- Abzal, siz aspandaǵy aqqýǵa ún qosyp, dástúrdi dáriptegen dúldúl ánshiler Qaırat Baıbosynov pen Bekbolat Tileýhanovtyń shákirtisiz. Sizdi «Ustazdan joly bolǵan ánshi» desek, qatelespeıtin shyǵarmyz…
- Jalpy, meniń óner jolyna túsýime septigin tıgizgen azamattar kóp boldy. Áńgimeni áriden bastasam, týyp-ósken jerim — Qaraǵandy oblysy, Qarqaraly aýdany Keńes odaǵynyń batyry Nurken Ábdirov atyndaǵy aýyl. Bizdiń aýyldan aqyn da, batyr da, jýrnalıst te, satırık te shyqqan. Sahna sańlaǵy, KSRO halyq artısi Sholpan Jandarbekova da sol qasıetti mekende dúnıege kelgen. Jarty ǵasyr ómirin farabıtanýǵa arnaǵan Aqjan Mashanıdiń de kindik qany sol jerge tamypty. Respýblıkaǵa aty tanymal jýrnalıst Tileýqabyl Baıtursynov týǵan naǵashym bolyp keledi. Jeti jyl semip qalǵan eki búırekpen alysyp, aqpan aıynda 42 jasynda ómirden ótken Martbek Toqmyrzamen bir úzim nandy bóle jegen bólemiz. Osyndaı aıtýly azamattardyń arasynan uly kóshke ilesip, qolyma qara dombyramdy ustap shyqqan jaıym bar. Óz atam Jumanbaı da zamanynda Qarqaraly, Aqtoǵaı, Balqash óńirine sheshendigimen tanymal bolǵan kórinedi. Kezinde Aqseleý aǵamyz jazyp, burynǵy «Mádenıet jáne turmys» jýrnalyna jarııalaǵan «Jyndy Ysqaqtyń áńgimeleri» degen áńgimedegi keıipker Ysqaqtarmen qatar júrgen eken. Biraq men atamdy kórgen emespin. Ákem ánshiligimen, qara sózge des bermeıtin sheshendigimen aýyl-aımaqqa málim azamat. Taıaýda ǵana 63 jasqa toldy. Bir qyzyǵy, ákem batystyń dástúrli án mektebin jaqsy kóredi. Bizdiń bala kúnimizde Muhıttyń «Aınamkóz», «Úlken aıdaı», «Kishi aıdaıyn» «ánniń tóresi osylar» dep aýzynan tastamaıtyn. Anam da áý bastan otyrǵan jerin ánge bólep, dýmanǵa aınaldyryp otyratyn saýyqshyl jan. Maǵan óner sol kisilerden darysa kerek. Eń alǵash bes jasymda Jeńis kúni merekesinde Muqan Tólebaevtyń «Kesteli oramal» ánin oryndadym. Qyzyq bolǵanda, eldiń aldynda turyp, ekinshi shýmaǵyn umytyp qalmasym bar ma?! Jurt qol shapalaqtap, qolpashtap jatyr. Qıpaqtap ári turdym, beri turdym. Baıanmen súıemeldeýshi ustazym Meıram Árinov qaıyrmasyn qaıta-qaıta oınaıdy, biraq shýmaǵyn endi aıtaıyn desem, túk esime túspeıdi. Bul qorlyqqa kúıip ketkenim sonshalyq, sahna syrtynda turǵan ákeme muńymdy shaǵyp, al kep baqyryp jylaıyn… Sodan bastap ákem, Aıman degen dombyrashy apaıym meni ónerge túbegeıli baýlydy. Keıinnen mektep dırektory Jánibek Jamanqulov, aýylymyzdyń basshylary marqum Salyqbaı Narymbekov, Kókenaı Mustaǵulov, Ernııaz Ahmetchın degen aýyl azamattary tireý bolyp, naǵashym Tileýqabyl Baıtursynov 1989 jyly Almatydaǵy A.Jubanov atyndaǵy mektep- ınternatqa alyp keldi.
