Qazaq qashanda kómekke ázir. Ony dástúrimizdegi asardan bastap, kúni keshegi Arystaǵy jarylystan soń jumyla bas qosqan elden baıqaýǵa bolady. Sońǵy kezderi halyq «keń bolsań, kem bolmaısyń» dep, kómek kerek degenniń kópshiligine járdemdesip, suraǵannyń qolyn qaıtarmaı keledi. Alaıda jeke paıdasy úshin qaıyrymdylyq atyn jamylyp, qaraqan basyn oılaıtyndar men «kómekke muqtajbyn» dep aldaıtyndardyń sany kóbeıip barady. Qaıyrymdylyq qorlary men uıymdarynyń jumysyn kim qadaǵalap, qaı mekeme retteıdi?
Qazirgi kezde qaıyrymdylyq jasaý telefonnyń birneshe batyrmasyn basýmen-aq sheshiletin boldy. Bastysy – nıet. Esepshot derekteri bolsa, mobıldi qosymsha arqyly úıde otyryp, aqsha aýdarasyz, odan bólek ǵalamtorda kraýdfandıng dep atalatyn aqsha jınaý múmkindigi bar. Áleýmettik jelide qoldaý suraý, odan qalsa oqyrmany kóp blogerler men tanymal tulǵalardy araǵa salý da sánge aınaldy.
Charities Aid Foundation halyqaralyq qaıyrymdylyq uıymy 2016 jyly júrgizgen saýalnama nátıjesinde, qaıyrymdylyq jasaý boıynsha Qazaqstan 140 eldiń arasynda 96-orynda ekeni belgili boldy. Al kóshti Mıanma, AQSh, Aýstralııa bastap tur. 2016-2017 jyldary rohındja musylmandaryn jappaı qyrǵan mıanmalyqtardyń qaıyrymdylyq ındeksi boıynsha alǵashqylardyń biri bolý kúmándi emes pe? Onymen qosa álemde baılyǵymen asa kózge túspeıtin Túrikmenstan 15-orynda. Saýalnama ár elde 1000 adamnyń arasynda júrgizilgenin eskersek, nátıjeniń obektıvti ekeni kúdik týǵyzady.
Búginde elimizde «Dara», «Sábı», «Nıet», «Baýyrjan», «Dobrovolnoe Obestvo Mıloserdıe» sııaqty qaıyrymdylyqpen aınalysatyn uıymdar men Asqar Jakýlın atyndaǵy, Bolat Ótemuratov atyndaǵy jeke qaıyrymdylyq qorlary bar.
Arýjan Saın jetekshilik etetin «Dobrovolnoe Obestvo Mıloserdıe» qaıyrymdylyq qory 2006 jyly negizi qalanǵannan 2018 jylǵa deıin 348 balanyń emine 2 mln AQSh dollarynan asatyn qarjy jınaǵan. Al 2018 jyldyń ózinde qorǵa 281 mln teńgeden astam qarajat túsken. Onyń 16,5 mln teńgeden kóbi SMS-ten túsken qarjy. Munymen qosa otandyq kompanııalar da qaıyrymdylyqpen aınalysady. 2016-2017 jyldary elimizdegi kompanııalar qaıyrymdylyq pen demeýshilikke 131 mlrd teńge kóleminde qarjy bólgeni belgili boldy. Atalǵan uıymdar tek naýqastardyń emine aqsha jınap, muqtajdarǵa kómek qolyn berýden bólek, halyqty mektep, aýrýhana, sportzaldarmen qamtamasyz etedi.
Degenmen elimizde qaıyrymdylyqty baqylaıtyn júıe men arnaıy mekemeler joq. 2015 jyly 16 qarashada «Qaıyrymdylyq týraly» zań qabyldandy. Alaıda, zańda qaıyrymdylyq jumystaryn baqylaýshy, júıeleýshi mekeme kórsetilmegen.
