Rahymjan Otarbaev óziniń shyǵarmashylyǵy arqyly búgingi qazaq áńgimesi qalaı bolýy kerek degen suraqqa jaýap bergen jazýshy. Ol qazaqy tálim-tárbıe aıasynda ósken, dástúrli qazaq uǵymyn sanasyna sińire bilgen sýretker. Jazýshy shyǵarmalarynan aýyl ómiriniń lebi esip turatyny sodan. Sýretker tabıǵat pen rýhanı úndestikti jan-tánimen quptaıdy da, shyǵarmalaryn sol tabıǵat pen adamnyń úndestigi negizinde jazady. Rahymjan Otarbaev ólgen sózdi tiriltip, umytylǵan tirkesterge jan bitirip, eskirgen oralymdardy qaıta jańǵyrtady. Taptaýryn joldy aınalyp ótip, ózinshe súrleý salady. Abaısha aıtqanda, «Sóz óneri dertpen teń» degen aıyqpas azapqa ózin birjola baılap bergen jazýshy. Iaǵnı qazaq qara sóziniń erikti tutqyny. Qazaqtyń kórnekti qalamgerimen Almatyǵa kelgeninde áńgimelesýdiń sáti bolyp edi.
– Aǵa, alǵashqy suraqty Hemıngýeıdiń «Jazýshy bolý úshin talantpen qosa baqytsyz balalyq kerek» degeninen bastasam. Aıyp etpessiz. Bir áńgimeńizde «qınalǵan kezimde balalyq shaǵyma oısha jıi oralamyn. Kóńilsizdeý bolsa da. Estelik emip jubanamyn» degensiz.
– Iá, Kaspıı teńiziniń qýysynda, Qoshalaq qumynyń ýysynda óstik qoı. Ákem Qasymǵalı bir qaýym eldiń uıytqysy edi. Atalarymyz baıdyń tuqymy dep tárkilenip Qalmaq qyry, Daǵystan elinde júrgende kóp oqı almaı qalǵan. Ómir boıy mal baqty. Anam Shámsııa Dáýletqyzy aqjarqyn, aqyl-esti kisi bolypty. Bekejan degen inim, Raısa degen qaryndasym jastaı shetinedi. Al, anam sý bilmeıtin qyrdyń qyzy. 26 jasynda ózen tasyǵanda sýǵa ketken. Sóıtip, men bes jasymda jetim qalǵanmyn.
Naǵashy sheshem Uljan jalǵyz basy jeke úı bop qum ortasynda turdy. Ózi de, maly da qudyqtan sý ishedi. Mańynda el joq. Anam qaıtys bolǵan soń ákem qolyna alǵysy kelgen, kóshpedi. Dáýlet atamnyń shańyraǵyn jyqqysy kelmegen shyǵar. Sol naǵashy shesheme 3-synyp bitirgen soń túıege minip, alma aparyp berdim. Bir aıdan soń barsam, jaz mezgili ǵoı, shirip ketpesin, kelesi kelgende ózi jer dep álgi almalardy bólip-bólip tuzdap qoıypty. Kórmegen tańsyq asy.
Sol shaǵyldary shyqqan kúnmen sary altyndaı balqıtyn ıen dala. Jalǵyz úı. Birge oınaıtyn balanyń joqtyǵy ári jastaı jabysqan muń meni qııalı ǵyp jiberdi-aý deımin. Qozy-laq, qoı qaıyryp júrgenmen, oıym ózge álemde, ońasha aralda ómir súrip jatatyn. Tipti, basy bútin dese de bolǵandaı. Keıin oılasam, qorqynyshty. Sol qııalmen jasaǵan araldardan qaıtpaı qalýym da múmkin edi ǵoı. Bálkim, meni jalǵyzdyqtan qutqarǵan da solar shyǵar. Sol ońasha oı qýý, ózime-ózim kúbirlep sóıleý, shalyqtap kúlý áli kúnge jalǵasyp keledi.