- Siz ol kezde neshe jasta edińiz?
- On eki-on úsh jastaǵy balamyn. Aýyldan birinshi shyqqan betim. Jer jannaty — Jetisý, Alataý bókterindegi Almaty men úshin arman qala, álemde teńdesi joq shahar. Almasy úlken qalaǵa bala kezimnen qatty ǵashyqpyn. Qazir eldiń bárine Astana qandaı ystyq kórinse, maǵan Almatynyń áli kúnge deıin orny bólek. Eń birinshi kelgende jýrnalıst aǵamyz Sáýlebek Jámkenovtiń úıine toqtaǵanbyz. Sol kisi mýzykalyq mektepke ertip apardy. Jolym bolyp, dombyra klasyna oqýǵa qabyldandym. Mektepte Bekbolat Tileýhanov án fakýltatıvinen sabaq beredi eken. Ol kisi sol kezde konservatorııanyń ekinshi álde úshinshi kýrs stýdenti-tin. Maǵan áp degennen Iman Júsiptiń ánin úıretti. Meniń tuńǵysh ret úırengen dástúrli ánim osy edi. Keıin Júsipbek Elebekovten dáris alǵan Qanat Qudaıbergenovtiń qolyna tústim. Qanat aǵa «mynaý, seniń elińniń áni» dep Aqylbaıdyń ánimen tanystyrdy. Keıde «bala, aýylyńdy saǵynǵan bolarsyń. Aqylbaıdyń ánin aıtshy, Aqylbaıdyń ánin senen artyq aıtatyn adam joq» dep, qanattandyryp, maqtańqyrap alatyn. Ne kerek, Jubanov mektebinde altynshy synyptan, segizinshi synypqa deıin oqydym. Joǵaryda atap ótken bólem Martbek Toqmyrza «KazGý»-diń jýrnalıstıka fakýltetin 1992 jyly bitirip, elge jol júretin boldy. Men úlken qalada jalǵyz ózim qalmaıyn degen oımen, Qaraǵandydaǵy Táttimbet atyndaǵy mýzykalyq kolledjge túsip, bóleme ilesip, aýylǵa qaıttym. Martbek aǵam oblystyq telearnaǵa jumysqa turdy. Qaıda istese de, meni umytpaıtyn. Úlken kómegi tıdi. Ánderimdi jergilikti radıoǵa jazdyryp, telearnaǵa habarlar túsirtti. Munda da dombyra klasynan bilimimdi jalǵastyrdym. Án sabaǵyn qosymsha Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri Meıirhan Adambekov júrgizetin. Ol kisi Birjan saldyń «Syrǵaqty», Mádıdiń «Qarqaraly», «Qarakesek», t.b.ánderdi boıyma sińirdi. Ózim bala kezimnen halyq artısi Nurǵalı Núsipjanovqa qatty elikteıtinmin. Bertin kele, marqum Jánibek Kármenovtiń ánderin kóp tyńdadym. 1993 jyly Júsipbek Elebekov atyndaǵy I oblystyq dástúrli ánshiler baıqaýy ótip, dıplomant atandym. Osy sátten bastap dástúrli ónerge birjola bet burdym…
- Kıeli óner — kúıshilik qol bolmady ma?