Osy oraıda «Qaıyrymdy jandar» eriktiler tobynyń jetekshisi Nazerke Bazarbekovamen tildestik. Nazerke kómek surap kelip, aldap, aqshany basqa maqsatta jumsaǵan azamattardyń bolǵanyn aıtty. «2016 jyly Jánel atty sińlimizdiń operaııasyna aqsha jınadyq. Em aıaqtalǵan soń, anasy Aqmaral Jaqsylyqovanyń donorǵa aqsha bermeı, Almatydan páter satyp alǵany belgili boldy. Bul is sotqa deıin jetip, Aqmaral Jaqsylyqovaǵa aqshany qaıtarý kerek degen úkim shyǵaryldy. Qazir ol aılyq tabysyna sáıkes aqshany bólip qaıtaryp jatyr. Mundaı oqıǵalar az emes. Qaıyrymdylyq qorǵa kómek surap habarlasyp, eriktilerge arnaıy jaldanǵan, turýǵa qolaısyz páter kórsetip, «kúıeýim qaıtys boldy» dep te kómek alatyndar bar. Bizdiń ereje boıynsha emge jınalǵan aqsha aýrýhananyń shotyna aýdarylady. Elmıra degen azamatsha aýrýhanaǵa emes, dárigerge aýdarýdy surap, oǵan úlesin berip, operaııa jasatpaı, aqshany alyp ketken jaǵdaı da boldy. Biraq biz aqshany qaıtardyq», dedi Nazerke.
Qazir qaıyrymdylyq qorlary týraly aqparatty aldyn ala teksergen jón. Óıtkeni uıymdardyń jumysy arnaıy mekeme tarapynan baqylanbaıdy. «Qoldaryna jáshik ustap, úı aralap, kóshede kómek suraıtyndar da kóbeıip ketti. Qaıyrymdylyq uıymdaryna kelip, proesin bilip alǵan soń, óz paıdasyn oılaıtyndar da bolady. Degenmen alaıaqtardy anyqtaýdyń birneshe tekserilgen joly bar», deıdi Nazerke Bazarbekova. Onyń aıtýyna qaraǵanda, elimizdegi qaıyrymdylyq uıymdary ózara aqparat almasyp, tipti kórsetetin kómegine deıin bir-birimen aqyldasyp otyrady eken.
Nazerke Bazarbekova eriktilermen birge qaıyrymdylyq qorlarynyń jumystaryn júıeleıtin jobany daıyndap jatqanyn jetkizdi. «Eger de ortalyqtanǵan júıe bolsa, barlyǵy ashyq ári zańdy bolady. Máselen, kómekke muqtaj adam arnaıy tekserýlerden keıin derekter qory tirkeledi. Járdem berýshiler sol derekter qorynan qarap, tıisti mekemege habarlasyp, kómektesedi. Atqarylǵan sharalar men jınalǵan aqshanyń qaıda jaratylǵanyn da sol jerden kórip otyrýǵa múmkindik bolady», dedi eriktiler tobynyń múshesi.
AQSh-ta qaıyrymdylyq qorlardyń jumysyn salyq komıtetimen qatar Federaldy tergeý bıýrosy, bıznes bıýrosy men ishki kirister qyzmeti baqylaıdy. Muhıttyń arǵy jaǵyndaǵy elde qaıyrymdylyq qoryn tirkeý de qıyn. Al bizdiń eldegi erejege sáıkes, uıymnyń maqsaty men mindeti týraly jazylǵan hat pen basqaratyn birneshe adamnyń qujaty qajet. Kórshiles Reseıde de bul másele sheshimin tappaı otyr. Áleýmettik jelide aldap ketkender men aldanǵandardyń oqıǵasy órip júr. «Ekonomıka joǵary mektebi» zertteý ınstıtýtynyń málimetinshe, árbir úshinshi reseılik qaıyrymdylyqqa aqsha bóledi eken. Al olardyń barlyǵy búginge deıin mejeli jerine jetpegen. Bul turǵyda da Reseı sarapshylary men qoǵamdyq uıymdardyń ókilderi qaıyrymdylyq atyn jamylǵan teris nıettilerge núkte qoıatyn sharalardyń qajettiligin aıtty.
Kómek kórsetpes buryn aqparattardy teksergen abzal. Óıtkeni járdem beremin dep, alaıaqtardyń qaltasyn qalyńdatýyńyz ábden múmkin. Áıtse de, muqtajdarǵa qolushyn sozyp júrgender qoǵamymyzda az emes. Fılantroptardyń jumysyn qadaǵalap, júıesin retteıtin sharalar memleket tarapynan qolǵa alynyp, baqylansa, jınalǵan qarajattyń da shyn muqtajdarǵa jetip, halyqtyń da senimi arta túseri sózsiz.