– Bala kúnińizde taǵy qandaı erekshe jaıt esińizde qaldy?
– Óz ájem Gúlbaǵıla óleńdi tógip otyratyn adam edi, jaryqtyq. Atam bolsa, eskilikti áńgimeniń kenishi. Áli esimde, mektepten kelip, Mahambettiń óleńin jattap otyrsam, ájemniń «Qoı, ol onyki emes. Úkimet te shatasa beredi-aý. Bizdiń sheshelerimizdiń hanǵa narazy bop aıtqany ǵoı», – desin. Sodan ózi sabaqtap áketsin:
Shyǵa almaǵan dalaǵa-aı,
Mine, almaǵan alaǵa-aı,
Atańa nálet Jáńgir han,
Oqytam dep balany
Kózinen tizip aıdady-aý,
Orynbor degen qalaǵa-aı!
Keıin zerdeleı júrip bilsem, Jáńgir óz mektebin bitirgen shákirtterdi Orynbordyń Neplıýev kadet korpýsyna oqýǵa túsirgen ǵoı. Muhambet Salyq Babajanov, Maqash Bekmuhambetov, Óteshqalı Atanııazov... Iá, bul ózi musylmansha, oryssha hat tanyǵan saýatty, balasy Nursultandy Orynbordaǵy oqýǵa kirgizem dep talaptanǵan Mahambettiń aýzynan tógiler óleń emes-ti. Nesin aıtasyz, Jáńgir hannyń eki dúnıede baǵy ashylmady ǵoı. Elge jasaǵan jarııa jaqsylyqtyń jańǵyryǵy keıde jamandyq bop oralatynyn qaıtersiń. Isi qazaq balasy oqysyn, ilgeri órkenıetke ersin dep edi... Sheshelerimizden estigen qarǵysy álgi.
– KazGÝ-ge nege oqýǵa túspedińiz? Oralda stýdent atanyp, Imanǵalı Tasmaǵambetovpen qulyn-taıdaı tebisip ósipsiz.
– Ájem kóztasa etkisi kelmeı, alystaǵy Almaty turmaq, irgedegi Oral qalasyna áreń jiberdi. «Jurttyń ózińdeı balasy oqýdan qulap kelip jatyr. Meniń qarǵam da endi kóp keshikpes» dep otyrǵanda tilekke qarsy oqýǵa ilinip ketkenimdi aıtsańshy!
Iá, Imanǵalı qolyna gıtarasyn alyp, syrly sazdy qulpyrtyp otyratyn. Orysshaǵa júırik. Til tapqysh. Bekzat edi. Birǵanym Áıtimova birer kýrs joǵary oqıtyn. Jandarbek Kákishevtiń aǵalyǵyn kóp kórdik. Qyzýy basylmaıtyn, qyzyǵy qashyrmaıtyn qaıran jastyq. Qurmanǵazynyń «Saryarqa» kúıindeı julqynǵan asta-tók, aqjarma kezeń ol. Ol kezde olardy bolashaq Premer-mınıstr, elshi, senator, al ózimdi sóz tergen jaman qatyn qusap jazýshy bolam dep oıladym ba?
– El-jurtpen jete tanystym. Sonda olar «aǵań tekti áýlettiń tuqymy ǵoı. Jez qarmaqtaı ıilse de, synbaıtyny sodan» desti. Osy sózdiń syryn asha ketseńiz?
– Kókten túsken joqpyz, jerden óngen joqpyz. Arǵy atamyz... Beriden qozǵasam, Estaıǵa soqpaı kete almaımyn. Batyrlyǵy men bıligi teń túsipti. Baılyǵynyń ózi áli ańyz. Áýlıe dep áli kúnge basyna kisi túneıdi.
