Rahymjan Otarbaev. «Jalǧyz atty jolauşymyn»

Rahymjan Otarbaev özınıŋ şyǧarmaşylyǧy arqyly bügıngı qazaq äŋgımesı qalai boluy kerek degen sūraqqa jauap bergen jazuşy. Ol qazaqy tälım-tärbie aiasynda ösken, dästürlı qazaq ūǧymyn sanasyna sıŋıre bılgen suretker. Jazuşy şyǧarmalarynan auyl ömırınıŋ lebı esıp tūratyny sodan. Suretker tabiǧat pen ruhani ündestıktı jan-tänımen qūptaidy da, şyǧarmalaryn sol tabiǧat pen adamnyŋ ündestıgı negızınde jazady. Rahymjan Otarbaev ölgen sözdı tırıltıp, ūmytylǧan tırkesterge jan bıtırıp, eskırgen oralymdardy qaita jaŋǧyrtady. Taptauryn joldy ainalyp ötıp, özınşe sürleu salady. Abaişa aitqanda, «Söz önerı dertpen teŋ» degen aiyqpas azapqa özın bırjola bailap bergen jazuşy. Iаǧni qazaq qara sözınıŋ erıktı tūtqyny. Qazaqtyŋ körnektı qalamgerımen Almatyǧa kelgenınde äŋgımelesudıŋ sätı bolyp edı. – Aǧa, alǧaşqy sūraqty Heminguei­dıŋ «Jazuşy bolu üşın talantpen qosa baqytsyz balalyq kerek» degenınen bas­­ta­sam. Aiyp etpessız. Bır äŋ­gı­meŋız­de «qinalǧan kezımde balalyq şaǧyma oişa jiı oralamyn. Köŋılsızdeu bolsa da. Estelık emıp jūbanamyn» degensız. – İä, Kaspii teŋızınıŋ quysynda, Qoşa­laq qūmynyŋ uysynda östık qoi. Äkem Qasymǧali bır qauym eldıŋ ūiytqysy edı. Atalarymyz baidyŋ tū­qy­my dep tärkılenıp Qalmaq qyry, Daǧystan elınde jürgende köp oqi almai qalǧan. Ömır boiy mal baqty. Anam Şämsiia Däu­let­qyzy aqjarqyn, aqyl-estı kısı bolypty. Bekejan degen ınım, Raisa degen qaryndasym jastai şetınedı. Al, anam su bılmeitın qyrdyŋ qyzy. 26 jasynda özen tasyǧanda suǧa ketken. Söitıp, men bes jasymda jetım qalǧanmyn. Naǧaşy şeşem Ūljan jalǧyz basy jeke üi bop qūm ortasynda tūrdy. Özı de, maly da qūdyqtan su ışedı. Maŋynda el joq. Anam qaitys bolǧan soŋ äkem qo­lyna alǧysy kelgen, köşpedı. Däulet atam­nyŋ şaŋyraǧyn jyqqysy kelmegen şyǧar. Sol naǧaşy şeşeme 3-synyp bıtırgen soŋ tüiege mınıp, alma aparyp berdım. Bır aidan soŋ barsam, jaz mezgılı ǧoi, şırıp ketpesın, kelesı kelgende özı jer dep älgı almalardy bölıp-bölıp tūzdap qoiypty. Körmegen taŋsyq asy. Sol şaǧyldary şyqqan künmen sary altyndai balqityn ien dala. Jalǧyz üi. Bırge oinaityn balanyŋ joqtyǧy ärı jas­tai jabysqan mūŋ menı qiiali ǧyp jıberdı-au deimın. Qozy-laq, qoi qaiy­ryp jürgenmen, oiym özge älemde, oŋa­şa aralda ömır sürıp jatatyn. Tıptı, basy bütın dese de bolǧandai. Keiın oilasam, qorqynyşty. Sol qiialmen jasaǧan araldardan qaitpai qaluym da mümkın edı ǧoi. Bälkım, menı jalǧyzdyqtan qūtqarǧan da solar şyǧar. Sol