«Törük jazuy» künın ūrpaq sanasyna sıŋıre bılgenımız jön.
Mūndai bastama «qazaqtyŋ töltuma jazu mädenietı, tarihy joq» dep baibalam salyp, jalǧan bedelqūmarlyq populizmmen ūpai jinauǧa äues jaularymyzdyŋ aram nietıne tosqauyl bolady.
Sondai-aq ǧalymdar «ata jazudy igeru, zerdelegen ideiany qolmen sinhrondy qaǧazǧa taŋbalau üderısı midyŋ jasuşa neirondaryn oiatyp, oi qyzmetın jaqsartady» deidı.
1893 jyl 25 qaraşa. Būl – törük runika jazuynyŋ [pışıgınıŋ] jūmbaq syryn aşqan tarihi maŋyzdy data. Osy mädeni oqiǧaǧa bailanysty QR tūŋǧyş Prezidentınıŋ «Ruhani jaŋǧyru», «Ūly Dalanyŋ jetı qyry» atty maqalalaryna orailastyryp Almatydaǧy Şet tılder jäne ıskerlık karerasy universitetı (rektory akademik, professor Sabri Hizmetli myrza), Kültegın ǧylymi zertteu institutynyŋ ūiytqy boluymen jäne «ŪLY BODUN» tarihy, mädenietı men dästürın zertteu ūiymy ökılderı, ziialy qauym qatysqan ǧylymi mäjılıs ūiymdastyryp otyr.
Ǧylymi jiyndy jürgızetın törüktanuşy Amanqos Mektep-tegı, baǧdarlamany üilestıruşı tarihşy, telejurnalist Arman Nūrmūhanbetov, alfavit jüiesın kirilden arab, latyn, runika taŋbasyna nemese kerısınşe jedel audarudyŋ arnaiy baǧdarlamasyn tüzgen mamandyǧy fizik Änuar Aqdäulet, doktorant Arman Äubäkır, ızdenuşı Nūrlan Nauryzaliev, taǧy basqalar ǧalymdar ǧylymi pıkır, paiymdaryn ortaǧa salady.
1893 jyly 25 qaraşada Dat ǧalymy Vilgelm Tomsen Daniia Ǧylym Akademiiasynyŋ kezekten tys mäjılısınde Monǧoliianyŋ Orqūn özenı boiynan tabylǧan tasbıtıkke bädızdelgen jūmbaq jazudyŋ qūpiiasyn aşyp, deşifrovkasyn jasady. Bır ǧajaby, ǧalymnyŋ maǧynasyn ajyratyp, alǧaşqy anyqtaǧany [Täŋırı], odan keiıngı [Törük] sözı ekenınde tylsym syr bardai äser qaldyrady. Ǧylymi ortada «fin-ugor», german jazuy dep san-saqqa jügırtıp, pıkırtalas tuǧyzǧan dauly mäselege Vilgelm Tomsen nükte qoidy. Osy aşqan jaŋalyǧy arqyly ol bır keşte älemge äigılı ǧalym, tanymal tūlǧaǧa ainaldy. Vilgelm Tomsen Kültegınge qoiylǧan tasbıtık ūstyndy oqu arqyly törük tılınıŋ töltuma jazuy men örkenietın adamzat qoǧamyna jariia ettı.
Jazu örkeniettıŋ belgısı. Jazuy bar halyqpen jazuy joq halyqtyŋ arasy jer men köktei. Özıne tän jazuy bar ūlt – jasampaz, al bıreudıŋ ruhani igılıgın paidalanatyndar masyl halyq sanalady. Demek, Vilgelm Tomsen törüktıŋ jasampazdyq quatyn däleldedı.
...Endeşe, dat ǧalymy Vilgelm Tomsennıŋ törüktektı ūlt pen ūlystyŋ ruhani-mädeni keŋıstıgındegı orny airyqşa eleulı. Sondyqtan elımızde ǧalym atyn ūrpaq sanasynda mäŋgı saqtaityn ıs-şaralar jüzege asyryluy tiıs. Ol üşın Vilgelm Tomsen esımın laiyqty ardaq tūtyp, törük jazuynyŋ qūpiia syr-sipatyn şar tarapqa mäşhür etken 25 qaraşa künın jyl saiyn atap ötu paryzymyz. Eger törüktektı ūlt respublikalarynda Vilgelm Tomsennıŋ ǧylymi ısın jalǧastyryp, jalpy bılım beretın orta mektepten joǧary oqu oryndarynda runika jazuynyŋ qyr-syryn tüsındıretın oqulyqtar men oqu qūraldary, türlı ädıstemelık tehnologiialar arqyly arnaiy pän jüretın bolsa, bolaşaq ūrpaqtyŋ jazu ülgısın taŋdauy men qalauy ata jazuǧa oiysary sözsız aqiqat.
Osyǧan orai baǧdarlamaǧa engen runika jazuyna maşyqtanǧan şäkırt buynnyŋ fleşmob aksiiasy – jas öskın ūrpaqtyŋ otanşyldyq sana-sezımın tüisıntetın asa tiımdı ädıs. Öitkenı zerdelegen ideiany qolmen sinhrondy qaǧazǧa taŋbalau üderısı midyŋ jasuşa neirondaryn oiatyp, oi qyzmetın jaqsartady. Ata jazudy igerudıŋ nätijesı – tarihtyŋ būralaŋ jolynda tarydai şaşylǧan törüktektı ūlt pen ūlystyŋ ruhani bırıguıne, tūtas saiasi küşke, äleumettık kemeldengen ozyq memlekettıgınıŋ kepılı.
Sondyqtan osy salada jürgen ǧalymdar «25 qaraşa halyqaralyq «Törük jazuy künı» retınde resmi bekıtılse» degen ūsynysty da alǧa tartyp otyr.
25 qaraşa künı Şet tılder jäne ıskerlık karerasy universitetınde ötetetın şara turaly tolyq aqparat alu üşın:
Bailanys telefon: 8777 282 -80-54
Meken-jaiy: Almaty qalasy, Qazybekbi köşesı, 168 (İsaev köşesınıŋ qiylysy).
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