- Dombyradan Shoqanbaev Ábiltaı degen aǵam sabaq berdi. Biraq qansha respýblıkalyq kúıshiler baıqaýyna qatyssam da eshqandaı júlde almadym. Áıteýir, baǵym janbady. Sóıtip, kúı tartýdan kóńilim qalyp, ánge kóshtim. 1996 jyly kolledjdiń sońǵy kýrsynda oqyp júrgenimde Júsipbek Elebekov atyndaǵy oblystyq dástúrli ánshiler baıqaýy ekinshi márte ótti. Sonda Bekbolat Tileýhanov qazylar alqasynyń quramynda otyrdy. Men júldeli ekinshi oryn alyp, Bekbolat aǵa konservatorııaǵa, burynǵy — Halyq aspaptar, qazirgi — Halyq mýzykasy fakýltetine shaqyrdy. Tórt jyl boıy Qaırat Baıbosynov, Bekbolat Tileýhanov, Sáýle Janpeıisova, Erjan Qosbarmaqov, Berik Júsipten tálim-tárbıe aldym. Osy jerde Júsipbek Elebekovtiń zaıyby Habıba apaımen tanystym. Dástúrli ónerde júrgen ánshilermen aralasa bastadym. Erbol Aıtbaev, Erkin Shúkimanov, Aqan Ábdýáli, Serjan Musaıynov, Murat Ábýǵazy, Tileýles Qurmanǵalıev, Saıan Muhamedııarovtarmen birge oqydym. Bizdiń aramyzda sol kezde ánniń saıysy, ánniń bazary qaınap jatatyn. Bólmemiz qonaqtan arylmaıtyn. Bizdiń sabaqqa daıyndyǵymyz sol — keshkisin otyryp bir-birimizge án salyp, bir-birimizdiń jigerimizdi janydyq. Birimizge qarap birimiz qateligimizdi kórdik, artyqshylyǵymyzǵa súısinip, kemshiligimizdi túzedik. Qudaıǵa shúkir, olardyń barlyǵy qazir belgili óner maıtalmandaryna aınaldy.
- Siz shyǵarmashylyq jolyńyzǵa septigin tıgizgen adamdardy aıttyńyz, biraq kez kelgen ánshiniń ónerinde de, ómirinde de qoldap júretin janashyr aǵalary bolady. Sizde ondaı qamqor adam bar ma?
- Meniń kókem de, qoldaýshym da, súıenerim de — bir Alla. Qazir qoldaýshy izdep, bireýge «kóke» dep barsań, ol bergennen keıin qaıtarymyn suraıdy. «Qazirgi zamanda bergen emes, alǵan jomart» deıdi ǵoı. Alǵannan keıin qaıtarý kerek. Sondyqtan tiri pendeniń aldynda kiriptar bolmaı, bir Allaǵa ǵana senemin. «Ózińe sen, ózińdi alyp shyǵar, Eńbegiń men aqylyń eki jaqtap» deıdi hakim Abaı. Meniń demeýshim — Alla, tuǵyrym — halyq. Súıemeldeýshim — joǵarydaǵy ustazdarym. Men qansha jetistikke jetsem, onyń barlyǵyna sep bolǵan sol ıgi-jaqsylar. Artyq-kemimdi asyryp, jetpeı jatqan jerimdi jasyryp, túzep, tezge salyp, tóreligin aıtatyn tól ustazym — Meıirhan Adambekov. Al halyq — ónerimniń synshysy. Sahnadan túse salyp, kópshiliktiń ortasyna kirgen kezde, eldiń bergen batasy meni sheksiz baqytty etedi. Tóbem kókke jetkendeı kúı keshemin. Halqym aman bolsa, tirshiligime myǵym bolsam, dám-tuzym taýsylmasa, ónerim ósip-órkendeı beretini sózsiz. Men ónerde kókesiz júrgen azamatpyn, izdemeımin de.
- Sizdiń aldyńyzdan qandaı másele jıi shyǵady?