oŋaşa oi quu, özıme-özım kübırlep söileu, şalyqtap külu älı künge jalǧasyp keledı. – Bala künıŋızde taǧy qandai erekşe jait esıŋızde qaldy? – Öz äjem Gülbaǧila öleŋdı tögıp oty­ratyn adam edı, jaryqtyq. Atam bolsa, es­kılıktı äŋgımenıŋ kenışı. Älı esımde, mektepten kelıp, Mahambettıŋ öleŋın jat­tap otyrsam, äjemnıŋ «Qoi, ol onykı emes. Ükımet te şatasa beredı-au. Bızdıŋ şeşelerımızdıŋ hanǧa narazy bop ait­qa­ny ǧoi», – desın. Sodan özı sabaqtap äketsın: Şyǧa almaǧan dalaǧa-ai, Mıne, almaǧan alaǧa-ai, Ataŋa nälet Jäŋgır han, Oqytam dep balany Közınen tızıp aidady-au, Orynbor degen qalaǧa-ai! Keiın zerdelei jürıp bılsem, Jäŋgır öz mektebın bıtırgen şäkırtterdı Oryn­bor­dyŋ Nepliuev kadet korpusyna oquǧa tüsırgen ǧoi. Mūhambet Salyq Babajanov, Maqaş Bekmūhambetov, Öteşqali Ataniiazov... İä, būl özı mūsylmanşa, orys­şa hat tanyǧan sauatty, balasy Nūrsūltandy Orynbordaǧy oquǧa kırgızem dep talaptanǧan Mahambettıŋ auzynan tögıler öleŋ emes-tı. Nesın aitasyz, Jäŋ­gır hannyŋ ekı düniede baǧy aşylmady ǧoi. Elge jasaǧan jariia jaqsylyq­tyŋ jaŋǧyryǧy keide jamandyq bop oralatynyn qaitersıŋ. İsı qazaq balasy oqysyn, ılgerı örkenietke ersın dep edı... Şeşelerımızden estıgen qarǧysy älgı. – KazGU-ge nege oquǧa tüspedıŋız? Oral­da student atanyp, İmanǧali Tas­ma­ǧambetovpen qūlyn-taidai tebısıp ösıpsız. – Äjem köztasa etkısı kelmei, alys­taǧy Almaty tūrmaq, ırgedegı Oral qala­sy­na äreŋ jıberdı. «Jūrttyŋ özıŋdei ba­la­sy oqudan qūlap kelıp jatyr. Menıŋ qarǧam da endı köp keşıkpes» dep otyr­ǧanda tılekke qarsy oquǧa ılınıp ket­ke­nımdı ait­saŋşy! İä, İmanǧali qolyna gitarasyn alyp, syrly sazdy qūlpyrtyp otyratyn. Orysşaǧa jüirık. Tıl tapqyş. Bekzat edı. Bırǧanym Äitımova bırer kurs joǧary oqityn. Jandarbek Käkışevtıŋ aǧalyǧyn köp kördık. Qyzuy basylmaityn, qyzyǧy qaşyrmaityn qairan jastyq. Qūrmanǧa­zy­nyŋ «Saryarqa» küiındei jūlqynǧan asta-tök, aqjarma kezeŋ ol. Ol kezde olardy bolaşaq Premer-ministr, elşı, senator, al özımdı söz tergen jaman qa­tyn qūsap jazuşy bolam dep oiladym ba? – El-jūrtpen jete tanystym. Sonda olar «aǧaŋ tektı äulettıŋ tūqymy ǧoi. Jez qarmaqtai iılse de, synbaityny sodan» destı. Osy sözdıŋ syryn aşa ket­seŋız? – Kökten tüsken joqpyz, jerden ön­gen joqpyz. Arǧy atamyz... Berıden qoz­ǧasam, Estaiǧa soqpai kete almaimyn. Batyrlyǧy men bilıgı teŋ tüsıptı. Baily­ǧy­nyŋ özı älı aŋyz. Äulie dep älı künge ba­syna kısı tüneidı. Ol zamanda türkımender teŋız jaǧa­syn jailapty. Atamyz sol Jäumıt ruy­nyŋ ataqty bekzadasynyŋ qyzy bai taŋ­dap jatyr eken. Batyrlyǧy men bai­lyǧy asqan jıgıtke tiem deptı degen habar estidı. Körşı jūrtqa baryp, alamanda atam qandai erlık körsetkenı bügınde el esınde joq. Esesıne qalyŋ malyna dep üş myŋ bas aqsarbas qoidy sanap berıptı. Söitıp, Qaraşaş äjemızdı alǧan. «Adam balasynda mūndai sūlu jaratylysty körmedık. Aqtyǧy sondai, ışken asy ta­ma­ǧynan körınıp ötetın», – desedı el-jūrt. Bız sol äjemızden taraimyz. Jetı müşeme dep jetı ūlttan äiel alǧan atamnan taraǧan mol ūrpaq qazırde aman-esen ǧūmyr keşıp jatyr. Ata-babanyŋ jamany joq qoi, ınım. Solardan bolymsyz bop tuǧan bız bolmasaq... Syrym batyr Nūraly handy şauyp, el ışı bülıngen şaq eken. Nūraly bas baǧyp, elden qaşqanda bäibışesı Jūm­saq­­hanym men kışkene ekı ūly Bökei men Şy­ǧaidy atamnyŋ üiıne jasyrǧan. Artynan quǧyn salyp dıgırlep Syrym jete­dı. Bıraq soiqan saluǧa bata almapty. – Äi, Estai, sen boldyŋ, amal ne?! Äitpese, börınıŋ ekı böltırıgın qūrtatyn edım, – dep at basyn kerı būrǧan. Sol Bökeiden Jäŋgır han, al, Şyǧaidan däu­les­ker küişı Däuletkerei taraidy ǧoi... – Mereilı jasqa tolǧanyŋyzda Atyrau oblysy halyqaralyq däre­je­de saltanat ötkızdı. Oǧan köptegen şetelderden märtebelı meimandar qa­tys­ty. Al, «Parasat» ordenımen mara­pattalǧa­nyŋyz­da Qanışken jerı biyl ülken toi jasady. Qūtty bolsyn, aǧa! – Ol qasiettı topyraqtan Äbu ata, Jū­me­ken, Zeinolla Serıkqaliev syndy ädebietımızdıŋ ülken tūlǧalary şyqqan ǧoi. Bız degen... Solardyŋ basyp ketken ızıne tati ma ekenbız? Elge rahmet! Az eŋbegımızdı äuelete köterıp jatady. Ül­ken köl jaǧasyna ädemı kiız üiler tıgıp, el-jūrt bop qarsy alysty. Kökorai şalǧyn. Aiaq astyŋ Būhar kılemındei byl­qyl­daidy. Kölde aqqu jüzedı, balyq şorşyp oinaidy. Köp qyzyqtyŋ so­ŋyn­da sol köldı «Rahymjan kölı» dep atasty. Kartaǧa belgılestı. Baitūrsynovşa aitsam, el «öz balam» destı. Endı bala da «elım» deuı kerek qoi. Bır oi köpten kökeiımde jürgen. Sol Edıl-Jaiyq ortasynda tuyp-ösken, elge nūryn şaşqan tūlǧalarǧa ülken eskert­kış-taqta ornatsam deimın. Öz qaraja­ty­ma. Beibarys sūltannan bastap, Zeinolla Serıkqalievke deiıngı je­t­­pıs-sek­sen jädıgerdıŋ esımın altyn ärıptermen ädıptesem. Kıtaptan jerıp, kompiutermen ösken ūrpaqtyŋ sanasyna eŋ bolmasa aty-jönderı sıŋe berer edı ǧoi. – Almatyǧa, ädebi ortaǧa qai jyly kelıp edıŋız? – Ananyŋ qūrsaǧyna syiǧanmen, auyl­dyŋ qūşaǧyna syia almadyq. 