Erlan Rysqalı: Barym da, narym da — Qudaı bergen talantym

3534
Adyrna.kz Telegram

- Sizge suhbat almaq nıetpen ha­bar­lasqanymda, «menen be?» dep qaıyra suradyńyz. Nege tań­dandyńyz?
- Kóp jaǵdaıda árip­tes­te­ri­ńiz men arqyly birqatar ánshi­ler­ge shyǵyp, tildesip jatady. Son­dyqtan taban asty, dál bú­gin menen bireý suhbat ala qoıar de­p kútpegen edim.
- Jalpy, suhbattasýdan qash­paısyz ǵoı…

- Eger suraq tikeleı maǵan qa­­tysty bolsa, meniń biletin sa­­lam­men baılanysty qoı­yl­sa, óz oıymdy ortaǵa salyp, bó­­li­­sýge árqashan daıynmyn.Al me­niń shamam kelmeıtin dú­nıe­ge ja­nymdy jep, shyr­qy­rap alǵa shy­ǵýǵa tyryspaımyn. Kór­peme qa­raı kósilemin. Onda da sáti tú­sip, reti kelip tursa… Jón-jo­syqsyz atymdy shy­ǵa­raıyn de­gen ólermendikpen kı­lik­peı­tin jerge kirispeımin. Jal­ǵan jar­nama maǵan qajet emes.
- Qazaq radıosyndaǵy «Nazqońyr», «Sal dombyra» av­tor­lyq habaryńyzda ózińiz de óner adamdarymen bir kisideı suh­bat júrgizesiz… Óz salańyz bol­­ǵannan keıin asa qıyndyq tý­­dyrmaıtyn sııaqty…
- Qazaq radıosynan 1 ma­myr­­dan bastap qysqartýǵa ushy­rap, jumystan kettim. Oǵan deıin dástúrli án óneriniń ókil­­de­rin jaqsy tanyǵannan soń, kim­niń beıimi qaı baǵytta eke­nin bi­lip júrgennen keıin, óz qa­za­nym­da qaınap, emin-erkin kó­si­lý ońaıyraq bolǵany ras. Bar­lyq habarlarymda talaı topty ja­ryp shyqqan kil júırikterdi sóı­letip, úzeńgi­les­terimdi áń­gi­me­ge tartyp, tal­pynyp júrgen jas­tardyń da tusaýyn kesip, bar múm­kin­di­gim­she dástúrdiń dá­rip­te­lýin maq­sat tuttym dep aıta ala­myn.
- Ulttyq muraǵa arnalǵan ha­bardyń jabylýyna ne sebep bol­dy?
- «Baǵdarlama nege ja­byl­dy?» degen suraq radıonyń bas­­shy­lyǵyna qoıylatyn su­raq se­kildi. Óz basym «Nege bulaı?» dep túsindirýlerin su­rap, ádildik iz­degen joqpyn. Sebebi paı­ǵam­ba­rymyz «Ara­la­ryńdaǵy ámir­shi­ge qaradan shyq­qan qul bolsa da baǵy­nyń­dar» deıdi. Men osy qa­ǵıdany usta­namyn. Ámirshim bol­ǵan­nan keıin Qazaq radıo­syn­daǵy bas­shylyqqa baǵynýym ke­rek. Olar solaı sheshken eken, men kelistim. Qalǵanyn ózderi bi­ledi.
- Al kezinde telearnadan ne­ge kettińiz?
- Onda da qysqartý júrdi. Bi­raq araǵa ýaqyt salmaı, bir ju­manyń ishinde Júrsin Er­ma­nov aǵamyz shaqyryp, «Ulttyq ón­er­ge qatysty halyqqa kerek ha­bar­lardy dúnıege ákelersiń» dep ra­dıoǵa qabyldaǵan edi…
- Biraq áıteýir nápaqasyz qal­ma­ǵan kórinesiz. T.Júrgenov atyn­daǵy óner akademııasynda dá­ris be­retinińizdi búgin bilip otyr­myn…
- Jumyssyz qaldym dep esh qaı­ǵyrmaımyn. Meni asyraıtyn da, baǵatyn da, qoldaıtyn da álem­di asyraýshy — Alla Taǵala. Qazaq radıosynan kete saly­sy­men, Jambyl atyndaǵy qazaq mem­lekettik fılarmonııasy usy­­nys bildirip, osy ujymǵa án­shi retinde ju­mys­qa orna­las­tym. Al akademııaǵa ke­lýime se­bep­­shi bolǵan — ári kýrs­tasym, ári ónerdegi aǵam Aqan Áb­dýáli.
2010 jyldyń qyrkúıeginen bas­­­tap osynda Arqanyń dástúrli án mektebinen dáris berýge al­dyrt­ty. Qudaı qalasa, osy salaǵa bir­­jolata den qoımaqpyn.
- Shamasy, ustazdyq qyzme­ti­ńiz unaǵan-aý…
- Unaıdy. Bir jyldyń ishinde qy­zyǵyn da, qıyndyǵyn da kórip úlgerdim.
Ózim Júsipbek Elebekovtiń kó­zin kórgen, alǵashqy shákirti bolǵan Sa­naq Ábeýov pen Bek­bo­lat aǵa­myz­dan tálim aldym. Ekeýi­niń de sa­baq berý ádisi tilge jeńil, jú­rek­ke qonymdy. Onyń ústine, júr­gen jerimde nebir myq­ty dom­by­rashylar men án­shi-jy­raý­lar­men etene ara­las­tym. Qazir sonyń paı­dasy tıip, óner­degi aǵa­la­rym­nan kórgen-bil­gen, jıǵan-tergen tá­ji­­r­ı­bem­di ózimnen keıingilerge úı­retip jat­qan jaıym bar. Al­dy­ma kel­gen ár balaǵa ánniń na­qy­shyn buz­dyrmaýǵa kúsh salyp, ta­lan­­tyna qaraı tapsyrma berýge ty­rysamyn. Jeke óz ániń bolsa, ne isteımin deseń de óziń bilesiń. Al qazaqtyń áni — ulttyń bet per­desi, aınasy, tarıhy. Qalaǵan je­riń­­nen ıirimin alyp tastap, óz ja­nyń­nan qalaǵanyńsha qosa al­­maı­syń. Qazaq ánine, qazaq óne­rine nem­qu­raılylyq ta­ny­tý- ulttyń ta­my­ry­na balta shap­qanmen birdeı dep bi­lemin.
- «Moldabaıdyń ánine» ádemi ıir­im, erekshe naqysh alyp kel­di­ńiz. Osy án sizdi tanymaldylyq shyń­yna kóterdi desek, qate­les­peı­tin shyǵarmyz…
- Bul ándi jetkizýshi negizi aq­tóbelik ataqty ánshi-termeshi Álı Qurmanov. Odan keıin búgingi za­manǵa laıyqtap, óńdep, bizge túrlendirip tanystyrǵan- Bekbolat Tileýhanov. Men ekin­shi nusqany azdap to­lyq­tyr­dym.

Jalpy, meniń konser­va­to­rııa qabyrǵasynan bastap dás­túr­li ortaǵa Erlan Rysqalı re­tinde tanylýyma yqpal etken — Nııaz seriniń «Balqýraı», Jaıaý Mu­sanyń «Aq sısasy», Ýáıis Shon­dybaıulynyń «Boz­qa­­ra­ǵa­ny» men Molda­baı­dyń áni «Mol­­da­baı». Qaıda bar­maıyn, kóp­­shi­lik Moldabaıdyń ánin jıi su­raıdy, jaqsy qabyl­daı­dy. Shy­nynda, maǵan tany­mal­dylyq alyp keldi desek bo­la­dy.

Negizi, ata-anam ónerden qur ala­qan emes. Sheshem — muǵalim. Ákem — mal dárigeri. Baıanmen, dom­byramen án aıtady. Kezinde Já­­nibek Kármenovpen qoıan-qol­­tyq aralasqan. Osydan tórt jyl bu­ryn aýylǵa barǵanymyzda, she­­shem shaı ústinde «Qaraǵym, aı­­na­laı­yn Moldabaıdyń ánin aıt­­qa­nyń durys qoı, jaqsy oryn­­daısyń. Biraq odan basqa án bil­­meıdi emessiń, nege halyq­tyń al­dyna basqasyn alyp shyq­paı­­­syń?» dep aıtyp tastaǵany bar. So­dan keıin biraz ýaqyt Mol­­­da­baı­dyń ánin shyr­qa­maýǵa ty­rys­tym. Óıtkeni she­shem úl­ken syn­shy. Ónerdi jaqsy tú­si­ne­di. Kózi tiri kezinde ákem mar­­qum da artyq-ke­mimdi jonyp, aq­yl-keńesin be­rip otyratyn. Má­­­­denıet Eshekeev, Sanaq Ábeý­ov, Jánibek Kármenovter ákem­di kórgende ««Qalamqas», «Dý­dar-aı» kele jatyr» dep q­aý­­­­­­­­­­­­qyl­­­dasyp qalady eken. Abaı­dyń «Aıt­tym sálem, Qalamqasy» men «Marııam Jagorqyzynyń áni» dep júrgen Údebaıdyń «Dý­dar-aıyn» aıtqanda, aldyna jan sal­­maıtyn kórinedi. Ataǵynan at úrketin osyndaı aıtýly ki­si­ler moıyndaǵan soń, ákemniń te­­gin ánshi bolmaǵany ǵoı. Óki­ne­tinim, esh jerde daýysy saq­tal­mady. Endi jazyp alyp qa­laı­yq dep júrgende, aıaq as­ty­nan naýqasqa shaldyǵyp, armanda ket­ti. Uzynqulaqtan estýimshe, Keń­es úkimetiniń tusynda Semeı ra­dı­o­­sy­nan ánderi, konertteri be­r­ilip turǵan kórinedi. Qazir izdes­tirip jatyrmyn, ázirge ná­tı­­jesiz. Sizderdiń gazet­te­ri­ńizdi paı­dalana otyryp, eger de ákem Rys­qalı Ázim­baevtyń tas­pa­lary bir kisi­ler­diń qolynda saq­talǵan bol­sa, ha­barlasýyn ótin­gim ke­le­di.
- Úıdiń úlkenisiz be?
- Joq, kenjesimin. Sheshem 11 qursaq kótergen. Onyń úsheýi qyz, toǵyzy ul. Bir aǵamyz jigit jasy — jıyrma beske kelgen ke­zin­de qaıtys boldy. Bir apaıym er­terekte dúnıeden ótipti.