- Keıbir dostarym «Sen nege efırden kórinbeısiń?» dep únemi suraıdy. Efırde bolatyndaı habar bar ma, qazir. Mysalǵa, búgingi tańda «Qazaqstan» ulttyq arnasynda «Segiz qyrly» degen dástúrli ánderge arnalǵan bir-aq baǵdarlama bar, onda da oǵan meniń shyǵýym yńǵaısyz. Ustaz bolyp júrgende jańadan shyǵyp kele jatqan ini-qaryndastarymmen jaǵalasyp nem bar?! Bizdiń kórinetin jerimiz halyqtyń ortasy, toı-tomalaq, tusaýkeser, súndet toı, tilashar, shildehana, besik toı… Sonymen qatar alpys jyldyq, jetpis jyldyq, seksen jyldyq…
- Efırde joq bolsańyz da, toıshyl qaýym qyzyqshylyqtaryna ózderi taýyp alyp jatyr ǵoı…
- Qudaıǵa shúkir… Halyqqa degen rızashylyǵym sheksiz. Bir ǵasyrda bir týatyn qazaq óneriniń maıtalmany, tarpań minez, kesek tulǵa Nurǵısa Tilendıev «Men halyqqa erkeleımin. Meniń erkeligimdi kótergen halyqqa myń alǵys!» degen eken. Halyq bar jerde óner bar, óner bar jerde Abzal sııaqty ónerpazdar bar.
- Óner akademııasynda sabaq beresiz be?
- Iá, Óner akademııasyna kelýimniń ózi bir qyzyq oqıǵa. Konservatorııany bitirgennen keıin Qaraǵandydaǵy Táttimbet atyndaǵy ózim oqyǵan mýzykalyq kolledjde jumys istedim. 2001 jyly Almatyǵa qaıta keldim de, úıde eki aı bos jattym. Qansha talpynys jasasam da, óz mamandyǵym boıynsha esh jer jumysqa almaıdy. Sodan «eki qolǵa bir kúrek» dep, kúzdiń kúni eldiń bári sabaqqa kirisken kezde men qurylys salasyna kettim. Bir jyldan keıin Almatyda birinshi ashylǵan kir jýǵysh untaqtar shyǵaratyn zaýyttan bir-aq shyqtym. Birinshi kezde júkshi bolyp ornalastym. Sol kezde aýyr jumystyń barlyǵyn bastan ótkerdik. Aýylda týǵanym, jastaıymnan eńbekke aralasqanym, ákemniń únemi aıtatyn aqyly dál sol jerde kóp kómektesti. Ákem Almatyǵa ketip bara jatqanymda «Balam, sen eshkimnen artyq emessiń. Eldiń sen sııaqty ánshi balalary júr ǵoı, qalada qańǵyp, sen de qańǵyrsyń. Biraq jasyma, jigit atyńa laıyq bol» degen sózi qanat bitiretin. Jumysta ózimdi ánshimin degen joqpyn. El qalaı jumys istese, men de solardan qalyspadym. Týra ózimniń tól mamandyǵymdaı bar jan-tánimmen eńbek ettim. El qatarly aqsha taptym, bala-shaǵamdy asyradym. Jaman bolǵanym joq. Biraq sol kezde ónerden birjolata ketken shyǵarmyn dep oılaıtynmyn. Qurylysta da, zaýytta da dombyramdy qasymnan bir eli tastamadym. Ónerli adam qaı jerde de ónerli ekenine sonda kózim jetti. Qudaıdyń berer nesibesi taýsylmaıdy eken, 2003 jyly mýzykatanýshy Gúlzada Omarova degen apaıym T.Júrgenov atyndaǵy óner akademııasyna ánshi-oqytýshy izdeıdi. Sonda qazaqtan shyqqan kásibı jalǵyz sybyzǵyshy Talǵat Muqyshev meni usynǵan eken. Apaı «Ol qaıda júr?» dep suraıdy. Ol kezde men zaýyttyń býyp-túıý bóliminde operator bolatynmyn. Jumysta laýazymym ósip qalǵan. Áleýmettik jaǵdaıǵa oılanbastan, óner úshin, ózimniń bolashaǵym úshin, shyǵarmashylyq izdenisim úshin bir Allaǵa táýekel ettim. Bul meniń óner álemine, kıeli sahnaǵa ekinshi ret kelýim edi. Kezinde birge oqyǵan, birge júrgen dostarym ónerge qaıtyp oralýyma qatty qýandy.
