Adamnyń rýhyn kóteretin de, kóńilin qulazytatyn da jáne jaınatyp jadyratatyn da án. Birinshi kezekte áýen bolǵanmen de, sóz qudiretinsiz ánniń baǵy janýy taǵy da ekitalaı. Ekeýi bir jerden úılesim tapqannan keıin ǵana ol júrekterge jol tartady…
“Ánniń de estisi bar, eseri bar” depti hakim Abaı. Keıbir áýender erekshe áser berip, júregińdi terbetse, keıbiri kerisinshe júıkeńe keri áserin tıgizedi. Bul tabıǵı qubylys. Jaqsy áýendi nasharynan ajyratý jaıyn bildirgendeı.
Kóńildi otyrystarda, nemese kóńildi bir shattyq kernegende, adam jany jadyrap án aıtqysy keledi. Sonda sizge bireý “myna ándi aıt” demeıdi, ózińizdiń júregińizge jaqyn ándi, ózińiz tańdaısyz jáne oǵan daýysyńyz kelsin, kelmesin yńyldap aıta bastaısyz. Óıtkeni júrek qalap tur. Mine, bul saz qudiretiniń janyńdy erekshe baýrap alatyndyǵynyń belgisi bolsa kerek. Nazym Hıkmettiń “Adamnyń jan-dúnıesin aqtarý úshin oǵan án aıtqyzý kerek” degeniniń de túp-tórkini osyǵan saıady.
Qazaqtyń barlyq jan dúnıesi óziniń halyqtyń mýzykasynan kórinis taýyp jatqandaı. Halyq ánderiniń qaı-qaısysyn alyp qarasańyz da bir birin qaıtalamaıtyn ózindik ereksheligimen qulaq quryshyn qandyrady. Mahabbat taqyrybyna kelgende “Aıqarakóz”, “Daıdıdaý”, “Ádemi-aý”, “Tobylǵysaı”, jan dúnıeńe áser etetin “Arman-aı”, “Ahaý, sabaz” sekildi ánder ýaqyt ótken saıyn asyldana túskendeı. Ulttyq rýhty boıyna bala jasynan sińirip, halyq áýenine sýsyndap ósken árbir jastyń atadan balaǵa bul áýenderdi jetkizýi tabıǵı zańdylyq ta.
Kúni búginge deıin qazaqtyń basynan neler qıyn zamandar ótkeni tarıhtan belgili. Olardyń keıbirin búrkemelep jasyryp, nebir asyldarymyzdan aıyrylyp ta jattyq. Taǵdyrdyń túrli eleginen ótip, osy ýaqytqa deıin tamyryna balta shabylmaı, eki asyl muramyz ólmeı keledi. Onyń biri — boıymyzǵa ana sútimen daryǵan qudiretti tilimiz bolsa, ekinshisi halyqtyń asyl qazynasy – halyq ánderi. Ózge jurttan ereksheleıtin ulttyq sazy qazaqtyń qandaı darhan kóńildi halyq ekenin ańǵartyp turǵandaı.
Bir tańqalarlyǵy, halyq ánderi men halyq kompozıtorlarynyń ánderinde qazirgi sazgerlerimizdegideı “ánin jazǵan ol, sózin jazǵan men, áýenin óńdegen anaý” degendi baıqamaısyz. Halyq kompozıtorlarynyń ánderiniń ózi bólek bir tóbe. Qazirgi áńgime arqaýy bolyp otyrǵan halyq ánderi jaıynda bolǵandyqtan, ony keıinge ysyra turaıyq.
Halyq ániniń ýaqytsha keıinge ysyrylyp, jeńil áýender basyp bara jatqanynyń bir sebebi — dástúrli ánderdi nasıhattaýda kemshin tustardyń kóptep kezdesýi jáne osy jaıynda baıqaýlardyń az ótkizilýi. Tórt jylda bir ótkiziletin Ámire Qashaýbaev atyndaǵy dástúrli ánshiler baıqaýynan basqa halyq ánderin, halyq kompozıtorlarynyń ánderin nasıhattaıtyn baıqaýlardy baıqamaı júrmiz. Jýyrda Astanada atalǵan baıqaýdyń qalaı ótkeninen kórermen jurt habardar bolar. Buǵan da shúkirshilik ettik. Halyq ánderine asa bir qyzyǵýshylyqpen den qoıǵan ánshiler bolmasa, dástúrli án tyńdaý kenje qalyp bara jatyr. Mundaı baıqaýlar jyl saıyn ótse de artyqshylyq etpeıdi.
Qazaqtyń ulttyq án-kúıi baǵa jetpes qundy dúnıeler. Onyń ár áýeninde ózine saı muń, saǵynysh, mahabbat lebi jatyr. Sondyqtan da ony bala júregine jastaıynan quıý jáne úıretý lázim. Ǵumyry máńgilik bul áýender keler urpaqty besik jyry bolyp terbetpek. Munda qazaq ultynyń bútindeı bir qazynasy jatqanyn umytpaıyq! Halyq qazynasy – halyq ánderinde!
Janat Jumaǵalıeva
