- ابزال، ءسىز اسپانداعى اققۋعا ءۇن قوسىپ، ءداستۇردى دارىپتەگەن ءدۇلدۇل انشىلەر قايرات بايبوسىنوۆ پەن بەكبولات تىلەۋحانوۆتىڭ شاكىرتىسىز. ءسىزدى «ۇستازدان جولى بولعان ءانشى» دەسەك، قاتەلەسپەيتىن شىعارمىز…
- جالپى، مەنىڭ ونەر جولىنا تۇسۋىمە سەپتىگىن تيگىزگەن ازاماتتار كوپ بولدى. اڭگىمەنى ارىدەن باستاسام، تۋىپ-وسكەن جەرىم — قاراعاندى وبلىسى، قارقارالى اۋدانى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى نۇركەن ءابدىروۆ اتىنداعى اۋىل. ءبىزدىڭ اۋىلدان اقىن دا، باتىر دا، جۋرناليست تە، ساتيريك تە شىققان. ساحنا ساڭلاعى، كسرو حالىق ءارتيسى شولپان جانداربەكوۆا دا سول قاسيەتتى مەكەندە دۇنيەگە كەلگەن. جارتى عاسىر ءومىرىن فارابيتانۋعا ارناعان اقجان ءماشانيدىڭ دە كىندىك قانى سول جەرگە تامىپتى. رەسپۋبليكاعا اتى تانىمال جۋرناليست تىلەۋقابىل بايتۇرسىنوۆ تۋعان ناعاشىم بولىپ كەلەدى. جەتى جىل سەمىپ قالعان ەكى بۇيرەكپەن الىسىپ، اقپان ايىندا 42 جاسىندا ومىردەن وتكەن مارتبەك توقمىرزامەن ءبىر ءۇزىم ناندى بولە جەگەن بولەمىز. وسىنداي ايتۋلى ازاماتتاردىڭ اراسىنان ۇلى كوشكە ىلەسىپ، قولىما قارا دومبىرامدى ۇستاپ شىققان جايىم بار. ءوز اتام جۇمانباي دا زامانىندا قارقارالى، اقتوعاي، بالقاش وڭىرىنە شەشەندىگىمەن تانىمال بولعان كورىنەدى. كەزىندە اقسەلەۋ اعامىز جازىپ، بۇرىنعى «مادەنيەت جانە تۇرمىس» جۋرنالىنا جاريالاعان «جىندى ىسقاقتىڭ اڭگىمەلەرى» دەگەن اڭگىمەدەگى كەيىپكەر ىسقاقتارمەن قاتار جۇرگەن ەكەن. بىراق مەن اتامدى كورگەن ەمەسپىن. اكەم انشىلىگىمەن، قارا سوزگە دەس بەرمەيتىن شەشەندىگىمەن اۋىل-ايماققا ءمالىم ازامات. تاياۋدا عانا 63 جاسقا تولدى. ءبىر قىزىعى، اكەم باتىستىڭ ءداستۇرلى ءان مەكتەبىن جاقسى كورەدى. ءبىزدىڭ بالا كۇنىمىزدە مۇحيتتىڭ «اينامكوز»، «ۇلكەن ايداي»، «كىشى ايدايىن» «ءاننىڭ تورەسى وسىلار» دەپ اۋزىنان تاستامايتىن. انام دا ءاۋ باستان وتىرعان جەرىن انگە بولەپ، دۋمانعا اينالدىرىپ وتىراتىن ساۋىقشىل جان. ماعان ونەر سول كىسىلەردەن دارىسا كەرەك. ەڭ العاش بەس جاسىمدا جەڭىس كۇنى مەرەكەسىندە مۇقان تولەباەۆتىڭ «كەستەلى ورامال» ءانىن ورىندادىم. قىزىق بولعاندا، ەلدىڭ الدىندا تۇرىپ، ەكىنشى شۋماعىن ۇمىتىپ قالماسىم بار ما؟! جۇرت قول شاپالاقتاپ، قولپاشتاپ جاتىر. قيپاقتاپ ءارى تۇردىم، بەرى تۇردىم. بايانمەن سۇيەمەلدەۋشى ۇستازىم مەيرام ءارىنوۆ قايىرماسىن قايتا-قايتا وينايدى، بىراق شۋماعىن ەندى ايتايىن دەسەم، تۇك ەسىمە تۇسپەيدى. بۇل قورلىققا كۇيىپ كەتكەنىم سونشالىق، ساحنا سىرتىندا تۇرعان اكەمە مۇڭىمدى شاعىپ، ال كەپ باقىرىپ جىلايىن… سودان باستاپ اكەم، ايمان دەگەن دومبىراشى اپايىم مەنى ونەرگە تۇبەگەيلى باۋلىدى. كەيىننەن مەكتەپ ديرەكتورى جانىبەك جامانقۇلوۆ، اۋىلىمىزدىڭ باسشىلارى مارقۇم سالىقباي نارىمبەكوۆ، كوكەناي مۇستاعۇلوۆ، ەرنياز احمەتچين دەگەن اۋىل ازاماتتارى تىرەۋ بولىپ، ناعاشىم تىلەۋقابىل بايتۇرسىنوۆ 1989 جىلى الماتىداعى ا.جۇبانوۆ اتىنداعى مەكتەپ- ينتەرناتقا الىپ كەلدى.