1981 jyly poiyzǧa örmelep mınıp, Almaty astyq. Şırkın, ol kezgı Almaty qandai edı! Sol jaziraly meken jatsynbai bauyryna basty. Jalpy, Jetısudyŋ to­py­raǧy altyn ǧoi. Azamattarynyŋ aldy keŋ. Bäibışelerı biiazy. Alma jüzı alaulap, aş belı solqyldap tūrǧan qyzdary. Jany jomart, jüregı jūmsaq ūldary şe?! Ǧūmyr boiy qaryzdarmyz. Jazuşylar odaǧy äulielerdıŋ me­kenın­dei körınetın. Altyn jūldyzy keudesınde jarqyrap, är sözınıŋ buynyn bylqyldatyp tūratyn Ǧabit aǧa, Qarǧa­lydan tramvaiǧa mınıp jetetın qarapa­iym da qamqor Ǧabiden Mūstafin, ainalasyna altyn şuaq şaşatyn Märiiam Häkım­ja­nova, būira şaşy basyna türkımennıŋ seŋseŋ börkın kiıp alǧandai körınetın Äbu Särsenbaev, aq bas buradai jelkıl­dep keletın Tahaui Ahtanov, aq qaiyŋnan oiǧandai symbatty Jūban Moldaǧaliev, balbal tastai myzǧymas Äkım Tarazi, nesın aitasyz, öŋşeŋ nūr-sipaty bölek tūlǧalar-dy. Botatırsek bızder är­qaisy­sy­nyŋ aldyn torǧai adym kesıp ötpei, ekı-üş büktetılıp sälem berıp jatamyz. Olardyŋ şabysuy da, tabysuy da bölek edı ǧoi. «Qoşalaqtan otyz jyldan soŋ qo­ly­na qalam ūstaǧan bır bala keldı», – dep Jū­me­ken aǧam quandy. Şerhan aǧa qyz­metke aldy. Fariza apa alǧaşqy äŋgıme­lerımdı jurnalyna jariialady. Mūhtar aǧa (Şahanov) päter alyp berdı. Oljas Sülei­me­nov qinalyp jürgenımdı estıp, üiıne ertıp baryp, qolyma myŋ som aqşa ūstatty. Ol kezde ekı jylqynyŋ baǧasy! Nesıpbek Däutaev soǧym soiyp äkeldı. Mūhades Eslamǧaliev pen Mereke Qūl­kenov tuǧan aǧamdai qamqorlady. Mıne, solardyŋ arqasynda tentek buranyŋ örkeş jünın­dei şaşym ürpiıp, el qa­ta­ryna qosyldym da kettım. Aştyqta jegen qūiqanyŋ dämın nege ūmytaiyn!? Sol Almaty, sol tūlǧalar... Qasynda jü­rıp qaǧyndyq, alystap kettık, saǧyn­dyq. Qaitersıŋ. – Qazaq ädebietınıŋ klassigı Äbdı­jämıl Nūrpeiısov: «Qazırde Rahymjannan asqan stilist jazuşy joq. Tübı osy jetıstıgı kemşılı­gıne de ainalyp ketuı ǧajap emes. Tym äues bop kettı» dep edı. Ädebiette kım­der­dı ülgı tūttyŋyz? – Ädebiettegı ekı ūstazymnyŋ önegesı men üşın erekşe. Bırı – Äbış aǧa Kekıl­baev. Sözdıŋ qūnaryn, boiauyn şyǧar­malarynan qanyp ıştım. Mūndai ǧajaiyp daryn iesı qazaq ädebietınde, äi, qai­dam, endı qai­typ tumas. Menıŋ keibır ata­larym ta­qymy qūrǧamas konokrad bolǧan. Orynbor men Tūztöbenıŋ jyl­qy­syn üiırlep aidap qoimaǧan. Qūiryǧyn teuıp oinaǧan öŋşeŋ şu asaudy aiqaimen qaiyryp... Pau, şırkın! – Äbeke, men sızden söz köp ūrladym, – dep äzıldeimın ǧoi aǧany, atalarymnyŋ sol qylyǧyn esıne sap. – Baiaǧy şaldaryŋ tıptı Edılden de at jaldap ötıp, kabarda men balqardy ba­qy­rtyp, talaiyn jaiau qaldyryp, jer