Qazaqtyŋ üşten bırı bankterge qaryz. Al būl ekonomika üşın qauıptı. Sala mamandary «nesienı oŋdy-soldy tarata berudı osydan 10 jyl būryn qysqartu kerek edı» dep otyr.
Elımızdegı bırınşı kredittık biuronyŋ esebınşe, 2019 jyldyŋ III toqsan qorytyndysy boiynşa, jeke tūlǧalardyŋ nesie boiynşa bereşegınıŋ jalpy kölemı ötken toqsanmen salystyrǧanda 7 trillion teŋgege jetken.
Jyl basynan berı nesie alu körsetkışı naryq 16 paiyzǧa ösken. Nesie kelısım-şarttarynyŋ qatary artyp, qazırgı kezde jeke tūlǧalarmen jasalǧan nesie kelısım-şarttarynyŋ sany 13 millionnan asyp ketken.
2019 jyldyŋ 1 qazanyndaǧy jaǧdai boiynşa, nesie portfelınıŋ qūrylymynda 26,3 paiyzy – ipotekalyq nesie bolsa, kepılsız tūtynuşylyq nesie 53,2%-dy qūraidy. Al kepıl talap etıletın nesie ülesı tömendep keledı, 11,3%-dan 10,3%-ǧa azaiǧan. Berılgen nesienıŋ 7,4 paiyzy avtonesie bolsa, nesie kartalarynyŋ ülesı 2,8 paiyzdy qūraidy.
Qazaqstandyqtar nesienıŋ 95 paiyzyn ekınşı deŋgeilı bankterden alǧan, qalǧan 5 paiyzy – şaǧyn qarjy ūiymdary, onlain-nesie kompaniialarynyŋ ülesı.
Jalpy, nesie naryǧyna qatysty sala mamandarrynyŋ aituynşa, qazır elde jūmys ısteuge qabılettı 8,5 mln adam bolsa, olardyŋ 6,1 mlnǧa juyǧynyŋ moinynda nesiesı bar. Būl - eldegı är üşınşı adamnyŋ bank aldynda qaryzy bar ekenın körsetedı. Al nesie aluşylardyŋ 2 mlnnan astamy alǧan qaryzdaryn qaitara almai bankterdegı problemalyq nesie qoryn köbeitıp otyr.
Nesie jüiesıne qatysty ekonomist-ǧalym Jūmadılda Baiahmetov, nesiege 24-28% üsteme qosu, qaitarylmaǧan nesielerge elde joq paiyzben ösımpūl qosu Qazaqstanda ǧana bar ürdıs ekenın alǧa tartty. Jūmadılda Baiahmetovtyŋ aituynşa, bızdegı bankterdıŋ ūstanyp otyrǧan saiasaty damyǧan elderdıŋ täjıribesınen äldeqaşan alynyp tastalǧan.
Ekonomist-ǧalym Jūmadılda BAiahmetovtyŋ paiymdauynşa, bız osy uaqytqa deiın Ükımetten qoldau qarjy bölıp bankterdı demep keldık. Endı Ükımet qarapaiym halyqtyŋ jaiyn oilasa bankterden paiyzdyq üstemenı tüsırudı talap etu kerek.
«2004-2005 jyldary şeteldıŋ qarjy instituttary Qazaqstandaǧy bankterge 2 paiyzben qaryz bere bastady. Bızdegı bankter sol 2 paiyzben alǧan qaryzdaryn halyqqa 22-24-28 paiyzben nesiege berdı. Osyndai jauapsyz saiasat jürgızu arqyly bankter 10-12 ese paida köremız dep oilady. Bıraq 2008-2009 jyldarǧy daǧdarys kezınde bankterdıŋ problemaly nesie portfelı öse tüstı. Jeke tūlǧalar alǧan qaryzdaryn qaitara almai bırqatar bankter daǧdarysqa kettı. Qazır eldegı qaitarylmaǧan nesieler kölemı 3 trln teŋgege jettı. Būl bankter üşın öte qauıptı jait. Problemaly nesie ol ekonomikaǧa yqpalyn tigızedı. Eger halyqtyŋ bankten alǧan nesiesı uaqytyly qaitarylmasa ekonomikanyŋ bankter arqyly qarjylandyrylatyn belgılı bır salalary toqyraidy. Jalpy, ekonomikaǧa bölınetın qarjy 20 trln teŋge bolsa, bız onyŋ 16 trln teŋgesın bankterge beredı ekenbız. Al bankter qarapaiym tūtynuşylardyŋ qaltasyn qaǧyp otyr. Osyǧan salsaq, bankterde problemaly nesie qorynyŋ boluy būl damuǧa tūsau salatyn qauıp»,- deidı Jūmadılda Baiahmetov.
Osy oraida qarjyger Arman Musin:
«Qazır eldegı bankter kez kelgen tūtynuşyny «tonap alyp» qoia beredı. Nesie alamyn dese, nesiesınen komissiialyq tölemdı bır ūstaidy, saqtandyru kompaniiasynyŋ qyzmetın bır ūstaidy. Sosyn halyq qolyna dıttegen somasyn ala almai dal bolyp qaitady. «Saqtandyru qyzmetı qymbat, men basqaşa saqtandyramyn» dese, ony tyŋdap jatqan eşkım joq. Är memleket özınıŋ qarjylyq saiasatyn oŋtaily jolǧa qoiyp, halqynyŋ äleuetın köteru üşın oǧan arnaiy bır qūral-jabdyq qajet. Mūndaida bırden-bır paidalanatyn qūral bank jüiesı ekenı belgılı. Al bız osy salany aldyq ta, jeke adamdardyŋ qolyna berdık. Ol jekeşelengen bankter, älbette, halyqtyŋ müddesın közdegen joq. Olar tek jekelep baiudy, ondaǧy basşylar öz qazynalaryn qomaqty etudı ǧana oilady»,-deidı.
Mamandardyŋ paiymynşa, qazaqstandyqtardyŋ üşten bırınıŋ bankterge qarys boluy būl ekonomika üşın de qauıptı.
«Negızı Ūlttyq bankten qarjyny alǧanda ekınşı deŋgeilı bankter 9 paiyzben alady. Al özderı halyqqa 20-22-28 paiyzben nesie beredı. Onyŋ artynda nesienı qaitara almai halyq şyryldaidy da, jaǧymsyz nesie qorjyny köbeie beredı. Sondyqtan būl arada halyqtyŋ jaiyna da qarau kerek. Bankter qysyltaiaŋ kezde Ükımetten qoldau qarjy kömek sūraidy. Olardy demeu üşın Ükımet talai märte qoldau qarjy böldı. Bıraq bankter halyqqa tiımdı operasiialar jasap otyrǧan joq. Sondyqtan bolaşaqta bankterge halyqqa tiımdı qyzmet körsetuge qatysty jeke tūlǧalarǧa arnalǧan nesie paiyzyn tömendetudı naqty-naqty sūrau kerek»,-dedı qarjyger Arman Musin.
Qarlyǧaş ZARYQHANQYZY,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