- Qazir A.Jubanov atyndaǵy mýzykalyq mektep-ınternaty dırektorynyń tárbıe isi jónindegi orynbasarysyz. Bastyǵyńyz Aqan Ábdýáli — ómirdegi, sahnadaǵy áriptesińiz. Dos adamdardyń birge jumys isteýi olardyń syılastyǵyna syna túsirmeı me? Jumys barysynda eskertý, syn aıtylmaı turmaıdy. Sondaı sátte dostyǵyńyzǵa arqa súıep, qulaq asqyńyz kelmeı, qıt ete qalmaısyz ba? Nemese «jurt kózinen jasyryp, ońashada aıtpady» dep toń-teris minez kórsetpeısiz be?
- Aqan ekeýmiz «Qazaqstan» ulttyq arnasynda «Qazaqtyń 100 áni» telejobasynda da birge eńbek etken, ónerdiń, ómirdiń qyzyq-shyjyǵyn, ay-tuysyn, ystyq-sýyǵyn qatar kórip kele jatqan syralǵy joldaspyz. Dırektor bolsyn-bolmasyn, óz orny, syı-sııapaty bar azamat. Úzeńgiles dostan da úırenetiniń kóp. Sabyrlylyǵyn, sóz saptaýyn baǵamdaısyń. Mereıin tasytyp, aıaq-qolyn jerge tıgizbeı, madaqtaǵaly otyrǵan joqpyn. Mensiz de maqtaýly jigit. Men ony maqtamaımyn, oǵan kóz tımese eken deımin. Jumys barysyna toqtalsam, mektepke ol kisiden buryn kelgenmin. Aptasyna bir-eki ret baryp, baıaǵy kezinde ózim Bekbolat Tileýhanovtan sabaq alǵan fakýltatıvti júrgizetinmin. Bir kúni basshylyqqa Aqan kelip, «Tárbıe isin qolyńa alsań, qaıtedi?» dedi. Jatpaı-turmaı artylǵan senimdi aqtaý — boıymda bar qasıet. Eger maǵan jumys barysynda syn aıtylsa, ony durys qabyldaımyn. Basshymen jaǵalasyp, julqylaspaımyn. Jalpy, basshyǵa syn aıtqandy jaqsy kórmeımin. Quranda «Hanǵa qarsy sóz aıtý — Allaǵa qarsy sóz aıtý» delingen. Bastyq ta solaı. Bastyq qaı ýaqytta da qol astyndaǵylarǵa synshy. Syndy qabyldaı bilgen adam, jumys isteı alady. Qabyldaı almaǵan, basynan sóz asyrmaı «men-men» dep basqa shaýyp, tóske órlegen adam uzaqqa barmaıdy. Meniń salama qatysty jınalysta da, kópshiliktiń ortasynda da maǵan eskertý jasamaıdy emes, jasaıdy. Qate ketken jerimdi kórdi me, men ony qaıtalamaýǵa, túzeýge tıispin. Talapty ornymen qoıady, men ony ornymen oryndaýym kerek. Meniń qaǵıdam — sol. Odan basqa «Dos edik qoı, kóziń jaqsy, sóziń jaqsy» degen áńgime joq. Jumysta dos emespiz, qyzmettes, áriptespiz. Ol — basshy, men — onyń orynbasarymyn. Mektepten tys ýaqytta, sahnada, óz ortamyzda dospyz. Ol menen artyq dúnıeni talap etpeıdi. Men de tapsyrylǵan istiń «Qylshyǵyn shyǵaram» dep, bylshyǵyn shyǵarmaımyn. Halyqtyń, keleshek urpaqtyń qamyn kúıttegen azamattyń bir jaǵyna shyǵysqandy, bolysqandy janym súıedi. Áýeli ózimniń emes, onyń ıdeıasynyń, armanynyń iske asqanyn tileımin.
