جىل باسىندا رەسەي باسىلىمدارى «وتكەن 2019 جىلى رەسەيدە 1 ملن 947 مىڭ ءسابي دۇنيە ەسىگىن اشتى. بۇل ءۇش جىلدان بەرى قايتالانىپ كەلەدى. ءبىر جىلدا مۇنشالىقتى بالانىڭ دۇنيەگە كەلۋى رەسەي تاريحىندا بولماعان قۇبىلىس. ءبىز مۇنى پرەزيدەنتكە سالتاناتتى جاعدايدا حابارلادىق» دەگەن اقپاراتتى تاراتتى. دەمەك، كورشى ەل جىل سايىن 1 ملن ادامعا كوبەيىپ وتىر. رەسەي حالقى قازىر 130 ملن-عا جاقىنداپ قالدى. بىراق كورشى ەل سوندا دا وسە بەرگىسى كەلەدى، كوبەيە بەرگىسى كەلەدى. ال ءبىز شە؟
ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىك العاننان بەرگى تابيعي ءوسىمىمىز 2 ملن-نان ەندى استى. ساراپشىلار مۇنىڭ ءوزىن ۇلكەن جەتىستىككە بالايدى. سەبەبى تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى ەلدەن كەتكەندەردىڭ قالىپتى جاعدايدان تىم كوپ بولۋى ءبىزدىڭ دەموگرافيالىق وسىمىمىزگە كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن ەدى. دەمەك، قاتارىمىزدىڭ 24 جىل ىشىندە 2 ملن ادامعا كوبەيۋىنىڭ ءوزى – ءبىز ءۇشىن ۇلكەن جەڭىس. «قازاقتىڭ دەموگرافيالىق ءوسىم بەرەتىن كەزى ەندى كەلدى» دەگەندى ماماندار وسىدان ەكى جىل بۇرىن ايتقان ەدى. ال كەشە عانا قازاقستاندىق الەۋمەتتىك جەلىلەر 2019 جىلى ەلدە 480 مىڭ ءسابي دۇنيەگە كەلگەنىن، بۇل تاۋەلسىزدىك تاريحىندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان قۇبىلىس اقجولتاي اقپاراتتى تاراتتى.
«جىلىنا 1,5-2 ملن ءسابي دۇنيەگە كەلەتىن رەسەيمەن سالىستىرعاندا بۇل از. بىراق ءبىز ءتارىزدى ەندى عانا 17 ملن-عا جەتكەن ۇلت ءۇشىن تاماشا جەتىستىك. ءبىزدىڭ وسەتىن كەزىمىز ەندى كەلدى» دەيدى ماماندار.
جالپى، ماماندار دەموگرافيا بىزدە عىلىم-ءبىلىمنىڭ كەنجەلەپ قالعان سالاسى ەكەنىن ايتادى. جاستار جاعىنان بۇل تاقىرىپقا قىزىعىپ، عىلىمي تۇردە كوڭىل ءبولىپ جاتقان ەشكىم جوق. گەولوگيالىق، گەوگرافيالىق كارتا دەگەن بار. ءبىز ەندەشە نەگە قولدانىسقا دەموگرافيالىق كارتا دەگەندى ەنگىزبەيمىز؟
بەلگىلى كاسىپكەر مارعۇلان سەيسەمباەۆ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا ەل الەۋەتىنىڭ فورمۋلاسى، حالىق سانىن قالاي كوتەرەمىز، حالىق قولىنداعى قاراجاتتى قالاي باسقارامىز دەگەن تاقىرىپتا ءوز ويلارىمەن ءبولىسىپ، ناقتى فورمۋلامەن ايشىقتاپ بەردى. ونىڭ ءتۇسىندىندىرۋى بويىنشا مەملەكەت – حالىق ءبىر-بىرىنەن ءبولىپ قاراۋعا بولمايتىن ۇعىم. پرەزيدەنتتەن بەسىكتەگى بالاعا دەيىن ونىڭ ءبىر بولشەگى. مەملەكەتتىڭ تابىسى حالىقتىڭ الەۋەتىنىڭ دەڭگەيى.
كاسىپكەردىڭ پايىمداۋىنشا ونىڭ فورمۋلاسى مىناداي!
ەل الەۋەتى = حالىق سانىنا تەڭ + بىلىم
بۇل فورمۋلاعا سۇيەنىپ، حالىقتىڭ الەۋەتىنىڭ كوتەرۋ فورمۋلاسىن شەشە الامىز! بۇل ءۇشىن ۇيدە بالاسىن باعىپ وتىرعان انالاردىڭ مارتەبەسىن انىقتاپ، ولارعا بالا ءوسىرىپ وتىرعانى ءۇشىن مۇنايدان تۇسكەن تابىستان ايلىق ءبولىپ بەرۋىمىز كەرەك. كامەلەتكە تولماعان ءاربىر بالاسى ءۇشىن الەۋمەتتىك كومەك ەمەس، جالاقى تولەۋ كەرەك. سول جالاقىدان مەملەكەت زەينەتاقى قورىنا تولەم جاساۋدى ءوز مىندەتىنە الۋ كەرەك. سول كەزدە عانا بالا تاپقان انا نەمەسە بالا وسىرۋمەن اينالىسىپ وتىرعان انانىڭ الەۋمەتتىك مارتەبەسى انىقتالادى، ەلىمىزدە جاڭا ماماندىق ءتۇرى پايدا بولادى.
