قازاقتىڭ ۇشتەن ءبىرى بانكتەرگە قارىز. ال بۇل ەكونوميكا ءۇشىن قاۋىپتى. سالا ماماندارى «نەسيەنى وڭدى-سولدى تاراتا بەرۋدى وسىدان 10 جىل بۇرىن قىسقارتۋ كەرەك ەدى» دەپ وتىر.
ەلىمىزدەگى ءبىرىنشى كرەديتتىك بيۋرونىڭ ەسەبىنشە، 2019 جىلدىڭ III توقسان قورىتىندىسى بويىنشا، جەكە تۇلعالاردىڭ نەسيە بويىنشا بەرەشەگىنىڭ جالپى كولەمى وتكەن توقسانمەن سالىستىرعاندا 7 تريلليون تەڭگەگە جەتكەن.
جىل باسىنان بەرى نەسيە الۋ كورسەتكىشى نارىق 16 پايىزعا وسكەن. نەسيە كەلىسىم-شارتتارىنىڭ قاتارى ارتىپ، قازىرگى كەزدە جەكە تۇلعالارمەن جاسالعان نەسيە كەلىسىم-شارتتارىنىڭ سانى 13 ميلليوننان اسىپ كەتكەن.
2019 جىلدىڭ 1 قازانىنداعى جاعداي بويىنشا، نەسيە پورتفەلىنىڭ قۇرىلىمىندا 26,3 پايىزى – يپوتەكالىق نەسيە بولسا، كەپىلسىز تۇتىنۋشىلىق نەسيە 53,2%-دى قۇرايدى. ال كەپىل تالاپ ەتىلەتىن نەسيە ۇلەسى تومەندەپ كەلەدى، 11,3%-دان 10,3%-عا ازايعان. بەرىلگەن نەسيەنىڭ 7,4 پايىزى اۆتونەسيە بولسا، نەسيە كارتالارىنىڭ ۇلەسى 2,8 پايىزدى قۇرايدى.
قازاقستاندىقتار نەسيەنىڭ 95 پايىزىن ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردەن العان، قالعان 5 پايىزى – شاعىن قارجى ۇيىمدارى، ونلاين-نەسيە كومپانيالارىنىڭ ۇلەسى.
جالپى، نەسيە نارىعىنا قاتىستى سالا مامانداررىنىڭ ايتۋىنشا، قازىر ەلدە جۇمىس ىستەۋگە قابىلەتتى 8,5 ملن ادام بولسا، ولاردىڭ 6,1 ملنعا جۋىعىنىڭ موينىندا نەسيەسى بار. بۇل - ەلدەگى ءار ءۇشىنشى ادامنىڭ بانك الدىندا قارىزى بار ەكەنىن كورسەتەدى. ال نەسيە الۋشىلاردىڭ 2 ملننان استامى العان قارىزدارىن قايتارا الماي بانكتەردەگى پروبلەمالىق نەسيە قورىن كوبەيتىپ وتىر.
نەسيە جۇيەسىنە قاتىستى ەكونوميست-عالىم ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ، نەسيەگە 24-28% ۇستەمە قوسۋ، قايتارىلماعان نەسيەلەرگە ەلدە جوق پايىزبەن ءوسىمپۇل قوسۋ قازاقستاندا عانا بار ءۇردىس ەكەنىن العا تارتتى. ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، بىزدەگى بانكتەردىڭ ۇستانىپ وتىرعان ساياساتى دامىعان ەلدەردىڭ تاجىريبەسىنەن الدەقاشان الىنىپ تاستالعان.
ەكونوميست-عالىم ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆتىڭ پايىمداۋىنشا، ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن ۇكىمەتتەن قولداۋ قارجى ءبولىپ بانكتەردى دەمەپ كەلدىك. ەندى ۇكىمەت قاراپايىم حالىقتىڭ جايىن ويلاسا بانكتەردەن پايىزدىق ۇستەمەنى ءتۇسىرۋدى تالاپ ەتۋ كەرەك.
