Jyl basynda Resei basylymdary «Ötken 2019 jyly Reseide 1 mln 947 myŋ säbi dünie esıgın aşty. Būl üş jyldan berı qaitalanyp keledı. Bır jylda mūnşalyqty balanyŋ düniege keluı Resei tarihynda bolmaǧan qūbylys. Bız mūny Prezidentke saltanatty jaǧdaida habarladyq» degen aqparatty taratty. Demek, körşı el jyl saiyn 1 mln adamǧa köbeiıp otyr. Resei halqy qazır 130 mln-ǧa jaqyndap qaldy. Bıraq körşı el sonda da öse bergısı keledı, köbeie bergısı keledı. Al bız şe?
Bızdıŋ täuelsızdık alǧannan bergı tabiǧi ösımımız 2 mln-nan endı asty. Sarapşylar mūnyŋ özın ülken jetıstıkke balaidy. Sebebı täuelsızdık jyldaryndaǧy elden ketkenderdıŋ qalypty jaǧdaidan tym köp boluy bızdıŋ demografiialyq ösımımızge kerı äser etuı mümkın edı. Demek, qatarymyzdyŋ 24 jyl ışınde 2 mln adamǧa köbeiuınıŋ özı – bız üşın ülken jeŋıs. «Qazaqtyŋ demografiialyq ösım beretın kezı endı keldı» degendı mamandar osydan ekı jyl būryn aitqan edı. Al keşe ǧana qazaqstandyq äleumettık jelıler 2019 jyly elde 480 myŋ säbi düniege kelgenın, būl täuelsızdık tarihynda būryn-soŋdy bolmaǧan qūbylys aqjoltai aqparatty taratty.
«Jylyna 1,5-2 mln säbi düniege keletın Reseimen salystyrǧanda būl az. Bıraq bız tärızdı endı ǧana 17 mln-ǧa jetken ūlt üşın tamaşa jetıstık. Bızdıŋ ösetın kezımız endı keldı» deidı mamandar.
Jalpy, mamandar demografiia bızde ǧylym-bılımnıŋ kenjelep qalǧan salasy ekenın aitady. Jastar jaǧynan būl taqyrypqa qyzyǧyp, ǧylymi türde köŋıl bölıp jatqan eşkım joq. Geologiialyq, geografiialyq karta degen bar. Bız endeşe nege qoldanysqa demografiialyq karta degendı engızbeimız?
Belgılı käsıpker Marǧūlan Seisembaev äleumettık jelıdegı paraqşasynda el äleuetınıŋ formulasy, halyq sanyn qalai köteremız, halyq qolyndaǧy qarajatty qalai basqaramyz degen taqyrypta öz oilarymen bölısıp, naqty formulamen aişyqtap berdı. Onyŋ tüsındındıruı boiynşa memleket – halyq bır-bırınen bölıp qarauǧa bolmaityn ūǧym. Prezidentten besıktegı balaǧa deiın onyŋ bır bölşegı. Memlekettıŋ tabysy halyqtyŋ äleuetınıŋ deŋgeiı.
Käsıpkerdıŋ paiymdauynşa onyŋ formulasy mynadai!
El äleuetı = halyq sanyna teŋ + bılım
Būl formulaǧa süienıp, halyqtyŋ äleuetınıŋ köteru formulasyn şeşe alamyz! Būl üşın üide balasyn baǧyp otyrǧan analardyŋ märtebesın anyqtap, olarǧa bala ösırıp otyrǧany üşın mūnaidan tüsken tabystan ailyq bölıp beruımız kerek. Kämeletke tolmaǧan ärbır balasy üşın äleumettık kömek emes, jalaqy töleu kerek. Sol jalaqydan memleket zeinetaqy qoryna tölem jasaudy öz mındetıne alu kerek. Sol kezde ǧana bala tapqan ana nemese bala ösırumen ainalysyp otyrǧan ananyŋ äleumettık märtebesı anyqtalady, elımızde jaŋa mamandyq türı paida bolady.