- ءسىز ول كەزدە نەشە جاستا ەدىڭىز؟
- ون ەكى-ون ءۇش جاستاعى بالامىن. اۋىلدان ءبىرىنشى شىققان بەتىم. جەر جانناتى — جەتىسۋ، الاتاۋ بوكتەرىندەگى الماتى مەن ءۇشىن ارمان قالا، الەمدە تەڭدەسى جوق شاھار. الماسى ۇلكەن قالاعا بالا كەزىمنەن قاتتى عاشىقپىن. قازىر ەلدىڭ بارىنە استانا قانداي ىستىق كورىنسە، ماعان الماتىنىڭ ءالى كۇنگە دەيىن ورنى بولەك. ەڭ ءبىرىنشى كەلگەندە جۋرناليست اعامىز ساۋلەبەك جامكەنوۆتىڭ ۇيىنە توقتاعانبىز. سول كىسى مۋزىكالىق مەكتەپكە ەرتىپ اپاردى. جولىم بولىپ، دومبىرا كلاسىنا وقۋعا قابىلداندىم. مەكتەپتە بەكبولات تىلەۋحانوۆ ءان فاكۋلتاتيۆىنەن ساباق بەرەدى ەكەن. ول كىسى سول كەزدە كونسەرۆاتوريانىڭ ەكىنشى الدە ءۇشىنشى كۋرس ستۋدەنتى-ءتىن. ماعان ءاپ دەگەننەن يمان ءجۇسىپتىڭ ءانىن ۇيرەتتى. مەنىڭ تۇڭعىش رەت ۇيرەنگەن ءداستۇرلى ءانىم وسى ەدى. كەيىن جۇسىپبەك ەلەبەكوۆتەن ءدارىس العان قانات قۇدايبەرگەنوۆتىڭ قولىنا ءتۇستىم. قانات اعا «مىناۋ، سەنىڭ ەلىڭنىڭ ءانى» دەپ اقىلبايدىڭ انىمەن تانىستىردى. كەيدە «بالا، اۋىلىڭدى ساعىنعان بولارسىڭ. اقىلبايدىڭ ءانىن ايتشى، اقىلبايدىڭ ءانىن سەنەن ارتىق ايتاتىن ادام جوق» دەپ، قاناتتاندىرىپ، ماقتاڭقىراپ الاتىن. نە كەرەك، جۇبانوۆ مەكتەبىندە التىنشى سىنىپتان، سەگىزىنشى سىنىپقا دەيىن وقىدىم. جوعارىدا اتاپ وتكەن بولەم مارتبەك توقمىرزا «كازگۋ»-ءدىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن 1992 جىلى ءبىتىرىپ، ەلگە جول جۇرەتىن بولدى. مەن ۇلكەن قالادا جالعىز ءوزىم قالمايىن دەگەن ويمەن، قاراعاندىداعى تاتتىمبەت اتىنداعى مۋزىكالىق كوللەدجگە ءتۇسىپ، بولەمە ىلەسىپ، اۋىلعا قايتتىم. مارتبەك اعام وبلىستىق تەلەارناعا جۇمىسقا تۇردى. قايدا ىستەسە دە، مەنى ۇمىتپايتىن. ۇلكەن كومەگى ءتيدى. اندەرىمدى جەرگىلىكتى راديوعا جازدىرىپ، تەلەارناعا حابارلار ءتۇسىرتتى. مۇندا دا دومبىرا كلاسىنان ءبىلىمىمدى جالعاستىردىم. ءان ساباعىن قوسىمشا قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى مەيىرحان ادامبەكوۆ جۇرگىزەتىن. ول كىسى ءبىرجان سالدىڭ «سىرعاقتى»، ءماديدىڭ «قارقارالى»، «قاراكەسەك»، ت.ب.اندەردى بويىما ءسىڭىردى. ءوزىم بالا كەزىمنەن حالىق ءارتيسى نۇرعالي نۇسىپجانوۆقا قاتتى ەلىكتەيتىنمىن. بەرتىن كەلە، مارقۇم جانىبەك كارمەنوۆتىڭ اندەرىن كوپ تىڭدادىم. 1993 جىلى جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ اتىنداعى ءى وبلىستىق ءداستۇرلى انشىلەر بايقاۋى ءوتىپ، ديپلومانت اتاندىم. وسى ساتتەن باستاپ ءداستۇرلى ونەرگە ءبىرجولا بەت بۇردىم…
- كيەلى ونەر — كۇيشىلىك قول بولمادى ما؟