Ol zamanda túrkimender teńiz jaǵasyn jaılapty. Atamyz sol Jáýmit rýynyń ataqty bekzadasynyń qyzy baı tańdap jatyr eken. Batyrlyǵy men baılyǵy asqan jigitke tıem depti degen habar estıdi. Kórshi jurtqa baryp, alamanda atam qandaı erlik kórsetkeni búginde el esinde joq. Esesine qalyń malyna dep úsh myń bas aqsarbas qoıdy sanap beripti. Sóıtip, Qarashash ájemizdi alǵan. «Adam balasynda mundaı sulý jaratylysty kórmedik. Aqtyǵy sondaı, ishken asy tamaǵynan kórinip ótetin», – desedi el-jurt. Biz sol ájemizden taraımyz. Jeti músheme dep jeti ulttan áıel alǵan atamnan taraǵan mol urpaq qazirde aman-esen ǵumyr keship jatyr. Ata-babanyń jamany joq qoı, inim. Solardan bolymsyz bop týǵan biz bolmasaq...
Syrym batyr Nuraly handy shaýyp, el ishi búlingen shaq eken. Nuraly bas baǵyp, elden qashqanda báıbishesi Jumsaqhanym men kishkene eki uly Bókeı men Shyǵaıdy atamnyń úıine jasyrǵan. Artynan qýǵyn salyp digirlep Syrym jetedi. Biraq soıqan salýǵa bata almapty.
– Áı, Estaı, sen boldyń, amal ne?! Áıtpese, bóriniń eki bóltirigin qurtatyn edim, – dep at basyn keri burǵan. Sol Bókeıden Jáńgir han, al, Shyǵaıdan dáýlesker kúıshi Dáýletkereı taraıdy ǵoı...
– Mereıli jasqa tolǵanyńyzda Atyraý oblysy halyqaralyq dárejede saltanat ótkizdi. Oǵan kóptegen shetelderden mártebeli meımandar qatysty. Al, «Parasat» ordenimen marapattalǵanyńyzda Qanishken jeri bıyl úlken toı jasady. Qutty bolsyn, aǵa!
– Ol qasıetti topyraqtan Ábý ata, Jumeken, Zeınolla Serikqalıev syndy ádebıetimizdiń úlken tulǵalary shyqqan ǵoı. Biz degen... Solardyń basyp ketken izine tatı ma ekenbiz? Elge rahmet! Az eńbegimizdi áýelete kóterip jatady. Úlken kól jaǵasyna ádemi kıiz úıler tigip, el-jurt bop qarsy alysty. Kókoraı shalǵyn. Aıaq astyń Buhar kilemindeı bylqyldaıdy. Kólde aqqý júzedi, balyq shorshyp oınaıdy. Kóp qyzyqtyń sońynda sol kóldi «Rahymjan kóli» dep atasty. Kartaǵa belgilesti. Baıtursynovsha aıtsam, el «óz balam» desti.
Endi bala da «elim» deýi kerek qoı. Bir oı kópten kókeıimde júrgen. Sol Edil-Jaıyq ortasynda týyp-ósken, elge nuryn shashqan tulǵalarǵa úlken eskertkish-taqta ornatsam deımin. Óz qarajatyma. Beıbarys sultannan bastap, Zeınolla Serikqalıevke deıingi jetpis-seksen jádigerdiń esimin altyn áriptermen ádiptesem. Kitaptan jerip, kompıýtermen ósken urpaqtyń sanasyna eń bolmasa aty-jónderi sińe berer edi ǵoı.
– Almatyǵa, ádebı ortaǵa qaı jyly kelip edińiz?
– Ananyń qursaǵyna syıǵanmen, aýyldyń qushaǵyna syıa almadyq. 1981 jyly poıyzǵa órmelep minip, Almaty astyq. Shirkin, ol kezgi Almaty qandaı edi! Sol jazıraly meken jatsynbaı baýyryna basty. Jalpy, Jetisýdyń topyraǵy altyn ǵoı. Azamattarynyń aldy keń. Báıbisheleri bııazy. Alma júzi alaýlap, ash beli solqyldap turǵan qyzdary. Jany jomart, júregi jumsaq uldary she?! Ǵumyr boıy qaryzdarmyz.
