Almaty oblysyna qarasty Uzynaǵash eldi mekenindegi Ańsar qazaq aýylynda qazaqtyń baıyrǵy dástúriniń biri – qymyzmuryndyq toılandy. «Dáýlet» jáne «Ańsar» sharýa qojalyqtary birlesip uıymdastyrǵan ıgi sharada ulttyq taǵamdar dastarqanǵa jaıylyp, aqshańqan kıiz úılerdiń aýlasynda án men kúı qalyqtady. Qymyz ben qymyran iship, qyzara bórtken jastar ulttyq oıyndardyń da kórigin qyzdyrdy.
«Ańsar» sharýa qojalyǵynyń dırektory Qaırat Mahanovtyń aıtýynsha, sharanyń maqsaty – ulttyq salt-dástúr, ádet-ǵuryptarymyzdy dáripteý, umyt bola bastaǵan ulttyq qundylyqtarymyzdy jańǵyrtý, ulttyq sport negizinde salaýatty ómir saltyn nasıhattaý, halyqtyq án-kúı arqyly jas urpaqty ulttyq tálim-tárbıege baýlý, ata kásibimiz – mal baǵýdyń, qymyz ben qymyran óndirýdiń qyr-syrymen tanystyrý, ulttyq taǵamdardy ulyqtaý. Qymyzmuryndyqqa arnaıy kelgen bıologııa ǵylymynyń doktory, professor, qymyz-qymyrantanýshy Zulqarnaı Seıitov pen aqyn, etnograf Qajytaı Ilııas jınalǵan qaýymǵa qymyz ben qymyrannyń densaýlyqqa paıdasy týrasynda áńgime aıtty. Qymyz ben qymyrannyń ázirlený tehnologııasy tanystyrylǵannan keıin belgili aqyn Esenqul Jaqypbekov bastaǵan aýyl turǵyndary: «Saýar kóp bolsyn, aq mol bolsyn, kókke aýzy tıip, búıiri shyqqan malymyz aýzymyzdy aqtan aıyrmasyn», – dep tilek tiledi.
Almatydan barǵan Jolaman Qujımanov, Erkin Nurhanov, Erlan Tóleýtaı, Jasulan Saqaev, Bolat Qusaıynov syndy ánshiler men Sársenǵalı Júzbaev tárizdi shertpe kúıdiń sheberi óz ónerlerin ortaǵa salsa, aýyldyń alty aýyzy retinde aýdandyq jas aıtysker aqyndar ózara aıtysyp, ájeler ansambli án shyrqady. Ulttyq kıimder kıgen jastar altybaqan quryp, túrli oıyn-saýyq ótkizdi.
Qyz qýý, kir kóterý, arqan tartys sııaqty ulttyq oıyndar oryn aldy. Shara sońynda «Dáýlet» sharýa qojalyǵynyń dırektory Ótemis Mahanov kelgen syıly qonaqtar men ónerpazdarǵa shapan jaýyp, syı-syıapat tartý etti.
Zulqarnaı SEIITOV, bıologııa ǵylymynyń doktory, professor, qymyz ben qymyrandy zertteýshi:
– Túrkilerge jaqyn ıakýttar júıeli túrde qymyz óndirýmen kópten beri aınalysady. Olar qymyz týraly arnaıy zań da shyǵarǵan. Nemister sol baǵytta qarqyndy damyp keledi. Nemister bıe sútin bala taǵamy retinde qoldanady. Onyń ózi tamasha! Germanııaǵa barǵan balam dúkenderdegi bıe sútinen jasalatyn bala taǵamdarynyń túsken bette satylyp ketetinin aıtyp keldi. Bıe sútin bala taǵamy retinde Reseıdiń de alty oblysynda qoldanady.
Qajytaı ILIIaS, aqyn, etnograf:
– Qymyzmuryndyq qulyn qaraqulaqtanyp, kókke toıyp, topyraq qyzyp, tobylǵy búrlengennen keıin jasalady. Sebebi qulyndy erte baılamaıdy, qatpa bolyp qalady. Qymyzmuryndyq el jaılaýdan túskenshe jalǵasady. Tamyz aıyna deıin qymyzmuryndyqty bere beredi. Bir aýyl qymyzmuryndyq jasap otyrsa, basqa bıe baılap otyrǵan adamdar bir-bir saba qymyzyn, bir-bir malyn óńgerip, bir-eki kisiden keledi. Sol aýyldyń qymyzmuryndyǵy ótkennen keıin kelesi aýyl shaqyrady álgi topty. Qymyzmuryndyq degen – osy.
Arman ÁÝBÁKIR