- دومبىرادان شوقانباەۆ ءابىلتاي دەگەن اعام ساباق بەردى. بىراق قانشا رەسپۋبليكالىق كۇيشىلەر بايقاۋىنا قاتىسسام دا ەشقانداي جۇلدە المادىم. ايتەۋىر، باعىم جانبادى. ءسويتىپ، كۇي تارتۋدان كوڭىلىم قالىپ، انگە كوشتىم. 1996 جىلى كوللەدجدىڭ سوڭعى كۋرسىندا وقىپ جۇرگەنىمدە جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ اتىنداعى وبلىستىق ءداستۇرلى انشىلەر بايقاۋى ەكىنشى مارتە ءوتتى. سوندا بەكبولات تىلەۋحانوۆ قازىلار القاسىنىڭ قۇرامىندا وتىردى. مەن جۇلدەلى ەكىنشى ورىن الىپ، بەكبولات اعا كونسەرۆاتورياعا، بۇرىنعى — حالىق اسپاپتار، قازىرگى — حالىق مۋزىكاسى فاكۋلتەتىنە شاقىردى. ءتورت جىل بويى قايرات بايبوسىنوۆ، بەكبولات تىلەۋحانوۆ، ساۋلە جانپەيىسوۆا، ەرجان قوسبارماقوۆ، بەرىك جۇسىپتەن ءتالىم-تاربيە الدىم. وسى جەردە جۇسىپبەك ەلەبەكوۆتىڭ زايىبى حابيبا اپايمەن تانىستىم. ءداستۇرلى ونەردە جۇرگەن انشىلەرمەن ارالاسا باستادىم. ەربول ايتباەۆ، ەركىن شۇكىمانوۆ، اقان ءابدۋالى، سەرجان مۇسايىنوۆ، مۇرات ابۋعازى، تىلەۋلەس قۇرمانعاليەۆ، سايان مۇحامەدياروۆتارمەن بىرگە وقىدىم. ءبىزدىڭ ارامىزدا سول كەزدە ءاننىڭ سايىسى، ءاننىڭ بازارى قايناپ جاتاتىن. بولمەمىز قوناقتان ارىلمايتىن. ءبىزدىڭ ساباققا دايىندىعىمىز سول — كەشكىسىن وتىرىپ ءبىر-بىرىمىزگە ءان سالىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ جىگەرىمىزدى جانىدىق. بىرىمىزگە قاراپ ءبىرىمىز قاتەلىگىمىزدى كوردىك، ارتىقشىلىعىمىزعا ءسۇيسىنىپ، كەمشىلىگىمىزدى تۇزەدىك. قۇدايعا شۇكىر، ولاردىڭ بارلىعى قازىر بەلگىلى ونەر مايتالماندارىنا اينالدى.
- ءسىز شىعارماشىلىق جولىڭىزعا سەپتىگىن تيگىزگەن ادامداردى ايتتىڭىز، بىراق كەز كەلگەن ءانشىنىڭ ونەرىندە دە، ومىرىندە دە قولداپ جۇرەتىن جاناشىر اعالارى بولادى. سىزدە ونداي قامقور ادام بار ما؟
- مەنىڭ كوكەم دە، قولداۋشىم دا، سۇيەنەرىم دە — ءبىر اللا. قازىر قولداۋشى ىزدەپ، بىرەۋگە «كوكە» دەپ بارساڭ، ول بەرگەننەن كەيىن قايتارىمىن سۇرايدى. «قازىرگى زاماندا بەرگەن ەمەس، العان جومارت» دەيدi عوي. العاننان كەيىن قايتارۋ كەرەك. سوندىقتان ءتىرى پەندەنىڭ الدىندا كىرىپتار بولماي، ءبىر اللاعا عانا سەنەمىن. «وزىڭە سەن، ءوزىڭدى الىپ شىعار، ەڭبەگىڭ مەن اقىلىڭ ەكى جاقتاپ» دەيدى حاكىم اباي. مەنىڭ دەمەۋشىم — اللا، تۇعىرىم — حالىق. سۇيەمەلدەۋشىم — جوعارىداعى ۇستازدارىم. مەن قانشا جەتىستىككە جەتسەم، ونىڭ بارلىعىنا سەپ بولعان سول يگى-جاقسىلار. ارتىق-كەمىمدى اسىرىپ، جەتپەي جاتقان جەرىمدى جاسىرىپ، تۇزەپ، تەزگە سالىپ، تورەلىگىن ايتاتىن ءتول ۇستازىم — مەيىرحان ادامبەكوۆ. ال حالىق — ونەرىمنىڭ سىنشىسى. ساحنادان تۇسە سالىپ، كوپشىلىكتىڭ ورتاسىنا كىرگەن كەزدە، ەلدىڭ بەرگەن باتاسى مەنى شەكسىز باقىتتى ەتەدى. توبەم كوككە جەتكەندەي كۇي كەشەمىن. حالقىم امان بولسا، تىرشىلىگىمە مىعىم بولسام، ءدام-تۇزىم تاۋسىلماسا، ونەرىم ءوسىپ-وركەندەي بەرەتىنى ءسوزسىز. مەن ونەردە كوكەسىز جۇرگەن ازاماتپىن، ىزدەمەيمىن دە.