soqtyryp ketken. Tūqymyŋda bar ǧoi. Äiteuır, sözımnen aiyrylsam eşteŋe etpes, – dep nūrlanady. Ekınşı täu eterım – Äbe Nūrpeiısov qoi. Özıne de, özgege de sonşama qatal­dyq­pen qaraityn mūndai qarau klassiktı körgenım joq. Bälkım, körıp qalǧanymyz baǧymyz da şyǧar?.. Sözdı oŋdy-soldy şaşpai, Ai säulesındei tamyzyp-tamyzyp qana qoldansam, osy aǧanyŋ ülgısı. Älemnıŋ qyryqqa taiau tılınde söile­gen, qazaqtyŋ ǧana emes, küllı dünienıŋ ruhani qazynasyna ainalǧan «Qan men ter» men «Soŋǧy paryzdyŋ» soŋǧy basylymyn aldyna alyp, söilem emes, ab­zas-abzasty qaişymen qiyp laqtyryp otyrǧanyn körgende közıŋnen jas şyǧyp ketedı. Qarau demei kör! Ilgerıde bır interviuımde: «Nūrpeiısov oiynşyqtary köp bala» degenım bar-dy. Dereu telefon şaldy: – Äi, sen menı synapsyŋ ǧoi, – dep. – Oiynşyqtaryŋyzdyŋ köp ekenı ötırık pe? Äkımdermen oinaisyz. Ministrlermen oinaisyz. Öz şyǧarmaŋyzdy özıŋız qysqartyp, tüzep-küzep oinaisyz. Al, bız oiynşyqtarymyz joq, jetım balamyz ǧoi, – deiın. – Keremet riza boldym. Būlai menı eşkım synaǧan emes, – dep Äbem rahattanyp kep külsın. – Halqymyzdyŋ noqta aǧasy D.Qonaev kırıptarlyqqa tap bolǧan jyldary üiıne barypsyz. Sūhbat alypsyz. Ol kısıge kırgen-şyqqannyŋ bärı esep­teulı kezde qalai täuekel etıp jürsız? – Namys ta! Bır künı qolyma Raul Mir-Haidarov degen jazuşynyŋ «Dvoinik kitaiskogo imperatora» degen Mäs­keu­den şyqqan kıtaby tüssın. Oqyp, taŋǧa köz ılmedım. Qonaev pen Şaraf Raşidov­tyŋ dymyn qoimai jamandapty. Jūrttyŋ bärı Kolbinnyŋ aldynda bataly qūldai bäipeŋ qaǧyp jürgen kez ǧoi. Qonaevtyŋ üiınıŋ janynan jūldyzdai aǧyp jönele­dı... Oi arqalap Jazuşylar odaǧyna kele jatyr em. Köşenıŋ qarsy betınen Asqar Toqpanov aǧam aiqailaidy. – Äi, Jaiyqtyŋ ükılıbas qamysyndai bop qaida ketıp barasyŋ? – dep. Eren tuǧan tūlǧa! Tentek şalǧa qoltyǧymdaǧy kıtapty körsetıp, mūŋymdy şaǧaiyn. Di­maş aǧanyŋ üi telefonyn sūraiyn. Jaqyn köretın ınısı-tın. Asekem aldymen közın oinatyp, sosyn bır paraşiut dem şyǧaratyndai bop tanauyn deldittı. Basyndaǧy tatar taqiia­synyŋ synyq süiem jelpınşegın olai bır, bylai bır bylǧady. Zärenı ūşyrdy. Aqyry Rauldy alty qyrdan asyryp, Rahymjandy quraidai ǧyp qūşaǧyna aldy. Sūraǧanymdy berdı. Dimaş aǧamen jüzdesıp, sūhbat qūrǧa­nym üzıp-jūlynyp baspasöz betın körgen. Būl äuezdı bölek syr. Keiınnen keŋınen bır kelıstırıp jazsam deimın. Şerlı kökırek bop otyrǧan ūly tūlǧanyŋ şertken şejıresı, Mailyqojanyŋ termesın tögıldıre tolǧaǧany, alaŋ köŋılı älı künge sanamda säulelenedı. Qoŋyrau