Jazýshylar odaǵy áýlıelerdiń mekenindeı kórinetin. Altyn juldyzy keýdesinde jarqyrap, ár sóziniń býynyn bylqyldatyp turatyn Ǵabıt aǵa, Qarǵalydan tramvaıǵa minip jetetin qarapaıym da qamqor Ǵabıden Mustafın, aınalasyna altyn shýaq shashatyn Márııam Hákimjanova, buıra shashy basyna túrkimenniń seńseń bórkin kıip alǵandaı kórinetin Ábý Sársenbaev, aq bas býradaı jelkildep keletin Tahaýı Ahtanov, aq qaıyńnan oıǵandaı symbatty Juban Moldaǵalıev, balbal tastaı myzǵymas Ákim Tarazı, nesin aıtasyz, óńsheń nur-sıpaty bólek tulǵalar-dy. Botatirsek bizder árqaısysynyń aldyn torǵaı adym kesip ótpeı, eki-úsh búktetilip sálem berip jatamyz.
Olardyń shabysýy da, tabysýy da bólek edi ǵoı.
«Qoshalaqtan otyz jyldan soń qolyna qalam ustaǵan bir bala keldi», – dep Jumeken aǵam qýandy. Sherhan aǵa qyzmetke aldy. Farıza apa alǵashqy áńgimelerimdi jýrnalyna jarııalady. Muhtar aǵa (Shahanov) páter alyp berdi. Oljas Súleımenov qınalyp júrgenimdi estip, úıine ertip baryp, qolyma myń som aqsha ustatty. Ol kezde eki jylqynyń baǵasy! Nesipbek Dáýtaev soǵym soıyp ákeldi. Muhades Eslamǵalıev pen Mereke Qulkenov týǵan aǵamdaı qamqorlady. Mine, solardyń arqasynda tentek býranyń órkesh júnindeı shashym úrpıip, el qataryna qosyldym da kettim. Ashtyqta jegen quıqanyń dámin nege umytaıyn!?
Sol Almaty, sol tulǵalar... Qasynda júrip qaǵyndyq, alystap kettik, saǵyndyq. Qaıtersiń.
– Qazaq ádebıetiniń klassıgi Ábdijámil Nurpeıisov: «Qazirde Rahymjannan asqan stılıst jazýshy joq. Túbi osy jetistigi kemshiligine de aınalyp ketýi ǵajap emes. Tym áýes bop ketti» dep edi. Ádebıette kimderdi úlgi tuttyńyz?
– Ádebıettegi eki ustazymnyń ónegesi men úshin erekshe. Biri – Ábish aǵa Kekilbaev. Sózdiń qunaryn, boıaýyn shyǵarmalarynan qanyp ishtim. Mundaı ǵajaıyp daryn ıesi qazaq ádebıetinde, áı, qaıdam, endi qaıtyp týmas. Meniń keıbir atalarym taqymy qurǵamas konokrad bolǵan. Orynbor men Tuztóbeniń jylqysyn úıirlep aıdap qoımaǵan. Quıryǵyn teýip oınaǵan óńsheń shý asaýdy aıqaımen qaıyryp... Paý, shirkin!
– Ábeke, men sizden sóz kóp urladym, – dep ázildeımin ǵoı aǵany, atalarymnyń sol qylyǵyn esine sap.
– Baıaǵy shaldaryń tipti Edilden de at jaldap ótip, kabarda men balqardy baqyrtyp, talaıyn jaıaý qaldyryp, jer soqtyryp ketken. Tuqymyńda bar ǵoı. Áıteýir, sózimnen aıyrylsam eshteńe etpes, – dep nurlanady.
