اۆستريادا، ۆەنادا «لاڭكەستىكپەن شەتەلدىك كۇرەسۋشىلەر - اعىمداعى مىندەتتەردى شەشۋ» تاقىرىبىندا وتكەن ازاماتتىق قاۋىمداستىق سەمينارىندا تەررورلىق بەلسەندىلىك ايماعىنان قايتارىلعان ايەلدەردى راديكالسىزداندىرۋدىڭ قازاقستاندىق تاجىريبەسى ۇسىنىلدى. ءىس-شارانى UNOCT بىرلەسكەن قاۋىپسىزدىكتىڭ جاھاندىق ورتالىعىنىڭ جانە ەقىۇ قولداۋ كورسەتۋىمەن البانيانىڭ توراعالىق ەتۋىمەن ەقىۇ، UNOCT جانە شۆەيتساريامەن ىنتىماقتاستىقتا شاقىرىلعان جوعارى دەڭگەيدەگى بىرلەسكەن ايماقتىق كونفەرەنتسيا قارساڭىندا ۇيىمداستىرىلدى. سەمينار بارىسىندا بۇۇ قۇرامىنا كىرەتىن ەلدەر ءۇشىن شەتەلدىك اسكەري تەرروريستەردىڭ رەپاترياتسياسىنا، رەينتەگراتسياسىنا ارنالعان كەڭەيتىلگەن وتىرىس ءوتتى.
پاۆلودار وبلىسىنىڭ كونفەسسياارالىق قارىم-قاتىناستاردى تالداۋ جانە دامىتۋ ورتالىعىنىڭ باسشىسى گۇلناز رازدىقوۆا «تەرروريستىك بەلسەندىلىك ايماعىنان كوشىرىلگەن ايەلدەردى راديكالسىزداندىرۋدىڭ قازاقستاندىق تاجىريبەسى» تاقىرىبىندا پرەزەنتاتسيا جاسادى.
ساراپشى ءوز سوزىندە اسكەري ءىس-قيمىلدار ايماعىنان قايتارىلعان ايەلدەر مەن بالالاردى وڭالتۋ تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى ايتىپ بەردى. قازاق-ستاندا بۇل جۇمىس ەكى كەزەڭدە جۇرگىزىلدى. بۇل كاسپي تەڭىزىنىڭ جاعالاۋىن-داعى اقتاۋ قالاسىنداعى كارانتيندىك كەزەڭ جانە ەكىنشى كەزەڭ بۇگىنگى كۇنى جالعاسۋدا، ويتكەنى بۇل ايەلدەردى وڭالتۋ ءالى اياقتالعان جوق جانە بۇل جۇمىس بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتى الادى. «بۇل ايەلدەر ءبىر اي نەمەسە ءبىر اپتا ىشىندە تەرروريست بولعان جوق، سيريادا 6-7 جىل ومىرىن وتكىزگەن ايەلدەر بار. قازىر پروتسەستى كەرى بۇرۋ ءۇشىن كوپ ۋاقىت قاجەت. بۇگىنگى تاڭدا ءبىز مىنەز-قۇلىقتىق وزگەرىستەردى بايقايمىز، بىراق كوگنيتيۆتىك دۇنيەتانىمدىق وزگەرىستەر بارىندە بايقالمايدى»، - دەيدى گۇلناز ماقسۇتقىزى.
شەتەلدىك ساراپشىلار: «ءبىز حالىقارالىق تريبۋنالاردى ۇسىنا وتىرىپ، تەرروريستىك توپتاردان ورالعان ايەلدەردى تىم دارىپتەپ كەتپەيمىز بە؟» دەگەن ساۋال قويدى.
«ءبىز ءوز-ءوزىمىزدى الدامايمىز، بۇل ادامداردى ەرلىك جاساعانداي ەتىپ كورسەتپەيمىز، سونىمەن قاتار ولاردى ستيگماعا سالمايمىز، سونداي – اق ۆيكتيميزاتسيا جوق - ولاردى قىلمىس قۇرباندارىنا اينالدىرمايمىز. ءبىزدىڭ ەرىكتى ايەلدەر - لاڭكەستىكپەن كۇرەس جولىنا تۇسكەن ايەلدەر. ولار وزدەرىنە جاراقاتتان كەيىنگى سيندرومنان شىعۋ ءۇشىن ىشكى كۇش تاپتى. كەيبىر ايەلدەر ءۇشىن بۇل جاراقات ودان ءارى وسۋگە سەبەپ بولدى. ولار كىتاپتار جازا باستادى، اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ قىزمەتىمەن اينالىستى، باق-پەن بەلسەندى ىنتىماقتاس-تىقتا جۇمىس ىستەۋدە، سۇحباتتار بەرەدى جانە ت. ب. ىستەر اتقارادى.