سودان كەينگى ەڭ باستى ماسەلە كوپ بالالى انالار ءۇشىن تۇرعىن ءۇي ماسەلەسىن شەشۋ، حالىق سانىن كوتەرۋ.
ءبىز قازاقستاندا تۇراتىن حالىق سانىن 80 ملن، ونىڭ ىشىندە قازاقتاردىڭ سانىن 50 ملن-عا جەتكىزبەسەك، بىزدىڭ بولاشاعىمىز بۇلىڭعىر. جىل سايىن دۇنيە ءجۇزى حالقى 80 ملن ادامعا كوبەيىپ جاتىر. ادامزات سانى 8 ملرد ادامعا جاقىنداپ قالدى. قىتاي حالقى جىل سايىن 7,5 ملن ادامعا ءوسىپ جاتىر. قازاقتار جەر بەتىنەن ۇلت رەتىندە جويىلىپ كەتپەۋ ءۇشىن 50 ملن-عا جەتۋىمىز كەرەك. حالىق سانىنىڭ ەكونوميكاعا اسەرى بار. مەملەكەتتەر حالقىنىڭ كوپتىگىمەن-اق ەكونوميكانى كوتەرە الادى. ءبىز ىشكى نارىقتىڭ كولەمىن حالىق سانىن وسىرۋمەن عانا وسىرە الامىز.
ىشكى نارىقتىڭ فورمۋلاسى
نارىق كولەمى = حالىق سانى كوبەيتۋ حالىق قولىنداعى قاراجات.
شەتەلدەگى قازاق ۇلتىنىڭ وكىلدەرىنە قولىنا يدەنتيفيكاتسيالىق كارتوچكا بەرىپ، ولاردىڭ ەلگە قىسقا مەرزىمدە ورالۋىنا جاعداي جاساۋ كەرەك.
ەكونوميكالىق ستراتەگيالىق ماقسات حالىق سانىن كوبەيتۋعا باعىتتالۋ كەرەك!
مەملەكەتتىڭ رەفورماسىنىڭ جەتىستىگى حالىق سانىنىڭ كورسەتكىشىمەن باعالانادى. ۇلت ۇل رەتىندە ءوسۋ ءۇشىن ءار وتباسىدا كەم دەگەندە ءۇش بالادان بولۋ كەرەك. بارلىق ەكونوميكالىق شەشىمدەر حالىق سانىنىڭ مولشەرىنە قاراپ ۇيلەستىرىلۋى ءتيىس. ۇلتتىق يدەولوگيا حالىق سانىنىڭ كوبەيۋى ءۇشىن جۇمىس ىستەۋى ءتيىس.
بۇل بىزگە نە بەرەدى؟
سانى كوپ ۇلتقا اينالۋ - ەل، جەر، ءتىل ، مادەنيەت جانە قازبا بايلىقتارىمىزدىڭ يەسى قازاق ەكەنىن دالەلدەپ تۇراتىن فاكتور! ءبىز سانى باسىم ۇلتقا اينالامىز!
حالىق قولىنداعى قاراجاتتى كوبەيتۋ ءۇشىن اتقارىلاتىن مىندەت:
ءبىرىنشىسى ارەكەت مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاداعى ۇلەسىن ازايتۋ. ەكونوميكاداعى مەملەكەتتىڭ ۇلەسى كۆازي مەملەكەتتىك سەكتورمەن سالىستىرعاندا 67 پايىز. ءبىز بۇل ۇلەستى 10 پايىزعا تۇسىرسەك، وندا ىشكى نارىق 4 ەسە وسەدى. ەكىنشى ارەكەت – بيلىككە جاقىن كومپانيالار مەن مونونوليالاردىڭ ۇستەمدىگىنە جول بەرمەۋ. سەبەبى 67 پايىزدان قالعان 33 پايىزدىڭ 20 پايىزى بيلىككە جاقىن تۇلعالاردىڭ مەنشىگىندەگى كومپانيالار. ولاردى سولار قاداعالايدى. جەكە مەنشىك بيزنەس نارىعى 13-14 پايىزدىڭ اراسىندا عانا. بۇل ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن بيلىككە جاقىن توپتاردىڭ ەكونوميكادان كەتۋىن اشىق تالاپ ەتۋ. وسى ناتيجەگە قول جەتكىزسەك، ەلدە ەكونوميكالىق رەفورما باستالادى.
مىنە، كاسىپكەر مارعۇلان سەيسەمباەۆتىڭ پىكىرى وسىعان سايادى. جالپى، كاسىپكەر ورىندى جايتتاردى كوتەرىپ وتىر. ەگەر ءبىز ەلدە ادام كاپيتالى ءوسىپ، حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسى ارتسىن دەسەك، ءتيىستى ينستانتسيالار وسىنداي ۇسىنىستارعا نازار اۋدارۋى ءتيىس.
راۋان ءىلياسوۆ،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