Ekinshi táý eterim – Ábe Nurpeıisov qoı. Ózine de, ózgege de sonshama qataldyqpen qaraıtyn mundaı qaraý klassıkti kórgenim joq. Bálkim, kórip qalǵanymyz baǵymyz da shyǵar?.. Sózdi ońdy-soldy shashpaı, Aı sáýlesindeı tamyzyp-tamyzyp qana qoldansam, osy aǵanyń úlgisi.
Álemniń qyryqqa taıaý tilinde sóılegen, qazaqtyń ǵana emes, kúlli dúnıeniń rýhanı qazynasyna aınalǵan «Qan men ter» men «Sońǵy paryzdyń» sońǵy basylymyn aldyna alyp, sóılem emes, abza-abzaty qaıshymen qıyp laqtyryp otyrǵanyn kórgende kózińnen jas shyǵyp ketedi. Qaraý demeı kór!
Ilgeride bir ıntervıýimde: «Nurpeıisov oıynshyqtary kóp bala» degenim bar-dy. Dereý telefon shaldy: – Áı, sen meni synapsyń ǵoı, – dep.
– Oıynshyqtaryńyzdyń kóp ekeni ótirik pe? Ákimdermen oınaısyz. Mınıstrlermen oınaısyz. Óz shyǵarmańyzdy ózińiz qysqartyp, túzep-kúzep oınaısyz. Al, biz oıynshyqtarymyz joq, jetim balamyz ǵoı, – deıin.
– Keremet rıza boldym. Bulaı meni eshkim synaǵan emes, – dep Ábem rahattanyp kep kúlsin.
– Halqymyzdyń noqta aǵasy D.Qonaev kiriptarlyqqa tap bolǵan jyldary úıine barypsyz. Suhbat alypsyz. Ol kisige kirgen-shyqqannyń bári esepteýli kezde qalaı táýekel etip júrsiz?
– Namys ta! Bir kúni qolyma Raýl Mır-Haıdarov degen jazýshynyń «Dvoınık kıtaıskogo ımperatora» degen Máskeýden shyqqan kitaby tússin. Oqyp, tańǵa kóz ilmedim. Qonaev pen Sharaf Rashıdovtyń dymyn qoımaı jamandapty. Jurttyń bári Kolbınnyń aldynda bataly quldaı báıpeń qaǵyp júrgen kez ǵoı. Qonaevtyń úıiniń janynan juldyzdaı aǵyp jóneledi...
Oı arqalap Jazýshylar odaǵyna kele jatyr em. Kósheniń qarsy betinen Asqar Toqpanov aǵam aıqaılaıdy.
– Áı, Jaıyqtyń úkilibas qamysyndaı bop qaıda ketip barasyń? – dep. Eren týǵan tulǵa! Tentek shalǵa qoltyǵymdaǵy kitapty kórsetip, muńymdy shaǵaıyn. Dımash aǵanyń úı telefonyn suraıyn. Jaqyn kóretin inisi-tin.
Asekem aldymen kózin oınatyp, sosyn bir parashıýt dem shyǵaratyndaı bop tanaýyn deldıtti. Basyndaǵy tatar taqııasynyń synyq súıem jelpinshegin olaı bir, bylaı bir bylǵady. Záreni ushyrdy. Aqyry Raýldy alty qyrdan asyryp, Rahymjandy qýraıdaı ǵyp qushaǵyna aldy. Suraǵanymdy berdi.
Dımash aǵamen júzdesip, suhbat qurǵanym úzip-julynyp baspasóz betin kórgen. Bul áýezdi bólek syr. Keıinnen keńinen bir kelistirip jazsam deımin. Sherli kókirek bop otyrǵan uly tulǵanyń shertken shejiresi, Maılyqojanyń termesin tógildire tolǵaǵany, alań kóńili áli kúnge sanamda sáýlelenedi. Qońyraý taqqan quba nardaı bop turǵan aǵamen qoshtasyp jatyp: – Eshkimdi qabyldamaı qoıǵansyz. Maǵan nege keńshilik jasadyńyz? – deıin.