- ءسىزدىڭ الدىڭىزدان قانداي ماسەلە ءجيى شىعادى؟
- كەيبىر دوستارىم «سەن نەگە ەفيردەن كورىنبەيسىڭ؟» دەپ ۇنەمى سۇرايدى. ەفيردە بولاتىنداي حابار بار ما، قازىر. مىسالعا، بۇگىنگى تاڭدا «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىندا «سەگىز قىرلى» دەگەن ءداستۇرلى اندەرگە ارنالعان ءبىر-اق باعدارلاما بار، وندا دا وعان مەنىڭ شىعۋىم ىڭعايسىز. ۇستاز بولىپ جۇرگەندە جاڭادان شىعىپ كەلە جاتقان ءىنى-قارىنداستارىممەن جاعالاسىپ نەم بار؟! ءبىزدىڭ كورىنەتىن جەرىمىز حالىقتىڭ ورتاسى، توي-تومالاق، تۇساۋكەسەر، سۇندەت توي، ءتىلاشار، شىلدەحانا، بەسىك توي… سونىمەن قاتار الپىس جىلدىق، جەتپىس جىلدىق، سەكسەن جىلدىق…
- ەفيردە جوق بولساڭىز دا، تويشىل قاۋىم قىزىقشىلىقتارىنا وزدەرى تاۋىپ الىپ جاتىر عوي…
- قۇدايعا شۇكىر… حالىققا دەگەن ريزاشىلىعىم شەكسىز. ءبىر عاسىردا ءبىر تۋاتىن قازاق ونەرىنىڭ مايتالمانى، تارپاڭ مىنەز، كەسەك تۇلعا نۇرعيسا تىلەنديەۆ «مەن حالىققا ەركەلەيمىن. مەنىڭ ەركەلىگىمدى كوتەرگەن حالىققا مىڭ العىس!» دەگەن ەكەن. حالىق بار جەردە ونەر بار، ونەر بار جەردە ابزال سياقتى ونەرپازدار بار.
- ونەر اكادەمياسىندا ساباق بەرەسىز بە؟
- ءيا، ونەر اكادەمياسىنا كەلۋىمنىڭ ءوزى ءبىر قىزىق وقيعا. كونسەرۆاتوريانى بىتىرگەننەن كەيىن قاراعاندىداعى تاتتىمبەت اتىنداعى ءوزىم وقىعان مۋزىكالىق كوللەدجدە جۇمىس ىستەدىم. 2001 جىلى الماتىعا قايتا كەلدىم دە، ۇيدە ەكى اي بوس جاتتىم. قانشا تالپىنىس جاساسام دا، ءوز ماماندىعىم بويىنشا ەش جەر جۇمىسقا المايدى. سودان «ەكى قولعا ءبىر كۇرەك» دەپ، كۇزدىڭ كۇنى ەلدىڭ ءبارى ساباققا كىرىسكەن كەزدە مەن قۇرىلىس سالاسىنا كەتتىم. ءبىر جىلدان كەيىن الماتىدا ءبىرىنشى اشىلعان كىر جۋعىش ۇنتاقتار شىعاراتىن زاۋىتتان ءبىر-اق شىقتىم. ءبىرىنشى كەزدە جۇكشى بولىپ ورنالاستىم. سول كەزدە اۋىر جۇمىستىڭ بارلىعىن باستان وتكەردىك. اۋىلدا تۋعانىم، جاستايىمنان ەڭبەككە ارالاسقانىم، اكەمنىڭ ۇنەمى ايتاتىن اقىلى ءدال سول جەردە كوپ كومەكتەستى. اكەم الماتىعا كەتىپ بارا جاتقانىمدا «بالام، سەن ەشكىمنەن ارتىق ەمەسسىڭ. ەلدىڭ سەن سياقتى ءانشى بالالارى ءجۇر عوي، قالادا قاڭعىپ، سەن دە قاڭعىرسىڭ. بىراق جاسىما، جىگىت اتىڭا لايىق بول» دەگەن ءسوزى قانات بىتىرەتىن. جۇمىستا ءوزىمدى ءانشىمىن دەگەن جوقپىن. ەل قالاي جۇمىس ىستەسە، مەن دە سولاردان قالىسپادىم. تۋرا ءوزىمنىڭ ءتول ماماندىعىمداي بار جان-تانىممەن ەڭبەك ەتتىم. ەل قاتارلى اقشا تاپتىم، بالا-شاعامدى اسىرادىم. جامان بولعانىم جوق. بىراق سول كەزدە ونەردەن ءبىرجولاتا كەتكەن شىعارمىن دەپ ويلايتىنمىن. قۇرىلىستا دا، زاۋىتتا دا دومبىرامدى قاسىمنان ءبىر ەلى تاستامادىم. ونەرلى ادام قاي جەردە دە ونەرلى ەكەنىنە سوندا كوزىم جەتتى. قۇدايدىڭ بەرەر نەسىبەسى تاۋسىلمايدى ەكەن، 2003 جىلى مۋزىكاتانۋشى گۇلزادا وماروۆا دەگەن اپايىم ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىنا ءانشى-وقىتۋشى ىزدەيدى. سوندا قازاقتان شىققان كاسىبي جالعىز سىبىزعىشى تالعات مۇقىشەۆ مەنى ۇسىنعان ەكەن. اپاي «ول قايدا ءجۇر؟» دەپ سۇرايدى. ول كەزدە مەن زاۋىتتىڭ بۋىپ-ءتۇيۋ بولىمىندە وپەراتور بولاتىنمىن. جۇمىستا لاۋازىمىم ءوسىپ قالعان. الەۋمەتتىك جاعدايعا ويلانباستان، ونەر ءۇشىن، ءوزىمنىڭ بولاشاعىم ءۇشىن، شىعارماشىلىق ىزدەنىسىم ءۇشىن ءبىر اللاعا تاۋەكەل ەتتىم. بۇل مەنىڭ ونەر الەمىنە، كيەلى ساحناعا ەكىنشى رەت كەلۋىم ەدى. كەزىندە بىرگە وقىعان، بىرگە جۇرگەن دوستارىم ونەرگە قايتىپ ورالۋىما قاتتى قۋاندى.
