Avstrııada, Venada «Lańkestikpen sheteldik kúresýshiler - aǵymdaǵy mindetterdi sheshý» taqyrybynda ótken azamattyq qaýymdastyq semınarynda terrorlyq belsendilik aımaǵynan qaıtarylǵan áıelderdi radıkalsyzdandyrýdyń qazaqstandyq tájirıbesi usynyldy. Is-sharany UNOCT birlesken qaýipsizdiktiń jahandyq ortalyǵynyń jáne EQYU qoldaý kórsetýimen Albanııanyń tóraǵalyq etýimen EQYU, UNOCT jáne Shveıarııamen yntymaqtastyqta shaqyrylǵan joǵary deńgeıdegi birlesken aımaqtyq konferenııa qarsańynda uıymdastyryldy. Semınar barysynda BUU quramyna kiretin elder úshin sheteldik áskerı terrorısterdiń repatrıaııasyna, reıntegraııasyna arnalǵan keńeıtilgen otyrys ótti.
Pavlodar oblysynyń Konfessııaaralyq qarym-qatynastardy taldaý jáne damytý ortalyǵynyń basshysy Gúlnaz Razdyqova «Terrorıstik belsendilik aımaǵynan kóshirilgen áıelderdi radıkalsyzdandyrýdyń qazaqstandyq tájirıbesi» taqyrybynda prezentaııa jasady.
Sarapshy óz sózinde áskerı is-qımyldar aımaǵynan qaıtarylǵan áıelder men balalardy ońaltý týraly egjeı-tegjeıli aıtyp berdi. Qazaq-standa bul jumys eki kezeńde júrgizildi. Bul Kaspıı teńiziniń jaǵalaýyn-daǵy Aqtaý qalasyndaǵy karantındik kezeń jáne ekinshi kezeń búgingi kúni jalǵasýda, óıtkeni bul áıelderdi ońaltý áli aıaqtalǵan joq jáne bul jumys belgili bir ýaqytty alady. «Bul áıelder bir aı nemese bir apta ishinde terrorıst bolǵan joq, Sırııada 6-7 jyl ómirin ótkizgen áıelder bar. Qazir proesti keri burý úshin kóp ýaqyt qajet. Búgingi tańda biz minez-qulyqtyq ózgeristerdi baıqaımyz, biraq kognıtıvtik dúnıetanymdyq ózgerister bárinde baıqalmaıdy», - deıdi Gúlnaz Maqsutqyzy.
Sheteldik sarapshylar: «Biz halyqaralyq trıbýnalardy usyna otyryp, terrorıstik toptardan oralǵan áıelderdi tym dáriptep ketpeımiz be?» degen saýal qoıdy.
«Biz óz-ózimizdi aldamaımyz, bul adamdardy erlik jasaǵandaı etip kórsetpeımiz, sonymen qatar olardy stıgmaǵa salmaımyz, sondaı – aq vıktımızaııa joq - olardy qylmys qurbandaryna aınaldyrmaımyz. Bizdiń erikti áıelder - lańkestikpen kúres jolyna túsken áıelder. Olar ózderine jaraqattan keıingi sındromnan shyǵý úshin ishki kúsh tapty. Keıbir áıelder úshin bul jaraqat odan ári ósýge sebep boldy. Olar kitaptar jaza bastady, aqparattyq-túsindirý qyzmetimen aınalysty, BAQ-pen belsendi yntymaqtas-tyqta jumys isteýde, suhbattar beredi jáne t. b. ister atqarady.
«Qoǵamda osy áıelderge qatysty belgili bir stıgmalar bar, adamdarda olar týraly teris túsinik qalyptasty. Biz uzaq ýaqyt osy adamdardy qubyjyq etip kórsettik, al endi olardy qoǵamnyń qabyldaǵanyn qalaımyz. Qazir biz áriptesterimizben osy qoǵamdyq stıgmalardy eńserý boıynsha úlken jumys júrgizýdemiz», - deıdi Gúlnaz Maqsutqyzy.
Óz sózinde spıker ekinshi ret radıkaldaný faktorlaryn atap ótti. Sondaı-aq, genderlik kózqarasty eskerý qajet, qaıtarylǵan áıelderdiń bastapqy qarym-qatynasy erlermen emes, áıeldermen bolýy tıis, óıtkeni olar zaıyrly qoǵamnan uzaq ýaqyt oqshaýlandy. Teolog, psıholog er adamdar keıinirek, ıaǵnı áıelder jańa jaǵdaılarǵa beıimdelgende ǵana jumysqa qosyla alady.
Sóz sóıleý barysynda qazaqstandyq mamandardyń áıeldermen jumys isteý barysynda jasaǵan deradıkalızaııa ındıkatorlary kórsetildi.
«Keıbir adamdar qaıtyp kelgenderge qatysty skepsısti bildirgenine qaramastan, ońaltý múmkin dep sanaıdy, bul jumys Qazaqstanda júrgizilip jatyr jáne belgili bir nátıjelerge ıe bolyp otyr», - deıdi Gúlnaz Maqsutqyzy.
Álemniń túkpir-túkpirinen kelgen áriptester bir aýyzdan termınderdiń biryńǵaı glossarııin ázirleý kerek degen pikirde boldy, sebebi, ókinishke oraı, kóptegen mamandar bir termın retinde ár túrli nárselerdi túsinedi. Atap aıtqanda, G. Razdyqovanyń pikirinshe, áskerı is-qımyldary aımaǵynan qaıtarylǵan adamdarǵa qatysty «repatrıaııa» sózin paıdalaný daýly másele bolyp tabylady. Sondaı-aq, terrorızmge qatysty «zorlyq-zombylyq ekstremızm», «dinı ekstremızm» termınderin, «jıhad, djıhadıst» dinı termınderin paıdalaný da qaıta qarastyrýdy talap etedi.
Talqylaý barysynda sarapshylar «Jýsan» arnaıy operaııasyn medıalyq súıemeldeý jáne adamdardy odan ári ońaltý tájirıbesi boıynsha suraqtar qoıdy. Qazaqstannyń tájirıbesi boıynsha spıker osyndaı is-shara-lardy ótkizý aldynda jýrnalıster pýlyn oqytý, tipti keıinnen akkredıtaııalaý qajet ekenin atap ótti. «Óıtkeni, jýrnalıst jarııalaýda erekshe ádeptilikti talap etetin jaǵdaıǵa kezigip, óte jeke, otbasylyq tragedııalarmen, «ashyq» jarasy bar adamdarmen kezdesedi. Bul taqyryptardyń durys jarııalanbaýy qoǵamda keri reakııa týdyrýy, bul adamdardyń beınesin durys kórsetpeı, stıgmatızaııa týdyrýy múmkin», - dep esepteıdi G. Razdyqova.
Qazaqstandyq mamandardyń tájirıbesi repatrıaııa proesin áli bastaǵan barlyq memleketter ókilderiniń úlken qyzyǵýshylyǵyn týǵyzdy. EQYU ókilderiniń aıtýynsha, «Qazaqstan terrorısterdi evakýaııalaý jáne ońaltý boıynsha jetekshi orynda tur. Búgingi tańda terrorıstik belsendilik aımaǵynan 850 adam evakýaııalandy, onyń ishinde 650-i Qazaqstannyń úlesine tústi».
Aıgúl Esenálıeva
"Adyrna" ulttyq portaly