– Keshe telefonnan «Aman bolsaq altyn aıaqtan áli de sý ishermiz», – dediń. Sol sóziń úshin!
Jaqsy joǵalyp tabylsa, jaman súıinshi suraýǵa jaramaı qalǵan kez edi-aý ol!
Aıtpaqshy, jaqynda Aqtóbe qalasynan sol R.Mır-Haıdarovty jolyqtyrdym. Martók aýdanynda týyp-ósipti. Lań bop tıgen sol kitabyn esine salyp em. Til qatpady. Kózine saqınalanyp jas keldi.
Aıtpaqshy, Qapshaǵaıda turatyn qudamyz qalaǵa Qonaev aty berilse dep ómir boıy armandaýmen keledi...
– Memlekettik syılyqqa eki márte usynylyp, shyǵarmańyzdyń baǵy janbady. Sebebi nede?
– Qaıdan bileıin. Usynǵan da, qulatqan da ózderi. Men bolsam, kedeıdiń kerbezi qusap jatyp aldym. Ol úshin aıǵyr shabysqa túsip júgirýiń kerek eken. Elýge tarta komıssııa múshesiniń árqaısysynyń esiginen syǵalap, jarapazan aıtýyń kerek eken. Bul netken qorlyq?!
Sosyn meniń aldymda qalam qýaty myqty B.Nurjeke-uly, S.Elýbaev, T.Nurmaǵambetov, S.Smataev, Q.Sársekeev, M.Baıǵutov, N.Dáýtaev, D.Áshimhanov syndy aǵalarym bar ǵoı. Olar nege syılyq almaýǵa tıisti?
Batyrlyq jyrda Mafııa degen saqaý qatynnyń «Ádire qalsyn dildási, denim saý bop júreıin» deıtini bar ǵoı. Myna zamanda eń uly sóz sol ma dep qaldym...
– Pesalaryńyz qazaq, qyrǵyz teatrlarynda jıi sahnalanýda. M.Áýezov teatry «Beıbarys sultan» tarıhı dramasyn aǵylshyn tilinde de oınady. Bul – buryn-sońdy qazaq teatry tarıhynda bolmaǵan oqıǵa.
– Iá, onyń ras. Jalpy, on bes pesa týdyryppyn. Áıgili Asanáli Áshimov aıtyp edi: – «Beıbarys sultan» – sen ana aýylǵa ketken soń da qyryq jyl boıy úzilmeı qoıylatyn pesa» dep. – Áýmın! – deppin. Qýanǵanym da. Bul asa aýyr shyǵarma. Ony úlken sahnaǵa alyp shyǵýǵa Esmuqan Obaev pen Erkin Jýasbekov, Álııa Bópejanovalar erekshe qamqorlyq jasady. Rejısseri Iý.Hanynga-Beknazarovtyń da eńbegi aıta qalardaı. Qazaq teatr óneriniń osy qatarynan qara úzgen qaıratkerleriniń esimin árkez mánijatpen ataımyn.
Munan ózge «Mustafa Shoqaı», «Bas», «Jáńgir han», «Syrym batyr», «Abaı-sot», «Aına-ǵumyr», «Dvoınık», «Nashaqor jaıly novella», t.b. pesalarym biraz teatrlarda kórermendermen qaýyshty. Olardyń syrtqy symbatyn, ishki qymbatyn joımaı sahnalaǵan Huseıin Ámir Temir, Saǵyzbaı Qarabalın, Nurlan Jubanııazov, Asylbek Yqsan, Muqan Tomanov, Ulan Ahmetov, Janat Teltaev syndy sarabdal sańlaq rejısserlermen shyǵarmashylyq birlikte jumys isteýdiń ózi bir baqyt!