- قازىر ا.جۇبانوۆ اتىنداعى مۋزىكالىق مەكتەپ-ينتەرناتى ديرەكتورىنىڭ تاربيە ءىسى جونىندەگى ورىنباسارىسىز. باستىعىڭىز اقان ءابدۋالى — ومىردەگى، ساحناداعى ارىپتەسىڭىز. دوس ادامداردىڭ بىرگە جۇمىس ىستەۋى ولاردىڭ سىيلاستىعىنا سىنا تۇسىرمەي مە؟ جۇمىس بارىسىندا ەسكەرتۋ، سىن ايتىلماي تۇرمايدى. سونداي ساتتە دوستىعىڭىزعا ارقا سۇيەپ، قۇلاق اسقىڭىز كەلمەي، قيت ەتە قالمايسىز با؟ نەمەسە «جۇرت كوزىنەن جاسىرىپ، وڭاشادا ايتپادى» دەپ توڭ-تەرىس مىنەز كورسەتپەيسىز بە؟
- اقان ەكەۋمىز «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىندا «قازاقتىڭ 100 ءانى» تەلەجوباسىندا دا بىرگە ەڭبەك ەتكەن، ونەردىڭ، ءومىردىڭ قىزىق-شىجىعىن، اششى-تۇششىسىن، ىستىق-سۋىعىن قاتار كورىپ كەلە جاتقان سىرالعى جولداسپىز. ديرەكتور بولسىن-بولماسىن، ءوز ورنى، سىي-سياپاتى بار ازامات. ۇزەڭگىلەس دوستان دا ۇيرەنەتىنىڭ كوپ. سابىرلىلىعىن، ءسوز ساپتاۋىن باعامدايسىڭ. مەرەيىن تاسىتىپ، اياق-قولىن جەرگە تيگىزبەي، ماداقتاعالى وتىرعان جوقپىن. مەنسىز دە ماقتاۋلى جىگىت. مەن ونى ماقتامايمىن، وعان كوز تيمەسە ەكەن دەيمىن. جۇمىس بارىسىنا توقتالسام، مەكتەپكە ول كىسىدەن بۇرىن كەلگەنمىن. اپتاسىنا ءبىر-ەكى رەت بارىپ، باياعى كەزىندە ءوزىم بەكبولات تىلەۋحانوۆتان ساباق العان فاكۋلتاتيۆتى جۇرگىزەتىنمىن. ءبىر كۇنى باسشىلىققا اقان كەلىپ، «تاربيە ءىسىن قولىڭا الساڭ، قايتەدى؟» دەدى. جاتپاي-تۇرماي ارتىلعان سەنىمدى اقتاۋ — بويىمدا بار قاسيەت. ەگەر ماعان جۇمىس بارىسىندا سىن ايتىلسا، ونى دۇرىس قابىلدايمىن. باسشىمەن جاعالاسىپ، جۇلقىلاسپايمىن. جالپى، باسشىعا سىن ايتقاندى جاقسى كورمەيمىن. قۇراندا «حانعا قارسى ءسوز ايتۋ — اللاعا قارسى ءسوز ايتۋ» دەلىنگەن. باستىق تا سولاي. باستىق قاي ۋاقىتتا دا قول استىنداعىلارعا سىنشى. سىندى قابىلداي بىلگەن ادام، جۇمىس ىستەي الادى. قابىلداي الماعان، باسىنان ءسوز اسىرماي «مەن-مەن» دەپ باسقا شاۋىپ، توسكە ورلەگەن ادام ۇزاققا بارمايدى. مەنىڭ سالاما قاتىستى جينالىستا دا، كوپشىلىكتىڭ ورتاسىندا دا ماعان ەسكەرتۋ جاسامايدى ەمەس، جاسايدى. قاتە كەتكەن جەرىمدى كوردى مە، مەن ونى قايتالاماۋعا، تۇزەۋگە ءتيىسپىن. تالاپتى ورنىمەن قويادى، مەن ونى ورنىمەن ورىنداۋىم كەرەك. مەنىڭ قاعيدام — سول. ودان باسقا «دوس ەدىك قوي، كوزىڭ جاقسى، ءسوزىڭ جاقسى» دەگەن اڭگىمە جوق. جۇمىستا دوس ەمەسپىز، قىزمەتتەس، ارىپتەسپىز. ول — باسشى، مەن — ونىڭ ورىنباسارىمىن. مەكتەپتەن تىس ۋاقىتتا، ساحنادا، ءوز ورتامىزدا دوسپىز. ول مەنەن ارتىق دۇنيەنى تالاپ ەتپەيدى. مەن دە تاپسىرىلعان ءىستىڭ «قىلشىعىن شىعارام» دەپ، بىلشىعىن شىعارمايمىن. حالىقتىڭ، كەلەشەك ۇرپاقتىڭ قامىن كۇيتتەگەن ازاماتتىڭ ءبىر جاعىنا شىعىسقاندى، بولىسقاندى جانىم سۇيەدى. اۋەلى ءوزىمنىڭ ەمەس، ونىڭ يدەياسىنىڭ، ارمانىنىڭ ىسكە اسقانىن تىلەيمىن.