«قوعامدا وسى ايەلدەرگە قاتىستى بەلگىلى ءبىر ستيگمالار بار، ادامداردا ولار تۋرالى تەرىس تۇسىنىك قالىپتاستى. ءبىز ۇزاق ۋاقىت وسى ادامداردى قۇبىجىق ەتىپ كورسەتتىك، ال ەندى ولاردى قوعامنىڭ قابىلداعانىن قالايمىز. قازىر ءبىز ارىپتەستەرىمىزبەن وسى قوعامدىق ستيگمالاردى ەڭسەرۋ بويىنشا ۇلكەن جۇمىس جۇرگىزۋدەمىز»، - دەيدى گۇلناز ماقسۇتقىزى.
ءوز سوزىندە سپيكەر ەكىنشى رەت راديكالدانۋ فاكتورلارىن اتاپ ءوتتى. سونداي-اق، گەندەرلىك كوزقاراستى ەسكەرۋ قاجەت، قايتارىلعان ايەلدەردىڭ باستاپقى قارىم-قاتىناسى ەرلەرمەن ەمەس، ايەلدەرمەن بولۋى ءتيىس، ويتكەنى ولار زايىرلى قوعامنان ۇزاق ۋاقىت وقشاۋلاندى. تەولوگ، پسيحولوگ ەر ادامدار كەيىنىرەك، ياعني ايەلدەر جاڭا جاعدايلارعا بەيىمدەلگەندە عانا جۇمىسقا قوسىلا الادى.
ءسوز سويلەۋ بارىسىندا قازاقستاندىق مامانداردىڭ ايەلدەرمەن جۇمىس ىستەۋ بارىسىندا جاساعان دەراديكاليزاتسيا ينديكاتورلارى كورسەتىلدى.
«كەيبىر ادامدار قايتىپ كەلگەندەرگە قاتىستى سكەپسيستى بىلدىرگەنىنە قاراماستان، وڭالتۋ مۇمكىن دەپ سانايدى، بۇل جۇمىس قازاقستاندا جۇرگىزىلىپ جاتىر جانە بەلگىلى ءبىر ناتيجەلەرگە يە بولىپ وتىر»، - دەيدى گۇلناز ماقسۇتقىزى.
الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن ارىپتەستەر ءبىر اۋىزدان تەرميندەردىڭ بىرىڭعاي گلوسساريىن ازىرلەۋ كەرەك دەگەن پىكىردە بولدى، سەبەبى، وكىنىشكە وراي، كوپتەگەن ماماندار ءبىر تەرمين رەتىندە ءار ءتۇرلى نارسەلەردى تۇسىنەدى. اتاپ ايتقاندا، گ. رازدىقوۆانىڭ پىكىرىنشە، اسكەري ءىس-قيمىلدارى ايماعىنان قايتارىلعان ادامدارعا قاتىستى «رەپاترياتسيا» سوزىن پايدالانۋ داۋلى ماسەلە بولىپ تابىلادى. سونداي-اق، تەرروريزمگە قاتىستى «زورلىق-زومبىلىق ەكسترەميزم»، «ءدىني ەكسترەميزم» تەرميندەرىن، «جيحاد، دجيحاديست» دىني تەرميندەرىن پايدالانۋ دا قايتا قاراستىرۋدى تالاپ ەتەدى.
تالقىلاۋ بارىسىندا ساراپشىلار «جۋسان» ارنايى وپەراتسياسىن مەديالىق سۇيەمەلدەۋ جانە ادامداردى ودان ءارى وڭالتۋ تاجىريبەسى بويىنشا سۇراقتار قويدى. قازاقستاننىڭ تاجىريبەسى بويىنشا سپيكەر وسىنداي ءىس-شارا-لاردى وتكىزۋ الدىندا جۋرناليستەر پۋلىن وقىتۋ، ءتىپتى كەيىننەن اككرەديتاتسيالاۋ قاجەت ەكەنىن اتاپ وتتى. «ويتكەنى، جۋرناليست جاريالاۋدا ەرەكشە ادەپتىلىكتى تالاپ ەتەتىن جاعدايعا كەزىگىپ، وتە جەكە، وتباسىلىق تراگەديالارمەن، «اشىق» جاراسى بار ادامدارمەن كەزدەسەدى. بۇل تاقىرىپتاردىڭ دۇرىس جاريالانباۋى قوعامدا كەرى رەاكتسيا تۋدىرۋى، بۇل ادامداردىڭ بەينەسىن دۇرىس كورسەتپەي، ستيگماتيزاتسيا تۋدىرۋى مۇمكىن»، - دەپ ەسەپتەيدى گ. رازدىقوۆا.
قازاقستاندىق مامانداردىڭ تاجىريبەسى رەپاترياتسيا پروتسەسىن ءالى باستاعان بارلىق مەملەكەتتەر وكىلدەرىنىڭ ۇلكەن قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزدى. ەقىۇ وكىلدەرىنىڭ ايتۋىنشا، «قازاقستان تەرروريستەردى ەۆاكۋاتسيالاۋ جانە وڭالتۋ بويىنشا جەتەكشى ورىندا تۇر. بۇگىنگى تاڭدا تەرروريستىك بەلسەندىلىك ايماعىنان 850 ادام ەۆاكۋاتسيالاندى، ونىڭ ىشىندە 650-ءى قازاقستاننىڭ ۇلەسىنە ءتۇستى».
ايگۇل ەسەناليەۆا
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
