Osydan 141 jyl būryn, iaǧni, 1879 jyly 12 mamyrda Alaş qozǧalysynyŋ körnektı qairatkerı, tarihşy-ǧalym, qazaqtan şyqqan tūŋǧyş temırjol injenerı Mūhamedjan Tynyşbaev düniege keldı.
Jetısu oblysy Lepsı uezı Maqanşy-Sadyr bolysynda (qazırgı Almaty oblysy Qabanbai audany) tuǧan. Auyl moldasynan hat tanyǧan soŋ, 1890 jyly Vernyi erler gimnaziiasynyŋ daiarlyq synybyna qabyldanady.
Ol 1900 jyly Vernyi gimnaziiasyn altyn medalmen bıtırdı. Gimnaziiada oqyp jürgende Tynyşbaev özınıŋ ızdenımpazdyǧymen, jan-jaqtylyǧymen erekşelenıp, 1899 jyly Vernyi qalasynda ötken A.Puşkinnıŋ 100 jyldyq mereitoiynda baiandama jasady. Gimnaziia direktory Jetısu oblystyq äskeri gubernatoryna joldaǧan ötınışınde Tynyşbaevty «tamaşa şäkırt qana emes, naǧyz talant iesı» ekendıgın mälımdep, joǧary oqu ornynda bılım aluyna arnaiy stipendiia böludı sūraǧan. 1900 jyly Jol qatynasy institutyna tüsıp, 1906 jyly bıtıredı. 1905 jyly qaraşada avtonomiiaşyldar odaǧy ūiymynyŋ ūiymdastyruymen ötken sezge qatysyp, söz söileidı. Ol öz sözınde patşa ökımetınıŋ qazaq jerınde jürgızıp otyrǧan otarşyldyq saiasatyn aiyptai otyryp, endıgı uaqytta ūlttyq ezgıdegı halyqtarǧa avtonomiia berıluın talap etedı. İnstitutty bıtırgen soŋ injener-maman retınde Orta Aziia temır joly qūrylysyna jıberıledı.
1907 jyly ekınşı Memlekettık dumaǧa deputat bolyp sailanyp, onda agrarlyq komissiia qūramynda qyzmet etedı. Duma taratylǧan soŋ Orta Aziia temır joly qūrylysyna airyqşa ökılettı nūsqauşy-injener bolyp taǧaiyndalyp, Ämudariia özenı arqyly ötetın köpırdı saluǧa qatysady. 1911 jyly Ursatevsk - Ändıjan temır joly qūrylysynyŋ bastyǧy ärı bas injenerı, 1914 jyly Arys - Äulieata temır joly qūrylysynyŋ bas injenerı qyzmetterın atqarady.
1917 jylǧy Aqpan töŋkerısınen keiın Tynyşbaev Uaqytşa ükımettıŋ Türkıstan komitetı qūramyna müşe bolyp taǧaiyndalady. Uaqytşa ükımettıŋ Türkıstan komitetınıŋ müşesı retınde Jetısu oblysyndaǧy 1916 jyly Qytaiǧa auyp ketken qazaq-qyrǧyz bosqyndaryna kömek körsetudı ūiymdastyrady. Bırınşı jalpyqazaq sezıne qatysyp, onda Bükılreseilık Qūryltai jinalysyna deputattyqqa kandidat retınde ūsynylady. Türkıstan ölkesı mūsylmandarynyŋ törtınşı sezıne qatysyp, onda qūrylǧan Türkıstan avtonomiiasy Uaqytşa ükımetınıŋ töraǧasy jäne Işkı ıster ministrı bolyp sailanady. Bıraq köp ūzamai būl qyzmetterınen bas tartady. Ekınşı jalpyqazaq sezınde Alaşorda ükımetınıŋ qūramyna sailanady. Tynyşbaev Alaş qozǧalysy qairatkerlerımen bırge qazaq elınıŋ derbestıgın qalpyna keltıruge, eldıŋ amandyǧyn saqtauǧa küş salady. Ol osy maqsatta Ä.Bökeihanov, H.Ǧabbasov, R.Märsekov, Ǧ.Tanaşev sekıldı Alaşorda ükımetı müşelerımen bırge Uaqytşa Sıbır ükımetımen, Bükılreseilık Qūryltai jinalysy müşelerı komitetımen jäne Kolchak ükımetımen kelıssözder jürgızuge qatysady. M.Tynyşbaev sonymen bırge ǧylymi jūmyspen de belsene ainalysty.
