ءومىرى جايلى باياندايدى. بۇل شىعارما ارقىلى الەمدىك رەكورد ورناتۋ جولىندا تەك شىعاناقتىڭ ءومىرى عانا ەمەس، ارتىنان كەلە جاتقان شاكىرتتەرىنىڭ دە ەڭبەگى بار ەكەنىن كورۋگە بولادى. مىسالى، اتاقتى تارىشىنىڭ شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى – جانبولات اۋىرىپ قالعان شىعاناقتىڭ ۋچاسكەسىندە جۇمىس ىستەپ، ەڭبەك ەرلەرىمەن بىردەي ەڭبەك ەتەدى. ناتيجەسىندە شىعاناقتىڭ ەڭ سوڭعى رەكوردى گەكتارىنان 200 تسەنتنەردەن اسا ءونىم جينايدى.
عابيدەن مۇستافين «جولسىزبەن ءجۇرىپ جول سالماق بولدىم. باردى عانا ايتىپ قويماي جوقتى دا ايتىپ، بولعاندى عانا ايتا بەرمەي بولاشاقتى دا ايتۋعا لايىق ءتىل تاپسام ەكەن» دەپ سوعىستان كەيىنگى اۋىل ءومىرىن باياندايتىن 1947 جىلى «ميلليونەر» اتتى ەڭبەگى جارىق كورەدى. بۇل شىعارمادا كەيىپكەرلەردىڭ ءىس-ارەكەتى مەن وي-پىكىرى ارقىلى ەكى كەزەڭنىڭ كورىنىسى ايرىقشا كورسەتىلگەن: بىرەۋى بۇرىننان كەلە جاتقان سوتسياليزم بولسا، ەكىنشىسى جاڭا كوممۋنيزم. مىسالى، ەسكىشىلىككە بەيىمدەلگەن قارت جاقىپ سول كەزدەگى جاڭاشىلدىققا جول بەرسەك بارىمىزدان ايىرىلامىز دەگەن جۇرتتىڭ ءبىر بولىگىن سۋرەتتەسە، جاس جومارت كەرىسىنشە وزگەرىستەرگە جول بەرىپ، اۋىلىن كوركەيتۋ ءۇشىن تاۋەكەلگە بارۋعا دايىن ساناۋلى ادامداردى سيپاتتايدى. بىراق سوڭىندا جومارتتىڭ «ءسىز كولحوزدىڭ ءبىرىنشى داۋىرىندە، سوتسياليزم داۋىرىندە تۇرسىز. ەكىنشى ءداۋىردىڭ جاڭالىعىن سەزە الماساڭىز، كەم ولشەپ، كەيىن تارتۋىڭىز ءسوزسىز» دەپ ون بەس جىل بويى كولحوزدا ادال ەڭبەك ەتكەن جاقىپقا ايتقان شىندىق جايلى سوزدەرى كوممۋنيزمنىڭ ورلەۋىنە ەرىك بەرۋ كەرەكتىگىنە وي سالادى. جومارت باستاعان جولدى بۇكىل اۋىل قولداپ، جالعاستىرۋى اماگەلدى كولحوزىندا كوممۋنيزمدى دامىتادى. «ميللياردششيك بولامىز. كەلەسى كوكتەمدە ەلەكتر تراكتورلاردى جەرگە سالسا، ميللياردششيك بولماي نەمەنە» دەپ جاۋاپ ايتقان جومارتتىڭ سوزىنەن ۇلكەن ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا بولاشاققا ۇلكەن سەنىم ارتقانىن جانە دە سول سەنىمنىڭ اقتالعانىن انىق كورە الامىز.
قورىتىندىلاي كەلە، كورنەكتى جازۋشى ءوز ومىرىنەن كورىپ، بىلگەن وقيعالارعا سۇيەنە وتىرىپ، قازاق ادەبيەتىن جاڭا ءبىر قىرىنان كورسەتكەن كوركەم تۋىندىلارىن جارىققا شىعاردى. باسقاشا ايتقاندا، عابيدەن مۇستافين - XX عاسىرداعى حالىقتىق سيپاتتى ءوز شىعارمالارىندا شەبەر سۋرەتتەي العان رەاليستىك جازۋشى.
قىمبات مۇرات،
الماتى قالاسى حبب نزم
12 سىنىپ وقۋشىسى
