Almaty oblysyna qarasty Ūzynaǧaş eldı mekenındegı Aŋsar qazaq auylynda qazaqtyŋ baiyrǧy dästürınıŋ bırı – qymyzmūryndyq toilandy. «Däulet» jäne «Aŋsar» şarua qojalyqtary bırlesıp ūiymdastyrǧan igı şarada ūlttyq taǧamdar dastarqanǧa jaiylyp, aqşaŋqan kiız üilerdıŋ aulasynda än men küi qalyqtady. Qymyz ben qymyran ışıp, qyzara börtken jastar ūlttyq oiyndardyŋ da körıgın qyzdyrdy.
«Aŋsar» şarua qojalyǧynyŋ direktory Qairat Mahanovtyŋ aituynşa, şaranyŋ maqsaty – ūlttyq salt-dästür, ädet-ǧūryptarymyzdy därıpteu, ūmyt bola bastaǧan ūlttyq qūndylyqtarymyzdy jaŋǧyrtu, ūlttyq sport negızınde salauatty ömır saltyn nasihattau, halyqtyq än-küi arqyly jas ūrpaqty ūlttyq tälım-tärbiege baulu, ata käsıbımız – mal baǧudyŋ, qymyz ben qymyran öndırudıŋ qyr-syrymen tanystyru, ūlttyq taǧamdardy ūlyqtau. Qymyzmūryndyqqa arnaiy kelgen biologiia ǧylymynyŋ doktory, professor, qymyz-qymyrantanuşy Zūlqarnai Seiıtov pen aqyn, etnograf Qajytai Iliias jinalǧan qauymǧa qymyz ben qymyrannyŋ densaulyqqa paidasy turasynda äŋgıme aitty. Qymyz ben qymyrannyŋ äzırlenu tehnologiiasy tanystyrylǧannan keiın belgılı aqyn Esenqūl Jaqypbekov bastaǧan auyl tūrǧyndary: «Sauar köp bolsyn, aq mol bolsyn, kökke auzy tiıp, büiırı şyqqan malymyz auzymyzdy aqtan aiyrmasyn», – dep tılek tıledı.
Almatydan barǧan Jolaman Qūjimanov, Erkın Nūrhanov, Erlan Töleutai, Jasūlan Saqaev, Bolat Qūsaiynov syndy änşıler men Särsenǧali Jüzbaev tärızdı şertpe küidıŋ şeberı öz önerlerın ortaǧa salsa, auyldyŋ alty auyzy retınde audandyq jas aitysker aqyndar özara aitysyp, äjeler ansamblı än şyrqady. Ūlttyq kiımder kigen jastar altybaqan qūryp, türlı oiyn-sauyq ötkızdı.
Qyz quu, kır köteru, arqan tartys siiaqty ūlttyq oiyndar oryn aldy. Şara soŋynda «Däulet» şarua qojalyǧynyŋ direktory Ötemıs Mahanov kelgen syily qonaqtar men önerpazdarǧa şapan jauyp, syi-syiapat tartu ettı.
Zūlqarnai SEIITOV, biologiia ǧylymynyŋ doktory, professor, qymyz ben qymyrandy zertteuşı:
– Türkılerge jaqyn iakuttar jüielı türde qymyz öndırumen köpten berı ainalysady. Olar qymyz turaly arnaiy zaŋ da şyǧarǧan. Nemıster sol baǧytta qarqyndy damyp keledı. Nemıster bie sütın bala taǧamy retınde qoldanady. Onyŋ özı tamaşa! Germaniiaǧa barǧan balam dükenderdegı bie sütınen jasalatyn bala taǧamdarynyŋ tüsken bette satylyp ketetının aityp keldı. Bie sütın bala taǧamy retınde Reseidıŋ de alty oblysynda qoldanady.
Qajytai ILİIаS, aqyn, etnograf:
– Qymyzmūryndyq qūlyn qaraqūlaqtanyp, kökke toiyp, topyraq qyzyp, tobylǧy bürlengennen keiın jasalady. Sebebı qūlyndy erte bailamaidy, qatpa bolyp qalady. Qymyzmūryndyq el jailaudan tüskenşe jalǧasady. Tamyz aiyna deiın qymyzmūryndyqty bere beredı. Bır auyl qymyzmūryndyq jasap otyrsa, basqa bie bailap otyrǧan adamdar bır-bır saba qymyzyn, bır-bır malyn öŋgerıp, bır-ekı kısıden keledı. Sol auyldyŋ qymyzmūryndyǧy ötkennen keiın kelesı auyl şaqyrady älgı topty. Qymyzmūryndyq degen – osy.
Arman ÄUBÄKIR
