الماتى وبلىسىنا قاراستى ۇزىناعاش ەلدى مەكەنىندەگى اڭسار قازاق اۋىلىندا قازاقتىڭ بايىرعى ءداستۇرىنىڭ ءبىرى – قىمىزمۇرىندىق تويلاندى. «داۋلەت» جانە «اڭسار» شارۋا قوجالىقتارى بىرلەسىپ ۇيىمداستىرعان يگى شارادا ۇلتتىق تاعامدار داستارقانعا جايىلىپ، اقشاڭقان كيىز ۇيلەردىڭ اۋلاسىندا ءان مەن كۇي قالىقتادى. قىمىز بەن قىمىران ءىشىپ، قىزارا بورتكەن جاستار ۇلتتىق ويىنداردىڭ دا كورىگىن قىزدىردى.
«اڭسار» شارۋا قوجالىعىنىڭ ديرەكتورى قايرات ماحانوۆتىڭ ايتۋىنشا، شارانىڭ ماقساتى – ۇلتتىق سالت-ءداستۇر، ادەت-عۇرىپتارىمىزدى دارىپتەۋ، ۇمىت بولا باستاعان ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى جاڭعىرتۋ، ۇلتتىق سپورت نەگىزىندە سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ناسيحاتتاۋ، حالىقتىق ءان-كۇي ارقىلى جاس ۇرپاقتى ۇلتتىق ءتالىم-تاربيەگە باۋلۋ، اتا كاسىبىمىز – مال باعۋدىڭ، قىمىز بەن قىمىران ءوندىرۋدىڭ قىر-سىرىمەن تانىستىرۋ، ۇلتتىق تاعامداردى ۇلىقتاۋ. قىمىزمۇرىندىققا ارنايى كەلگەن بيولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قىمىز-قىمىرانتانۋشى زۇلقارناي سەيىتوۆ پەن اقىن، ەتنوگراف قاجىتاي ءىلياس جينالعان قاۋىمعا قىمىز بەن قىمىراننىڭ دەنساۋلىققا پايداسى تۋراسىندا اڭگىمە ايتتى. قىمىز بەن قىمىراننىڭ ازىرلەنۋ تەحنولوگياسى تانىستىرىلعاننان كەيىن بەلگىلى اقىن ەسەنقۇل جاقىپبەكوۆ باستاعان اۋىل تۇرعىندارى: «ساۋار كوپ بولسىن، اق مول بولسىن، كوككە اۋزى ءتيىپ، ءبۇيىرى شىققان مالىمىز اۋزىمىزدى اقتان ايىرماسىن»، – دەپ تىلەك تىلەدى.
الماتىدان بارعان جولامان قۇجيمانوۆ، ەركىن نۇرحانوۆ، ەرلان تولەۋتاي، جاسۇلان ساقاەۆ، بولات قۇسايىنوۆ سىندى انشىلەر مەن سارسەنعالي جۇزباەۆ ءتارىزدى شەرتپە كۇيدىڭ شەبەرى ءوز ونەرلەرىن ورتاعا سالسا، اۋىلدىڭ التى اۋىزى رەتىندە اۋداندىق جاس ايتىسكەر اقىندار ءوزارا ايتىسىپ، اجەلەر ءانسامبلى ءان شىرقادى. ۇلتتىق كيىمدەر كيگەن جاستار التىباقان قۇرىپ، ءتۇرلى ويىن-ساۋىق وتكىزدى.
قىز قۋ، كىر كوتەرۋ، ارقان تارتىس سياقتى ۇلتتىق ويىندار ورىن الدى. شارا سوڭىندا «داۋلەت» شارۋا قوجالىعىنىڭ ديرەكتورى وتەمىس ماحانوۆ كەلگەن سىيلى قوناقتار مەن ونەرپازدارعا شاپان جاۋىپ، سىي-سىياپات تارتۋ ەتتى.
زۇلقارناي سەيىتوۆ، بيولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قىمىز بەن قىمىراندى زەرتتەۋشى:
– تۇركىلەرگە جاقىن ياكۋتتار جۇيەلى تۇردە قىمىز وندىرۋمەن كوپتەن بەرى اينالىسادى. ولار قىمىز تۋرالى ارنايى زاڭ دا شىعارعان. نەمىستەر سول باعىتتا قارقىندى دامىپ كەلەدى. نەمىستەر بيە ءسۇتىن بالا تاعامى رەتىندە قولدانادى. ونىڭ ءوزى تاماشا! گەرمانياعا بارعان بالام دۇكەندەردەگى بيە سۇتىنەن جاسالاتىن بالا تاعامدارىنىڭ تۇسكەن بەتتە ساتىلىپ كەتەتىنىن ايتىپ كەلدى. بيە ءسۇتىن بالا تاعامى رەتىندە رەسەيدىڭ دە التى وبلىسىندا قولدانادى.
قاجىتاي ءىلياس، اقىن، ەتنوگراف:
– قىمىزمۇرىندىق قۇلىن قاراقۇلاقتانىپ، كوككە تويىپ، توپىراق قىزىپ، توبىلعى بۇرلەنگەننەن كەيىن جاسالادى. سەبەبى قۇلىندى ەرتە بايلامايدى، قاتپا بولىپ قالادى. قىمىزمۇرىندىق ەل جايلاۋدان تۇسكەنشە جالعاسادى. تامىز ايىنا دەيىن قىمىزمۇرىندىقتى بەرە بەرەدى. ءبىر اۋىل قىمىزمۇرىندىق جاساپ وتىرسا، باسقا بيە بايلاپ وتىرعان ادامدار ءبىر-ءبىر سابا قىمىزىن، ءبىر-ءبىر مالىن وڭگەرىپ، ءبىر-ەكى كىسىدەن كەلەدى. سول اۋىلدىڭ قىمىزمۇرىندىعى وتكەننەن كەيىن كەلەسى اۋىل شاقىرادى الگى توپتى. قىمىزمۇرىندىق دەگەن – وسى.
ارمان اۋباكىر