taqqan qūba nardai bop tūrǧan aǧamen qoştasyp jatyp: – Eşkımdı qabyldamai qoiǧansyz. Maǧan nege keŋşılık jasa­dyŋyz? – deiın. – Keşe telefonnan «Aman bolsaq altyn aiaqtan älı de su ışermız», – dedıŋ. Sol sözıŋ üşın! Jaqsy joǧalyp tabylsa, jaman süiınşı sūrauǧa jaramai qalǧan kez edı-au ol! Aitpaqşy, jaqynda Aqtöbe qalasy­nan sol R.Mir-Haidarovty jolyqtyrdym. Martök audanynda tuyp-ösıptı. Laŋ bop tigen sol kıtabyn esıne salyp em. Tıl qat­pady. Közıne saqinalanyp jas keldı. Aitpaqşy, Qapşaǧaida tūratyn qūda­myz qalaǧa Qonaev aty berılse dep ömır boiy armandaumen keledı... – Memlekettık syilyqqa ekı märte ūsynylyp, şyǧarmaŋyzdyŋ baǧy janbady. Sebebı nede? – Qaidan bıleiın. Ūsynǧan da, qū­latqan da özderı. Men bolsam, kedeidıŋ kerbezı qūsap jatyp aldym. Ol üşın aiǧyr şabysqa tüsıp jügıruıŋ kerek eken. Eluge tarta komissiia müşesınıŋ ärqaisy­synyŋ esıgınen syǧalap, jarapazan aituyŋ kerek eken. Būl netken qorlyq?! Sosyn menıŋ aldymda qalam quaty myqty B.Nūrjeke-ūly, S.Elubaev, T.Nūr­maǧambetov, S.Smataev, Q.Särsekeev, M.Baiǧūtov, N.Däu­taev, D.Äşımhanov syndy aǧalarym bar ǧoi. Olar nege syilyq almauǧa tiıs­tı? Batyrlyq jyrda Mafiia degen saqau qatynnyŋ «Ädıre qalsyn dıldäsı, denım sau bop jüreiın» deitını bar ǧoi. Myna za­man­da eŋ ūly söz sol ma dep qal­dym... – Pesalaryŋyz qazaq, qyrǧyz teatrlarynda jiı sahnalanuda. M.Äue­z­ov teatry «Beibarys sūltan» tarihi dramasyn aǧylşyn tılınde de oinady. Būl – būryn-soŋdy qazaq teatry tarihynda bolmaǧan oqiǧa. – İä, onyŋ ras. Jalpy, on bes pesa tudyryppyn. Äigılı Asanälı Äşımov aityp edı: – «Beibarys sūltan» – sen ana auylǧa ketken soŋ da qyryq jyl boiy üzılmei qoiylatyn pesa» dep. – Äumin! – deppın. Quanǧanym da. Būl asa auyr şyǧarma. Ony ülken sahnaǧa alyp şyǧuǧa Esmūqan Obaev pen Erkın Juasbekov, Äliia Böpejanovalar erekşe qamqorlyq jasady. Rejisserı Iý.Hanynga-Beknazarovtyŋ da eŋbegı aita qalardai. Qazaq teatr önerınıŋ osy qatarynan qara üzgen qairatkerlerınıŋ esımın ärkez mänıjatpen ataimyn. Mūnan özge «Mūstafa Şoqai», «Bas», «Jäŋgır han», «Syrym batyr», «Abai-sot», «Aina-ǧūmyr», «Dvoinik», «Naşaqor jaily novella», t.b. pesalarym bıraz teatr­larda körermendermen qauyşty. Olar­dyŋ syrtqy symbatyn, ışkı qym­batyn joimai sahnalaǧan Hūseiın Ämır Temır, Saǧyzbai Qarabalin, Nūrlan Jūba­niiazov, Asylbek Yqsan, Mūqan Tomanov, Ūlan Ahmetov, Janat Teltaev syndy sarabdal saŋlaq rejisserlermen şyǧar­maşylyq bırlıkte jūmys ısteudıŋ özı bır baqyt! Sol «Beibarys