«2004-2005 جىلدارى شەتەلدىڭ قارجى ينستيتۋتتارى قازاقستانداعى بانكتەرگە 2 پايىزبەن قارىز بەرە باستادى. بىزدەگى بانكتەر سول 2 پايىزبەن العان قارىزدارىن حالىققا 22-24-28 پايىزبەن نەسيەگە بەردى. وسىنداي جاۋاپسىز ساياسات جۇرگىزۋ ارقىلى بانكتەر 10-12 ەسە پايدا كورەمىز دەپ ويلادى. بىراق 2008-2009 جىلدارعى داعدارىس كەزىندە بانكتەردىڭ پروبلەمالى نەسيە پورتفەلى وسە ءتۇستى. جەكە تۇلعالار العان قارىزدارىن قايتارا الماي بىرقاتار بانكتەر داعدارىسقا كەتتى. قازىر ەلدەگى قايتارىلماعان نەسيەلەر كولەمى 3 ترلن تەڭگەگە جەتتى. بۇل بانكتەر ءۇشىن وتە قاۋىپتى جايت. پروبلەمالى نەسيە ول ەكونوميكاعا ىقپالىن تيگىزەدى. ەگەر حالىقتىڭ بانكتەن العان نەسيەسى ۋاقىتىلى قايتارىلماسا ەكونوميكانىڭ بانكتەر ارقىلى قارجىلاندىرىلاتىن بەلگىلى ءبىر سالالارى توقىرايدى. جالپى، ەكونوميكاعا بولىنەتىن قارجى 20 ترلن تەڭگە بولسا، ءبىز ونىڭ 16 ترلن تەڭگەسىن بانكتەرگە بەرەدى ەكەنبىز. ال بانكتەر قاراپايىم تۇتىنۋشىلاردىڭ قالتاسىن قاعىپ وتىر. وسىعان سالساق، بانكتەردە پروبلەمالى نەسيە قورىنىڭ بولۋى بۇل دامۋعا تۇساۋ سالاتىن قاۋىپ»،- دەيدى ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ.
وسى ورايدا قارجىگەر ارمان مۋسين:
«قازىر ەلدەگى بانكتەر كەز كەلگەن تۇتىنۋشىنى «توناپ الىپ» قويا بەرەدى. نەسيە الامىن دەسە، نەسيەسىنەن كوميسسيالىق تولەمدى ءبىر ۇستايدى، ساقتاندىرۋ كومپانياسىنىڭ قىزمەتىن ءبىر ۇستايدى. سوسىن حالىق قولىنا دىتتەگەن سوماسىن الا الماي دال بولىپ قايتادى. «ساقتاندىرۋ قىزمەتى قىمبات، مەن باسقاشا ساقتاندىرامىن» دەسە، ونى تىڭداپ جاتقان ەشكىم جوق. ءار مەملەكەت ءوزىنىڭ قارجىلىق ساياساتىن وڭتايلى جولعا قويىپ، حالقىنىڭ الەۋەتىن كوتەرۋ ءۇشىن وعان ارنايى ءبىر قۇرال-جابدىق قاجەت. مۇندايدا بىردەن-ءبىر پايدالاناتىن قۇرال بانك جۇيەسى ەكەنى بەلگىلى. ال ءبىز وسى سالانى الدىق تا، جەكە ادامداردىڭ قولىنا بەردىك. ول جەكەشەلەنگەن بانكتەر، البەتتە، حالىقتىڭ مۇددەسىن كوزدەگەن جوق. ولار تەك جەكەلەپ بايۋدى، ونداعى باسشىلار ءوز قازىنالارىن قوماقتى ەتۋدى عانا ويلادى»،-دەيدى.
مامانداردىڭ پايىمىنشا، قازاقستاندىقتاردىڭ ۇشتەن ءبىرىنىڭ بانكتەرگە قارىس بولۋى بۇل ەكونوميكا ءۇشىن دە قاۋىپتى.
«نەگىزى ۇلتتىق بانكتەن قارجىنى العاندا ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر 9 پايىزبەن الادى. ال وزدەرى حالىققا 20-22-28 پايىزبەن نەسيە بەرەدى. ونىڭ ارتىندا نەسيەنى قايتارا الماي حالىق شىرىلدايدى دا، جاعىمسىز نەسيە قورجىنى كوبەيە بەرەدى. سوندىقتان بۇل ارادا حالىقتىڭ جايىنا دا قاراۋ كەرەك. بانكتەر قىسىلتاياڭ كەزدە ۇكىمەتتەن قولداۋ قارجى كومەك سۇرايدى. ولاردى دەمەۋ ءۇشىن ۇكىمەت تالاي مارتە قولداۋ قارجى ءبولدى. بىراق بانكتەر حالىققا ءتيىمدى وپەراتسيالار جاساپ وتىرعان جوق. سوندىقتان بولاشاقتا بانكتەرگە حالىققا ءتيىمدى قىزمەت كورسەتۋگە قاتىستى جەكە تۇلعالارعا ارنالعان نەسيە پايىزىن تومەندەتۋدى ناقتى-ناقتى سۇراۋ كەرەك»،-دەدى قارجىگەر ارمان مۋسين.
قارلىعاش زارىقحانقىزى،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