- Senim artqannan keıin tárbıe salasynda izdenis jasadyńyz ba?
- Árıne. Mektepte eń aldymen tárbıege kóp kóńil bólinedi. Oqýshylarǵa óz isiniń nátıjesin kórsetýge tyrysyp kelemiz. Talantty shákirtterimiz qaıda barmasyn, barǵan jerlerinde júldeli orynmen qaıtyp júr. Qazirgi balany ertegi aıtyp aldaı almaısyń. Buryn bizdi ertegimen, oıynshyqpen aldaǵan shyǵar, búginginiń balasy ózińdi aldaıdy. Balaǵa kúnde uryssań, jeksuryn bolasyń. Arqasynan qaǵyp, basynan sıpap, maqtap turyp aıtsań, nátıje beredi. Qarakózderimizdi orys balalarynyń boıyndaǵy ójettilikke úıretkim keledi. Keıbir óner adamdaryn qarap otyrsańyz, mýzykany, ándi joǵary deńgeıde jetkizgenimen, sózge shorqaq. Al orystar ándi shyrqaı biledi, sózdi de aıta alady. Bizdiń balalar jasyq emes, uıań, ishki oıyn jasyryp qalady. Surasań da, syrtqa shyǵarmaıdy, tis jarmaıdy. Ótirikke jol beretinderi de kezdesedi. Dúnıede balanyń ótirik aıtýy degen adamnyń júregin syzdatpaı qoımaıdy. Olarmen ózińmen teń sóılesip, naqty tapsyrma berip, naqty isińmen, naqty minezińmen ǵana úlgi bolý kerek dep oılaımyn. Qazirgi sátte erteń dástúrli ónerdiń qulaǵyn ustaıtyn kem degende on bes shákirt tárbıelesem dep júrmin. Jalpy, ómirde de, ónerde de qarapaıymdylyqty unatamyn. Shynaıylyqty jaqsy kóremin. Ónerde shynaıylyq kerek, qııaldan túk shyqpaıdy. Biraq bostan — bos ózimdi alǵa tarta bermeımin.
- Sonda armanǵa qol sozý, aldaǵy kúnge umtylý degen joq pa? Dóńgelegen dúnıeniń dúrmegimen ilbip, kóptiń ishinde eleýsiz kún keshkińiz kele me?
- Umtylys bar, shamadan tys tyrashtanbaımyn. Qoldan jasandy minez kórsetpeımin. Qaıda júrsem de «Betegeden bıik, jýsannan alasa» bolyp júrýge tyrysamyn. Shyn júregimmen halyqtyń keleshegi úshin, urpaqtyń qamy úshin, eldiń erteńi úshin janym aýyrady. Janymda júrgen dostarym da ulttyń uly maqsattary jolynda jan aıamaýǵa bar. Men de solarmen birgemin. Allaǵa minájat etip turyp, halyqqa jaqsylyq suraımyn. El aman, jurt tynysh bolsyn dep tileımin.
- Shaqyrǵan jerden qalmaısyz ba?
- Qalmaımyn, óıtkeni dýmandy jaqsy kóremin. Kópshilikti jaqsy kóremin. Kópshilik bar jerde qyzyqty áńgime bolady, kóziń ashylady, jańalyq estısiń. Jańalyq bolǵanda, ósek tyńdaý úshin barmaımyn. Halyqtyń jaǵdaıyn bilemin. El úshin qýanamyn. Bireýdiń qýanyshyna qýana bilgen durys. Qýana almasań, nemenesine qonaqqa barasyń?!
- Qonaqqa baryp, dastarqannyń bir shetinde otyryp, iship-jep, úndemeı kelip, úndemeı ketetin qonaqtar bar. Kelgen-kelmegeni, bar-joǵy bilinbeıdi. Kerisinshe óz kóńilin kóterip, qonaqtardyń kóńilin aýlap, toı úı ıesiniń kóńilin kóterip, tóbesin kókke jetkizgendeı etip ketetin qonaq bar. Siz qandaı qonaqsyz?