Ol Orys geografiia qoǧamy Türkıstan bölımınıŋ, Qazaqstandy zertteu qoǧamynyŋ, «Talap» ūiymynyŋ müşesı boldy. «Türkıstan ūlttyq bırlıgı» ūiymynyŋ qyzmetıne atsalysady. Halqymyzdyŋ tarihynyŋ kürdelı, būryn zerttelmegen kezeŋderıne arnap, derekközderı bai, ǧylymi tūrǧydan negızdelgen ırgelı eŋbekter jazady. Onyŋ tarihty tereŋ tüsıne bılgendıgı, zertteuşılıgı, qazaq halqynyŋ ömırıne, keiıngı taǧdyryna äser etken ırı oqiǧalardy tüpqazyq etıp alyp, jüielı türde qarastyruynan baiqalady.
Būl pıkırge Tynyşbaev eŋbekterındegı «Qyrǧyz-qazaq rularynyŋ şejıresı», «Qyrǧyz-qazaqtyŋ şyǧu tegı», «Qazaq etnonimı turaly», «Altyn ordanyŋ küireuı jäne Qazaq handyǧynyŋ qūrylu tarihy», «Aqtaban şūbyryndy» sekıldı, t.b. taqyryptaǧy eŋbekterı dälel bola alady. Qazaq tarihynyŋ köne däuırı, orta ǧasyrlar kezeŋı, jaŋa zamany retınde jeke qarastyratyn kürdelı mäselelerdı keŋınen qamtuǧa talpynysy tarihşy-ǧalymnyŋ özındık qalyptasqan tarihi közqarasy bar ekendıgın aŋǧartady. Sonymen qatar eŋbekterı ūlttyq müdde tūrǧysynda jazyluymen erekşelenedı. Ol qandai da bır halyqtyŋ tarihyn jazu üşın sol ūlttyŋ tılın, salt-dästürın, mädenietın jetık meŋgeru kerek degen prisiptı berık ūstanǧan jäne būl prisiptı özge zertteuşılerdıŋ de ūstauyn talap etedı.
Tynyşbaev 1922 jyldan Türkıstan AKSR-ı Su şaruaşylyǧy basqarmasynda, Taşkentte jer sulandyru bölımınde, Qyzylorda qalasynyŋ qūrylys-jöndeu jūmystarynda, Jetısu guberniiasy atqaru komitetınıŋ jol bölımınde eŋbek etıp, özın bılıktı injener-maman retınde tanyta bıldı. 1927 jyldan Türkıstan - Sıbır temır joly qūrylysynda eŋbek ettı. Tynyşbaevtyŋ käsıbi şeberlıgı Türksıb qūrylysyn salu barysynda airyqşa tanyldy. Osy eŋbekterıne qaramastan Tynyşbaev keŋestık bilıktıŋ quǧyn-sürgınıne ūşyrap, Türksıbtı salyp jatqan kezınde 1930 jyly tamyzdyŋ 3-ınde tūtqynǧa alynady.
Oǧan «tap jauy», «burjuaziiaşyl-ūltşyl» degen aiyptar taǧylady. Keiıngı jyldary da ünem baqylauda bolǧan ol, aqyrynda keŋestık saiasi quǧyn-sürgınnıŋ qūrbany boldy.
1933-1937 jyldary ol aidauda jürıp Mäskeu-Donbas temır jol qūrylysynda jūmys ısteidı.
Ol jaqtan auyryp, oralǧanymen 1937 jyly qaraşa aiynda qaita tūtqyndalady da, 1938 jyly jyly Taşkent türmesınde "Halyq jauy" degen jeleumen atylady.
Almatydaǧy Qazaq Kölık jäne kommunikasiia akademiiasy M.Tynyşbaevtyŋ esımımen atalady.
https://youtu.be/4ODrVNPfvIo
Ūqsas jaŋalyqtar