- سەنىم ارتقاننان كەيىن تاربيە سالاسىندا ىزدەنىس جاسادىڭىز با؟
- ارينە. مەكتەپتە ەڭ الدىمەن تاربيەگە كوپ كوڭىل بولىنەدى. وقۋشىلارعا ءوز ءىسىنىڭ ناتيجەسىن كورسەتۋگە تىرىسىپ كەلەمىز. تالانتتى شاكىرتتەرىمىز قايدا بارماسىن، بارعان جەرلەرىندە جۇلدەلى ورىنمەن قايتىپ ءجۇر. قازىرگى بالانى ەرتەگى ايتىپ الداي المايسىڭ. بۇرىن ءبىزدى ەرتەگىمەن، ويىنشىقپەن الداعان شىعار، بۇگىنگىنىڭ بالاسى ءوزىڭدى الدايدى. بالاعا كۇندە ۇرىسساڭ، جەكسۇرىن بولاسىڭ. ارقاسىنان قاعىپ، باسىنان سيپاپ، ماقتاپ تۇرىپ ايتساڭ، ناتيجە بەرەدى. قاراكوزدەرىمىزدى ورىس بالالارىنىڭ بويىنداعى وجەتتىلىككە ۇيرەتكىم كەلەدى. كەيبىر ونەر ادامدارىن قاراپ وتىرساڭىز، مۋزىكانى، ءاندى جوعارى دەڭگەيدە جەتكىزگەنىمەن، سوزگە شورقاق. ال ورىستار ءاندى شىرقاي بىلەدى، ءسوزدى دە ايتا الادى. ءبىزدىڭ بالالار جاسىق ەمەس، ۇياڭ، ىشكى ويىن جاسىرىپ قالادى. سۇراساڭ دا، سىرتقا شىعارمايدى، ءتىس جارمايدى. وتىرىككە جول بەرەتىندەرى دە كەزدەسەدى. دۇنيەدە بالانىڭ وتىرىك ايتۋى دەگەن ادامنىڭ جۇرەگىن سىزداتپاي قويمايدى. ولارمەن وزىڭمەن تەڭ سويلەسىپ، ناقتى تاپسىرما بەرىپ، ناقتى ىسىڭمەن، ناقتى مىنەزىڭمەن عانا ۇلگى بولۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. قازىرگى ساتتە ەرتەڭ ءداستۇرلى ونەردىڭ قۇلاعىن ۇستايتىن كەم دەگەندە ون بەس شاكىرت تاربيەلەسەم دەپ ءجۇرمىن. جالپى، ومىردە دە، ونەردە دە قاراپايىمدىلىقتى ۇناتامىن. شىنايىلىقتى جاقسى كورەمىن. ونەردە شىنايىلىق كەرەك، قيالدان تۇك شىقپايدى. بىراق بوستان — بوس ءوزىمدى العا تارتا بەرمەيمىن.
- سوندا ارمانعا قول سوزۋ، الداعى كۇنگە ۇمتىلۋ دەگەن جوق پا؟ دوڭگەلەگەن دۇنيەنىڭ دۇرمەگىمەن ءىلبىپ، كوپتىڭ ىشىندە ەلەۋسىز كۇن كەشكىڭىز كەلە مە؟
- ۇمتىلىس بار، شامادان تىس تىراشتانبايمىن. قولدان جاساندى مىنەز كورسەتپەيمىن. قايدا جۇرسەم دە «بەتەگەدەن بيىك، جۋساننان الاسا» بولىپ جۇرۋگە تىرىسامىن. شىن جۇرەگىممەن حالىقتىڭ كەلەشەگى ءۇشىن، ۇرپاقتىڭ قامى ءۇشىن، ەلدىڭ ەرتەڭى ءۇشىن جانىم اۋىرادى. جانىمدا جۇرگەن دوستارىم دا ۇلتتىڭ ۇلى ماقساتتارى جولىندا جان اياماۋعا بار. مەن دە سولارمەن بىرگەمىن. اللاعا ءمىناجات ەتىپ تۇرىپ، حالىققا جاقسىلىق سۇرايمىن. ەل امان، جۇرت تىنىش بولسىن دەپ تىلەيمىن.
- شاقىرعان جەردەن قالمايسىز با؟
- قالمايمىن، ويتكەنى دۋماندى جاقسى كورەمىن. كوپشىلىكتى جاقسى كورەمىن. كوپشىلىك بار جەردە قىزىقتى اڭگىمە بولادى، كوزىڭ اشىلادى، جاڭالىق ەستيسىڭ. جاڭالىق بولعاندا، وسەك تىڭداۋ ءۇشىن بارمايمىن. حالىقتىڭ جاعدايىن بىلەمىن. ەل ءۇشىن قۋانامىن. بىرەۋدىڭ قۋانىشىنا قۋانا بىلگەن دۇرىس. قۋانا الماساڭ، نەمەنەسىنە قوناققا باراسىڭ؟!