- Qudaıǵa shúkir, men barǵan jerimde qonaqpyn dep otyrmaımyn. Men qonaqqa shaqyrǵan adamnyń qonaǵyn kútýge tyrysamyn. Qonaǵyn kútkende eldiń aldynan ydys-aıaǵyn, et tabaǵyn alyp júgirmeımin. Dámdi sóz, jaqsy án aıtýǵa tyrysamyn. Halyqqa aqyl aıtyp qajeti joq. Aqyl-naqyldyń barlyǵy aıtyp júrgen dástúrli ánderimizdiń ishinde tunyp tur. Kópshiliktiń ortasynda kórinip otyrsam eken deıtin minezdi jaqtyrmaımyn. Óneri bar adam onsyzda kórinbeı otyra almaıdy. Ózińdi-óziń maqtap, jarnamamen shyǵarǵannan kóri, halyqtyń qoldaýymen shyqqanǵa ne jetsin?! Biraq aıaqtan shalǵandy unata qoımaımyn. Ondaı pıǵylǵa kektenip qalatynym da bar…
- Juma saıyn meshitke baryp, sájdege bas qoıatyn musylman balasyna kek qaıtarý jat qasıet emes pe?
- Dinge den qoıǵaly bireýden kek aldym dep te aıta almaımyn. Ońtaıly jeri keldi, eki-úsh ret oqtalyp, aqyry aqymdy ala almadym. Qaıtarǵym keldi, biraq jeme-jemge kelgende júregim batpady. Ol maǵan ıttik jasasa da, men oǵan ıttik jasaı almadym. Ózime jamandyq jasaǵan, janyma tıgen, kúıindirgen adamdy aıadym. «Ótip ketti ǵoı, búginime shúkir» dep keshirimmen qaradym. Ishteı tas túıin bolǵanymmen, kóńilim daýalamady. Jumsaq júregim Qudaıdan qoryqty.
- Aıaqtan shalǵandar boldy ma?
- Boldy. Bir jerge barsań keketip, muqatqysy kep turatyn pendeler bar. Men olarǵa qulaq aspaımyn. Kúńkil sózderin kerek qylmaımyn. Talaı ret meni keketkisi kelgen adam sol ortadan taıaq jep shyǵyp ketken kezder kezdesti. Jalpy, qandaı jaǵdaıda bolsyn, er azamat bolǵannan keıin ózimdi sabyrly ustaımyn. Mysaly, jasy úlken adamdar ashýǵa minip, aıqaılap jatqanda, oǵan sen qosa aıqaılasań, kishiligiń, izettiligiń qaısy, úlkenge syıyń, kórsetken qurmetiń káne? Daýys kóterdi eken dep, ákeń men shesheńmen salǵylasyp jatsań, sen qaıbir jetisken balasyń?! Qudaıdan birinshi tileıtinim — abyroı. Lepirip sóılegennen góri, naqty isimdi kórsetkendi jaqsy kóremin. Bir saǵat tilek aıtqannan, eki án aıtqanym artyq. Bolmaıtyn saıtanı oıǵa berilip, bos nársege sóz shyǵyn qylyp, árkimniń sózine qulaq asyp, qor bolǵym kelmeıdi.
- Qyzyldy-jasyldy jyltyraq dúnıege qalaı qaraısyz?
- Pendeniń kózi baılyqta,
Dúnıege toımaıdy.
Molasyna biraq ta,
Altynnan belgi qoımaıdy.
Baǵyńda ósken báıterek,
Teriń tamsa solmaıdy.
Armany bıik asyl er,
Urpaqtyń qamyn oılaıdy, -
dep Jánibek Kármenov aıtqandaı, júrekti dúnıege baǵyndyrǵym kelmeıdi.