Sol «Beıbarys sultandy» Kaır, al «Aktrısa» degen pesamdy Máskeýdiń N.Gogol atyndaǵy teatry qabyldap, aldaǵy jyly sahnalaýǵa nıet bildirip otyr.
– Tustastaryńyz sizdi qazaq áńgimesiniń klassıgi dep jatady. Aýqymdy shyǵarmalarǵa nege qalam tartpaı júrsiz?
– Iá, japyraq tergendeı bop áńgimeni jıi jazyp kettim. Oqyrmandar yqylaspen qabyldady. Laýazymdy talaı tulǵanyń shamyna tıetin de sóz aıttym-aý, deımin. «Amerıkanyń ulttyq baılyǵy», «Jańǵyryq», «SOR», «Satqyn», «Altyn balyq» bop jalǵasa beredi. Alqaly jıynda muryny bomba túsken beldeı bolǵan bir kókem: – Rahymjan – halyq jaýy. Jazǵan áńgimeleriniń bári astarly, aramza. Ultymyzǵa qara kúıe jaǵady. Qoıasyn aqtarady. Bir ońdy keıipkeri joq. Ony shetel aýdarady. Sonda jatjurttyqtar bizdiń el jaıly ne oılaıdy? Buǵan toqtam qoıaıyq. Tártipke shaqyraıyq, – dep saıraı jónelsin. Eriksiz kúldim. Abaı atam eske tústi. Bu qazaqqa bir aýyz jyly sózin qımaı ketip edi. Jek kórgennen be?
Kókelerim-aý, qyrt maqtanmen jetken jerimiz, shyqqan bıigimiz belgili edi ǵoı...
Sońǵy jyldary «Shyńǵys hannyń kóz jasy» degen povest jazdym. Uly hahannyń jáne Joshynyń ólimine qatysty buryn el aıtpaǵan eki jańalyǵym bar. Mazmundap qaıtemin. Oqyǵan ozady.
«Bas» degen romanym jaryq kórgeli jatyr. Mahambet jaıly. Ishinde tiri Mahambet joq. Búgingi zaman kórinisi jáne Almaty qalasynda joǵalyp ketip, 17 jyldan keıin ázer tabylǵan batyrdyń kállasy jaıly hıkaıa.
– Kitaptaryńyz hanzý, orys, aǵylshyn, arab, franýz, ıtalıan, bolgar, túrik, ýkraın, qyrǵyz tilderine aýdaryldy. Osy jaıynda ne aıtar edińiz?
– Qazaq rýhanııatyna pııaz qabyǵyndaı bolsa da úles qostym-aý, deımin. Qytaıda qos tomdyǵym, Afrıka qurlyǵynda úlken jınaǵym shyǵyp, Máskeýde dembil-dembil basylym kórip, ataqty Sorbonna ýnıversıtetinde meniń shyǵarmashylyǵyma arnalyp lekııa oqylǵanda, árıne qýandym. Ózim úshin emes, elim úshin! Qazaq degen qydyr daryǵan halyqtyń súıegine sóz bitken ortańqol jazýshysy bolǵanym úshin!
Ókinishim de joq emes. Aıtaıyn. Keńes dáýirinen soń qazaq ádebıetinde aýdarma isi toqtady. Toqtady da toqyrady. Uly jazýshymyz Áýezovti álem biledi dep maqtanamyz. Shyndyǵynda qazaqtan ózge eshkim bilmeıdi. Bilse de keıbir aýdarmashy, baspager, azyn-aýlaq zertteýshisi biler. Óz-ózimizdi aldap, arbap qajeti qansha? Ol Áýezovtiń nemese «Abaı jolynyń» kinási emes.
