Qazaqtyń ulttyq taǵamy dese oıymyzǵa birden et keledi. Qazaqstanǵa kelgen sheteldikter de bul asty "beshbarmaq" dep biledi. Óıtkeni biz etti "qasqyrdan keıin eń kóp jeıtin elmiz" nemese ózimiz solaı oılaımyz... Alaıda búginde kóptegen taǵam túri aıtylmaıdy, tipti umytylýǵa jaqyn. Osyǵan baılanysty Tengrinews.kz tilshisi etnograf Dúısembek Qatranulynan qazaqtyń umytyla bastaǵan keıbir ulttyq taǵamdary jáne ertedegi tamaqtaný ádeti jaıly surap bildi. Qatranulynyń aıtýynsha, bul ulttyq taǵamdar jalpy qoldanysta bolmasa da, áli de daıyndalady.
"Bar, áli de jasalady, tek birli-jarym ǵana. Qonaq kelgende osyndaı syıly aspen kútetin otbasylar bar. Tabıǵatqa shyqqanda ózimniń de et qoryqtyq jasaıtynym bar. Umyt bolǵan joq, al kúndelikti qoldanystan shyǵa bastaýy birinshiden et qymbat, ekinshiden qazaqtyń ulttyq taǵamdary porııaǵa bólgenge kelmeıdi ǵoı, bes-alty adamnyń aldyna qoıylatyn as. Sondyqtan ashanalarda kókónis qosyp beretin taǵamdar kóbirek. Al asylǵan et jeńil daıyndalatyndyqtan kóp qoldanylyp júr, sýǵa asasyń - boldy. Máselen qaryn bórtpe sııaqty taǵamdardy etti týrap, qarynǵa salyp, onyń jan-jaǵyn baılaý qajet bolady, jumysy kópteý", - deıdi Dosymbek Qatranuly.
Etnograftyń aıtyp otyrǵan qaryn bórtpesi osy. © recipecooking.biz
Onyń aıtýynsha, etten bólek ózge taǵamdarǵa qatysty jaǵdaı da osyndaı. Jent jasaý úshin de onyń jartysyna jýyǵy qyzyl irimshik bolý kerek. Al qyzyl irimshik qosylmasa, ol jent bolyp eseptelmeıdi. Qyzyl irimshiktiń baǵasy qazir 1500-2000 teńge shamasynda.
Jent. © Vkusnota.kz
Irimshik. © jas.kz
"Qazaq daqyldy kóbine qýyryp jegen. Óıtkeni ony un qylyp tartýǵa dıirmen kerek. Sondyqtan baýyrsaqty qoly jetken adam jegen, jalpy baýyrsaq merekelerde jasalatyn as bolýynyń sebebi de sol. Jalpy nandy biz HH ǵasyr basynan beri qoldana bastadyq qoı. Otyryqshy halyqtardyń yqpalymen", - deıdi ol.
Osy rette mundaı qunarly taǵamdardy jeý qanshalyqty paıdaly jáne qanshalyqty zııan bolǵan degen oryndy suraq týady. Buǵan etnograf ǵalym asqazanyńnyń tórtten eki bóligin qoıýmen, bir bóligin suıyqpen, al qalǵan bir bóligin bos qaldyr degen támsildiń qazaqta baıaǵydan baryn aıtady.
Bas qaryn dep atalatyn taǵam. © theopenasia.net
"Jatarǵa ash jatý degen durys emes. Dárigerlerdiń ózi de moıyndaǵan. Adamnyń aǵzasy qajetti zattardy uıyqtaǵan kezde alady. Al ony asqazannan almaǵanda, qaıdan alsyn? Et jegen soń birden uıqyǵa ketpeıdi ǵoı qazaq, qora-qopsyny qarap, malyn jaıǵap degendeı 1-1,5 saǵatyn dalada ótkizedi. Odan keıin ǵasyrlar boıy genimizge jazylǵany bar, negizgi asty qazaq keshke jegen. Sosyn maýsymdyq tamaqtaný degen bar. Máselen qys boıy et jep shyqqan adamdar jaz kele sútti taǵamdarǵa kóshedi. Aıran, qymyz, shalap degen sııaqty kóbirek bolady. Al bul zııandy qaldyqtar bolsa ony beıtaraptandyrady, retteıdi", - dep aıaqtady Dúsembek Qatranuly.
Et qoryqtyqtyń daıyndalýy. © eastasy.com
Maqalanyń sońynda joǵaryda aıtylǵan et qoryqtyq jaıyn aıta ketsek. Qoryqtyq degen tamaq bar qazaqta, aǵash tostaqqa ne saptyaıaqqa saýyp alǵan qoı sútine otqa ábden qyzdyrylǵan malta tasty bir-birlep salyp otyrady. Shıki sút 2 - 3 mınýtta qaınap, pisedi eken. Muny kóbine malshylar jasap ishken. Endi etti de osy tásilmen pisirýge bolady. Osyny et qoryqytyq dep ataǵan. Osyǵan baılanysty qyzyq derek bar. 60-70 jyldary arheologtar kúıgen tastardy taýyp, onyń syryn bilmegen. Keıin túrki halyqtarynda osylaı as ázirlengenin bilgen eken. Taǵy bir qyzyǵy, mundaı tásil mońǵol halqynda da bar bolyp shyqty.
Tengrinews.kz