sūltandy» Kair, al «Aktrisa» degen pesamdy Mäskeudıŋ N.Gogol atyndaǧy teatry qabyldap, al­daǧy jyly sahnalauǧa niet bıldırıp otyr. – Tūstastaryŋyz sızdı qazaq äŋgıme­sı­nıŋ klassigı dep jatady. Auqymdy şyǧarmalarǧa nege qalam tartpai jürsız? – İä, japyraq tergendei bop äŋgımenı jiı jazyp kettım. Oqyrmandar yqylas­pen qabyldady. Lauazymdy talai tūlǧa­nyŋ şamyna tietın de söz aittym-au, deimın. «Amerikanyŋ ūlttyq bailyǧy», «Jaŋ­ǧyryq», «SOR», «Satqyn», «Altyn ba­lyq» bop jalǧasa beredı. Alqaly jiynda mūryny bomba tüsken beldei bolǧan bır kökem: – Rahymjan – halyq jauy. Jaz­ǧan äŋgımelerınıŋ bärı astarly, aramza. Ūl­ty­myzǧa qara küie jaǧady. Qoiasyn aqtarady. Bır oŋdy keiıpkerı joq. Ony şetel audarady. Sonda jatjūrttyqtar bızdıŋ el jaily ne oilaidy? Būǧan toqtam qoiaiyq. Tärtıpke şaqyraiyq, – dep sairai jönelsın. Erıksız küldım. Abai atam eske tüstı. Bū qazaqqa bır auyz jyly sözın qimai ketıp edı. Jek körgennen be? Kökelerım-au, qyrt maqtanmen jetken jerımız, şyqqan biıgımız belgılı edı ǧoi... Soŋǧy jyldary «Şyŋǧys hannyŋ köz jasy» degen povest jazdym. Ūly hahan­nyŋ jäne Joşynyŋ ölımıne qatysty būryn el aitpaǧan ekı jaŋalyǧym bar. Mazmūndap qaitemın. Oqyǧan ozady. «Bas» degen romanym jaryq körgelı jatyr. Mahambet jaily. Işınde tırı Mahambet joq. Bügıngı zaman körınısı jäne Almaty qalasynda joǧalyp ketıp, 17 jyldan keiın äzer tabylǧan batyrdyŋ källasy jaily hikaia. – Kıtaptaryŋyz hanzu, orys, aǧyl­şyn, arab, fransuz, italian, bolgar, türık, ukrain, qyrǧyz tılderıne audaryldy. Osy jaiynda ne aitar edıŋız? – Qazaq ruhaniiatyna piiaz qaby­ǧyn­dai bolsa da üles qostym-au, deimın. Qytaida qos tomdyǧym, Afrika qūrly­ǧyn­da ülken jinaǧym şyǧyp, Mäskeude dembıl-dembıl basylym körıp, ataqty Sorbonna universitetınde menıŋ şyǧar­ma­şylyǧyma arnalyp leksiia oqylǧan­da, ärine quandym. Özım üşın emes, elım üşın! Qazaq degen qydyr daryǧan halyq­tyŋ süiegıne söz bıtken ortaŋqol jazuşysy bolǧanym üşın! Ökınışım de joq emes. Aitaiyn. Keŋes däuırınen soŋ qazaq ädebietınde audarma ısı toqtady. Toqtady da toqyrady. Ūly jazu­şymyz Äuezovtı älem bıledı dep maqtanamyz. Şyndyǧynda qazaqtan özge eşkım bılmeidı. Bılse de keibır audarmaşy, baspager, azyn-aulaq zertteuşısı bıler. Öz-özımızdı aldap, arbap qajetı qan­şa? Ol Äuezovtıŋ nemese «Abai jolynyŋ» kınäsı emes. Tamyz aiynda Qazan qalasynda türkı halyqtary ädebi jurnaldary basşy­la­rynyŋ Halyqaralyq jiyny öttı. Nebır kelelı mäseleler talqyǧa tüstı. Sonyŋ bır sarasy – audarma jaiy. Sol