Árıne, nápaqaǵa kelgende kim jaqsy aqsha tapqysy kelmeıdi?! Kim jaqsy jumys istegisi kelmeıdi, kim jaqsy kólik mingisi kelmeıdi?! Biraq abyroıdy aldymen oılaý kerek. Sodan keıin jaqsy ómir súr, jaqsy úıde tur. Armansyz adam bolmaıdy. Armansyz bolsań, nesine ómir súresiń?! Alla «Tile, nıet et, sosyn áreket qyl» deıdi. Qudaıǵa shúkir, áreket etip jatyrmyz. Nıetimiz túzý bolsyn. Bos áýrege qumar emespin. Ol men úshin usaqtyq.
- Jalpy, er adam úshin usaqtyq qoı…
- Meniń ákem «usaqtyqqa barma, usaq bolsań, tirligiń ońalmaıdy. Usaqtyq mineziń kóbeıse, abyroıyń ketedi» dep otyrady. Árıne, barǵan jerińde ózińniń eńbegiń úshin alatyn tıesili nesibeńdi alsań, ol usaqtyq emes. Qanaǵatshyl bolǵan durys.
- Kimdi úlgi tutasyz?
- Keıde Abaı sııaqty ustazym bolsa eken dep armandaımyn. Qazaqta Abaıdaı tárbıeshi joq. Meniń úlgi tutarym — Abaı!
- Dástúrli óner dáriptelmeıdi… dep aıta alasyz ba?
- Osy problema týraly kóp aıtyp, taýsyla bergendi qalamaımyn. Qazirgi zamanda joq deı bersek, bar dúnıe joǵalyp jatyr emes pe?! Kóz jasyńdy kól qylyp, tóge bergennen túk shyqpaıdy. Dástúrli ónerdiń jaǵdaıyn qaıdam, sony nasıhattaýshynyń jaǵdaıy týraly kóp aıtylyp júr. Árıne, salystyrmaly túrde alsaq, estrada ánshilerine qaraǵanda jaǵdaıymyz tómendeý. Bizge qaraǵanda olardyń aty da, bet-júzi de tanymal. Men buǵan nalyp otyrǵan joqpyn. Shyndyǵy sol. Al dástúrli ónerdi damytý dástúrli ánshilerdiń mindeti. Biz birigýimiz qajet. Dástúrli ónerdi qalaı dáripteý kerek ekenin izdenýimiz kerek. Árqaısymyzdyń pikirimiz ár qıly. Sosyn bir-birimizdi tasada turyp synaýǵa myqtymyz. «Anaý ánshi, mynaý ánshi emes» dep aıtatyn áriptesterimiz bar. Bulaı baǵa beretin ol kim? Bizge tóreshi — halyq, halyq ol ánshini ánshi dep tóbesine kóterip otyr. Men halyqtan asyp qaıda baramyn? Ánshini «ánshi emes» dep aıtýdyń ózi ábestik. Kez kelgen BAQ-taǵy mýzykalyq redakııa, rýhanııat bólimine jaýapty basshylar dástúrli ónerdiń dáriptelýine janashyrlyq tanytsa eken deımin. Birli-jarym basylymdar, birdi-ekili jýrnalıster radıodan, keı konertterden ánimizdi estip, suhbat alyp jatady. Sonyń ózine qýanyp qalamyz.
- Qazir laýazymdy qyzmettesiz. Túbinde ánshiligińizdi laýazymǵa aıyrbastap jiberýińiz múmkin be?
- Meniń bul orynǵa kelýim bir Qudaıdyń syny men basshynyń senimi dep bilemin. Bul qyzmette de halyqqa qyzmet etip jatyrmyn. Óner — máńgilik, laýyzym ýaqytsha dúnıe. Halyqtyń ystyq yqylasyna ne jetsin!
Suhbattasqan
Qanshaıym BAIDÁÝLETOVA
»Aıqyn».