- قوناققا بارىپ، داستارقاننىڭ ءبىر شەتىندە وتىرىپ، ءىشىپ-جەپ، ۇندەمەي كەلىپ، ۇندەمەي كەتەتىن قوناقتار بار. كەلگەن-كەلمەگەنى، بار-جوعى بىلىنبەيدى. كەرىسىنشە ءوز كوڭىلىن كوتەرىپ، قوناقتاردىڭ كوڭىلىن اۋلاپ، توي ءۇي يەسىنىڭ كوڭىلىن كوتەرىپ، توبەسىن كوككە جەتكىزگەندەي ەتىپ كەتەتىن قوناق بار. ءسىز قانداي قوناقسىز؟
- قۇدايعا شۇكىر، مەن بارعان جەرىمدە قوناقپىن دەپ وتىرمايمىن. مەن قوناققا شاقىرعان ادامنىڭ قوناعىن كۇتۋگە تىرىسامىن. قوناعىن كۇتكەندە ەلدىڭ الدىنان ىدىس-اياعىن، ەت تاباعىن الىپ جۇگىرمەيمىن. ءدامدى ءسوز، جاقسى ءان ايتۋعا تىرىسامىن. حالىققا اقىل ايتىپ قاجەتى جوق. اقىل-ناقىلدىڭ بارلىعى ايتىپ جۇرگەن ءداستۇرلى اندەرىمىزدىڭ ىشىندە تۇنىپ تۇر. كوپشىلىكتىڭ ورتاسىندا كورىنىپ وتىرسام ەكەن دەيتىن مىنەزدى جاقتىرمايمىن. ونەرى بار ادام ونسىزدا كورىنبەي وتىرا المايدى. ءوزىڭدى-ءوزىڭ ماقتاپ، جارنامامەن شىعارعاننان كورى، حالىقتىڭ قولداۋىمەن شىققانعا نە جەتسىن؟! بىراق اياقتان شالعاندى ۇناتا قويمايمىن. ونداي پيعىلعا كەكتەنىپ قالاتىنىم دا بار…
- جۇما سايىن مەشىتكە بارىپ، ساجدەگە باس قوياتىن مۇسىلمان بالاسىنا كەك قايتارۋ جات قاسيەت ەمەس پە؟
- دىنگە دەن قويعالى بىرەۋدەن كەك الدىم دەپ تە ايتا المايمىن. وڭتايلى جەرى كەلدى، ەكى-ءۇش رەت وقتالىپ، اقىرى اقىمدى الا المادىم. قايتارعىم كەلدى، بىراق جەمە-جەمگە كەلگەندە جۇرەگىم باتپادى. ول ماعان يتتىك جاساسا دا، مەن وعان يتتىك جاساي المادىم. وزىمە جاماندىق جاساعان، جانىما تيگەن، كۇيىندىرگەن ادامدى ايادىم. «ءوتىپ كەتتى عوي، بۇگىنىمە شۇكىر» دەپ كەشىرىممەن قارادىم. ىشتەي تاس ءتۇيىن بولعانىممەن، كوڭىلىم داۋالامادى. جۇمساق جۇرەگىم قۇدايدان قورىقتى.
- اياقتان شالعاندار بولدى ما؟
- بولدى. ءبىر جەرگە بارساڭ كەكەتىپ، مۇقاتقىسى كەپ تۇراتىن پەندەلەر بار. مەن ولارعا قۇلاق اسپايمىن. كۇڭكىل سوزدەرىن كەرەك قىلمايمىن. تالاي رەت مەنى كەكەتكىسى كەلگەن ادام سول ورتادان تاياق جەپ شىعىپ كەتكەن كەزدەر كەزدەستى. جالپى، قانداي جاعدايدا بولسىن، ەر ازامات بولعاننان كەيىن ءوزىمدى سابىرلى ۇستايمىن. مىسالى، جاسى ۇلكەن ادامدار اشۋعا ءمىنىپ، ايقايلاپ جاتقاندا، وعان سەن قوسا ايقايلاساڭ، كىشىلىگىڭ، ىزەتتىلىگىڭ قايسى، ۇلكەنگە سىيىڭ، كورسەتكەن قۇرمەتىڭ كانە؟ داۋىس كوتەردى ەكەن دەپ، اكەڭ مەن شەشەڭمەن سالعىلاسىپ جاتساڭ، سەن قايبىر جەتىسكەن بالاسىڭ؟! قۇدايدان ءبىرىنشى تىلەيتىنىم — ابىروي. لەپىرىپ سويلەگەننەن گورى، ناقتى ءىسىمدى كورسەتكەندى جاقسى كورەمىن. ءبىر ساعات تىلەك ايتقاننان، ەكى ءان ايتقانىم ارتىق. بولمايتىن سايتاني ويعا بەرىلىپ، بوس نارسەگە ءسوز شىعىن قىلىپ، اركىمنىڭ سوزىنە قۇلاق اسىپ، قور بولعىم كەلمەيدى.
- قىزىلدى-جاسىلدى جىلتىراق دۇنيەگە قالاي قارايسىز؟
- پەندەنىڭ كوزى بايلىقتا،
دۇنيەگە تويمايدى.
مولاسىنا بىراق تا،
التىننان بەلگى قويمايدى.
باعىڭدا وسكەن بايتەرەك،
تەرىڭ تامسا سولمايدى.
ارمانى بيىك اسىل ەر،
ۇرپاقتىڭ قامىن ويلايدى، -
دەپ جانىبەك كارمەنوۆ ايتقانداي، جۇرەكتى دۇنيەگە باعىندىرعىم كەلمەيدى.