Tamyz aıynda Qazan qalasynda túrki halyqtary ádebı jýrnaldary basshylarynyń Halyqaralyq jıyny ótti. Nebir keleli máseleler talqyǵa tústi. Sonyń bir sarasy – aýdarma jaıy. Sol talqyda bir qatysýshy bárimizge Paýlo Koeleniń, Mýrakamı men Orhan Pamýktiń shyǵarmashylyǵyn ónege etip kóp báıit aıtsyn. Ejiktep túsindirsin. Shydaı almaı kıliktim. Áńgime aýanyn buzyp-jardym.
– Atalǵan úsheýi de qatardaǵy qarapaıym jazýshy. Sýretker emes, kúndelikshi. Tálim alatyn eshteńesi joq. Óńsheń sóz satqan saýdager. Qazaq bop týsa ǵasyr haltýrshıgi dep áldeqashan qýalap tastar ek, – deıin.
Biraq olardyń ózinen de, elinen de úırenetin nársemiz bar. Óıtkeni, bular jazylyp jatqan shyǵarmalarynyń jarnamasyn óte myqty uıymdastyrady. Alýan tilde. Sosyn myqty baspagerlermen yntymaqty jumys jasaıdy. Mysaly, Mýrakamı kitaptarynyń aýdarylymy, taralymy, jarnamasy, bolashaqta alar syılyǵy, abyroı-ataǵy árdaıym Japon úkimetiniń nazarynda! Ol úshin qarajatty aıamaıdy. Tógip otyrady. Esesine, japon ádebıetin álem oqyrmany biledi. Baǵalaıdy, súısinedi.
Bizde she?.. Keshirersiz, osynyń biri joq. Úkimet óz sharýasymen álek. Aqshanyń tilin bilgenmen adamnyń tilin bilmeıtin bıznesmenderge ádebıet jat. Al bizde kez kelgen eldiń ádebıetiniń mańdaıynda turar marqasqalar az ba?
– Qandaı usynys aıtasyz?
– Baıaǵyda bala asyrap alar bolsa sol úıdiń báıbishesi balany yrym ǵyp butynyń astynan ótkizip alady eken. Sonda ógeı emes, ózi tapqandaı ısingen... Úkimet
– báıbisheniń buty áleýetti ǵoı, biz de eńbektep ótip shyqsaq, ógeı degen attan qutylar ek...
– Respýblıkalyq «Aq Jaıyq kz» jýrnalyn shyǵaryp jatyrsyz. Ereksheligimen el-jurtty birden eleń etkizdi.
– Bıyl eki jyl toldy. Qazaq jýrnaldarynyń ishindegi eń qalyń basylym, ol ras. Onyń shyǵýyna Atyraý oblysy ákimi Baqtyqoja Izmuhambetov tikeleı atsalysty. Ózi de óleń jazatyn, ári ánshi, ári kúıshi osy eren tulǵanyń ónerge, ádebıet pen mádenıetke degen yqylasy eriksiz rıza etedi. Orynbasary Shyńǵys Muqan da mamandyǵy jýrnalıst, alǵystaýǵa turar azamat. Qarajattan tarlyq kórmedik. Sonyń arqasynda jýrnalda jarııalanǵan úzdik roman, hıkaıat, áńgime, óleń, poema, syn, kósemsózge dep 2,5 mln. teńge báıge tiktik. Sonymen birge, jýrnaldyń ár sany ısi qazaqqa tanymal tulǵalar jaıly derekti fılmmen qosa taralymǵa túsedi.
– Balalaryńyzdyń ishinde qalamyńyzdy ustap qalar kim bar?
– Ulym Ermereı óleń jazatyn edi. Bıznestiń sıqyry arbap júr. Al, qyzym Qarakózdiń alǵashqy kitaby Máskeý baspasynan shyqqaly jatyr. Áńgimelerin orys tilinde jazady. Stıli bólek, kúrdeli. Ózi Irlandııada magıstratýraǵa túsip, oqýyn jalǵastyrýda.
– Kóp-kóp rahmet, aǵa!