Sodan keingı eŋ basty mäsele köp balaly analar üşın tūrǧyn üi mäselesın şeşu, halyq sanyn köteru.
Bız Qazaqstanda tūratyn halyq sanyn 80 mln, onyŋ ışınde qazaqtardyŋ sanyn 50 mln-ǧa jetkızbesek, bızdıŋ bolaşaǧymyz būlyŋǧyr. Jyl saiyn dünie jüzı halqy 80 mln adamǧa köbeiıp jatyr. Adamzat sany 8 mlrd adamǧa jaqyndap qaldy. Qytai halqy jyl saiyn 7,5 mln adamǧa ösıp jatyr. Qazaqtar jer betınen ūlt retınde joiylyp ketpeu üşın 50 mln-ǧa jetuımız kerek. Halyq sanynyŋ ekonomikaǧa äserı bar. Memleketter halqynyŋ köptıgımen-aq ekonomikany kötere alady. Bız ışkı naryqtyŋ kölemın halyq sanyn ösırumen ǧana ösıre alamyz.
Işkı naryqtyŋ formulasy
Naryq kölemı = halyq sany köbeitu halyq qolyndaǧy qarajat.
Şeteldegı qazaq ūltynyŋ ökılderıne qolyna identifikasiialyq kartochka berıp, olardyŋ elge qysqa merzımde oraluyna jaǧdai jasau kerek.
Ekonomikalyq strategiialyq maqsat halyq sanyn köbeituǧa baǧyttalu kerek!
Memlekettıŋ reformasynyŋ jetıstıgı halyq sanynyŋ körsetkışımen baǧalanady. Ūlt ūl retınde ösu üşın är otbasyda kem degende üş baladan bolu kerek. Barlyq ekonomikalyq şeşımder halyq sanynyŋ mölşerıne qarap üilestırıluı tiıs. Ūlttyq ideologiia halyq sanynyŋ köbeiuı üşın jūmys ısteuı tiıs.
Būl bızge ne beredı?
Sany köp ūltqa ainalu - el, jer, tıl , mädeniet jäne qazba bailyqtarymyzdyŋ iesı qazaq ekenın däleldep tūratyn faktor! Bız sany basym ūltqa ainalamyz!
Halyq qolyndaǧy qarajatty köbeitu üşın atqarylatyn mındet:
Bırınşısı äreket memlekettıŋ ekonomikadaǧy ülesın azaitu. Ekonomikadaǧy memlekettıŋ ülesı kvazi memlekettık sektormen salystyrǧanda 67 paiyz. Bız būl ülestı 10 paiyzǧa tüsırsek, onda ışkı naryq 4 ese ösedı. Ekınşı äreket – bilıkke jaqyn kompaniialar men mononoliialardyŋ üstemdıgıne jol bermeu. Sebebı 67 paiyzdan qalǧan 33 paiyzdyŋ 20 paiyzy bilıkke jaqyn tūlǧalardyŋ menşıgındegı kompaniialar. Olardy solar qadaǧalaidy. Jeke menşık biznes naryǧy 13-14 paiyzdyŋ arasynda ǧana. Būl nätijege jetu üşın bilıkke jaqyn toptardyŋ ekonomikadan ketuın aşyq talap etu. Osy nätijege qol jetkızsek, elde ekonomikalyq reforma bastalady.
Mıne, käsıpker Marǧūlan Seisembaevtyŋ pıkırı osyǧan saiady. Jalpy, käsıpker oryndy jaittardy köterıp otyr. Eger bız elde adam kapitaly ösıp, halyqtyŋ ömır süru sapasy artsyn desek, tiıstı instansiialar osyndai ūsynystarǧa nazar audaruy tiıs.
Rauan ILİIаSOV, "Adyrna" ūlttyq portaly