ارينە، ناپاقاعا كەلگەندە كىم جاقسى اقشا تاپقىسى كەلمەيدى؟! كىم جاقسى جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيدى، كىم جاقسى كولىك مىنگىسى كەلمەيدى؟! بىراق ابىرويدى الدىمەن ويلاۋ كەرەك. سودان كەيىن جاقسى ءومىر ءسۇر، جاقسى ۇيدە تۇر. ارمانسىز ادام بولمايدى. ارمانسىز بولساڭ، نەسىنە ءومىر سۇرەسىڭ؟! اللا «تىلە، نيەت ەت، سوسىن ارەكەت قىل» دەيدى. قۇدايعا شۇكىر، ارەكەت ەتىپ جاتىرمىز. نيەتىمىز ءتۇزۋ بولسىن. بوس اۋرەگە قۇمار ەمەسپىن. ول مەن ءۇشىن ۇساقتىق.
- جالپى، ەر ادام ءۇشىن ۇساقتىق قوي…
- مەنىڭ اكەم «ۇساقتىققا بارما، ۇساق بولساڭ، تىرلىگىڭ وڭالمايدى. ۇساقتىق مىنەزىڭ كوبەيسە، ابىرويىڭ كەتەدى» دەپ وتىرادى. ارينە، بارعان جەرىڭدە ءوزىڭنىڭ ەڭبەگىڭ ءۇشىن الاتىن تيەسىلى نەسىبەڭدى الساڭ، ول ۇساقتىق ەمەس. قاناعاتشىل بولعان دۇرىس.
- كىمدى ۇلگى تۇتاسىز؟
- كەيدە اباي سياقتى ۇستازىم بولسا ەكەن دەپ ارماندايمىن. قازاقتا ابايداي تاربيەشى جوق. مەنىڭ ۇلگى تۇتارىم — اباي!
- ءداستۇرلى ونەر دارىپتەلمەيدى… دەپ ايتا الاسىز با؟
- وسى پروبلەما تۋرالى كوپ ايتىپ، تاۋسىلا بەرگەندى قالامايمىن. قازىرگى زاماندا جوق دەي بەرسەك، بار دۇنيە جوعالىپ جاتىر ەمەس پە؟! كوز جاسىڭدى كول قىلىپ، توگە بەرگەننەن تۇك شىقپايدى. ءداستۇرلى ونەردىڭ جاعدايىن قايدام، سونى ناسيحاتتاۋشىنىڭ جاعدايى تۋرالى كوپ ايتىلىپ ءجۇر. ارينە، سالىستىرمالى تۇردە الساق، ەسترادا انشىلەرىنە قاراعاندا جاعدايىمىز تومەندەۋ. بىزگە قاراعاندا ولاردىڭ اتى دا، بەت-ءجۇزى دە تانىمال. مەن بۇعان نالىپ وتىرعان جوقپىن. شىندىعى سول. ال ءداستۇرلى ونەردى دامىتۋ ءداستۇرلى انشىلەردىڭ مىندەتى. ءبىز بىرىگۋىمىز قاجەت. ءداستۇرلى ونەردى قالاي دارىپتەۋ كەرەك ەكەنىن ىزدەنۋىمىز كەرەك. ارقايسىمىزدىڭ پىكىرىمىز ءار قيلى. سوسىن ءبىر-ءبىرىمىزدى تاسادا تۇرىپ سىناۋعا مىقتىمىز. «اناۋ ءانشى، مىناۋ ءانشى ەمەس» دەپ ايتاتىن ارىپتەستەرىمىز بار. بۇلاي باعا بەرەتىن ول كىم؟ بىزگە تورەشى — حالىق، حالىق ول ءانشىنى ءانشى دەپ توبەسىنە كوتەرىپ وتىر. مەن حالىقتان اسىپ قايدا بارامىن؟ ءانشىنى «ءانشى ەمەس» دەپ ايتۋدىڭ ءوزى ابەستىك. كەز كەلگەن باق-تاعى مۋزىكالىق رەداكتسيا، رۋحانيات بولىمىنە جاۋاپتى باسشىلار ءداستۇرلى ونەردىڭ دارىپتەلۋىنە جاناشىرلىق تانىتسا ەكەن دەيمىن. ءبىرلى-جارىم باسىلىمدار، ءبىردى-ەكىلى جۋرناليستەر راديودان، كەي كونتسەرتتەردەن ءانىمىزدى ەستىپ، سۇحبات الىپ جاتادى. سونىڭ وزىنە قۋانىپ قالامىز.
- قازىر لاۋازىمدى قىزمەتتەسىز. تۇبىندە انشىلىگىڭىزدى لاۋازىمعا ايىرباستاپ جىبەرۋىڭىز مۇمكىن بە؟
- مەنىڭ بۇل ورىنعا كەلۋىم ءبىر قۇدايدىڭ سىنى مەن باسشىنىڭ سەنىمى دەپ بىلەمىن. بۇل قىزمەتتە دە حالىققا قىزمەت ەتىپ جاتىرمىن. ونەر — ماڭگىلىك، لاۋىزىم ۋاقىتشا دۇنيە. حالىقتىڭ ىستىق ىقىلاسىنا نە جەتسىن!
سۇحباتتاسقان
قانشايىم بايداۋلەتوۆا
»ايقىن».