talqyda bır qatysuşy bärımızge Paulo Koelenıŋ, Murakami men Orhan Pamuktıŋ şyǧarma­şylyǧyn önege etıp köp bäiıt aitsyn. Ejıktep tüsındırsın. Şydai almai kilık­tım. Äŋgıme auanyn būzyp-jardym. – Atalǧan üşeuı de qatardaǧy qara­paiym jazuşy. Suretker emes, kün­delıkşı. Tälım alatyn eşteŋesı joq. Öŋ­şeŋ söz satqan saudager. Qazaq bop tusa ǧasyr halturşigı dep äldeqaşan qualap tastar ek, – deiın. Bıraq olardyŋ özınen de, elınen de üirenetın närsemız bar. Öitkenı, būlar jazylyp jatqan şyǧarmalarynyŋ jarnamasyn öte myqty ūiymdastyrady. Aluan tılde. Sosyn myqty baspagerlermen yntymaqty jūmys jasaidy. Mysaly, Murakami kıtaptarynyŋ audarylymy, taralymy, jarnamasy, bolaşaqta alar syilyǧy, abyroi-ataǧy ärdaiym Ja­pon ükımetınıŋ nazarynda! Ol üşın qara­jatty aiamaidy. Tögıp otyrady. Esesıne, japon ädebietın älem oqyr­many bıledı. Baǧalaidy, süisınedı. Bızde şe?.. Keşırersız, osynyŋ bırı joq. Ükımet öz şaruasymen älek. Aq­şa­nyŋ tılın bılgenmen adamnyŋ tılın bıl­meitın biznesmenderge ädebiet jat. Al bızde kez kelgen eldıŋ ädebietınıŋ maŋ­daiynda tūrar marqasqalar az ba? – Qandai ūsynys aitasyz? – Baiaǧyda bala asyrap alar bolsa sol üidıŋ bäibışesı balany yrym ǧyp bū­tynyŋ astynan ötkızıp alady eken. Son­da ögei emes, özı tapqandai isıngen... Ükımet – bäibışenıŋ būty äleuettı ǧoi, bız de eŋbektep ötıp şyqsaq, ögei degen attan qūtylar ek... – Respublikalyq «Aq Jaiyq kz» jur­nalyn şyǧaryp jatyrsyz. Erek­şelı­gımen el-jūrtty bırden eleŋ etkızdı. – Biyl ekı jyl toldy. Qazaq jurnal­darynyŋ ışındegı eŋ qalyŋ basylym, ol ras. Onyŋ şyǧuyna Atyrau oblysy äkımı Baqtyqoja Izmūhambetov tıkelei atsalysty. Özı de öleŋ jazatyn, ärı änşı, ärı küişı osy eren tūlǧanyŋ önerge, ädebiet pen mädenietke degen yqylasy erıksız riza etedı. Orynbasary Şyŋǧys Mūqan da mamandyǧy jurnalist, alǧys­tauǧa tūrar azamat. Qarajattan tarlyq körme­dık. Sonyŋ arqasynda jurnalda jariia­lan­ǧan üzdık roman, hikaiat, äŋgıme, öleŋ, poema, syn, kösemsözge dep 2,5 mln. teŋ­ge bäige tıktık. Sonymen bırge, jurnaldyŋ är sany isı qazaqqa tanymal tūlǧalar jaily derektı filmmen qosa taralymǧa tüsedı. – Balalaryŋyzdyŋ ışınde qala­myŋyz­­dy ūstap qalar kım bar? – Ūlym Ermerei öleŋ jazatyn edı. Biznestıŋ siqyry arbap jür. Al, qyzym Qaraközdıŋ alǧaşqy kıtaby Mäskeu bas­pasynan şyqqaly jatyr. Äŋgımelerın orys tılınde jazady. Stilı bölek, kürdelı. Özı İrlandiiada magistraturaǧa tüsıp, oquyn jalǧastyruda. – Köp-köp rahmet, aǧa! Sūhbattasqan Serjan Toqtasyn madeniportal.kz