- Qara shańyraqtyń ıesi ekensiz ǵoı…
- Iá, qara shańyraqtyń ıesi bolý — kenje uldyń moınyndaǵy amanat. Sheshem de áli kúnge aı­typ otyrady. Alaıda qalaǵa ke­tip, ónerdiń jolyna túskennen keı­in ákem de, sheshem de ruq­sat­ta­ryn bergen. Qazir, anamnyń qo­lynda ortanshy aǵam Aıdyn men jeńgem Janar bar.
Baýyrlarymnyń barlyǵy ónerli. Baıan, gıtara, dombyrada oı­naıdy. Balalyq shaǵymyzda ándi de, kúıdi de birimizden-birimiz úırenip óstik qoı. Negizi, eń alǵash tusaýymdy kesip, óner­ge baýlyp, án qudiretin sezdirtken ákem. Bir­jan saldyń «Jonyp aldy» áni men halyq áni «Sur­je­keı­di» qula­ǵy­ma ábden sińirip edi. Osyndaı súı­ekti ándermen saý­atymdy ash­qan­nan keıin be, jeńil-jelpi áýenge múlde qu­mart­padym. Aýyl­da da, Almatyda A.Jubanov atyn­da­ǵy mýzykalyq mek­tepte oqyp júr­genimde de, konservatorııa qa­byr­­ǵasynda da tek halyq ánderin na­sı­hat­taı­tyn­myn. Áý basta irge ta­symnyń be­rik qalanǵandyǵynan shy­ǵar, qa­zaq­tyń ulttyq klas­sı­ka­lyq óneri­nen basqa áýenge mende qy­zy­ǵýshylyq sezim bolǵan emes.
- Jıyn-toıda jurtty bıletý úshin jazyp qoıǵan estradalyq áni­ńiz joq pa?
- Keıde óz ortamyzda Toqtar Se­­rikovtiń repertýaryndaǵy «Sy­ǵan serenadasy» ánin sol óń­­deý­men oryndaıtynym bar. Bas­qa arnaıy án jazdyrtqan emespin. «Estra­­dalyq án oryn­daý maǵan ke­rek pe, kerek emes pe?» degen su­raqqa áli kúnge oı­la­nyp, bir she­shimge kele almaı júr­min.
- Qara shańyraqty tastap, qa­la­ǵa kelgende «Qurqyltaıdyń uıa­sy­na» qol jetkize aldyńyz ba?
- Keıde «Atam qazaqtyń dás­tú­rin saqtap, ulttyq ónerdiń sońynda júrgen soń, anda-mynda bas saýǵalap, kóshpeli qazaq bo­lyp júrmiz» dep kúlemin. Qa­ra­paı­ym qazaqtyń bir uly­myn. Alyp bara jatqan dáýletim joq. Barym da, narym da — Qudaı ber­g­­en ta­lan­tym, daýysym, án­shi­ligim, otba­sym, dos-jaranym. Meniń bar baı­lyǵym — osy. Adam retinde ózim­di baqyttymyn dep esep­teı­min. Áýeli Alla Ta­ǵala ózin tany­typ, týra jolyna sal­dy. Paıǵam­bar­dyń súnnetimen jú­rýge násip etti. Musylman bolyp jara­tyl­ǵa­nyma shúkir­shi­lik etemin. Úsh jur­tym túgel. 2007 jyly Jadyra Ju­makúlbaı esim­di Abaı óńiriniń qy­zymen shańyraq kóterdim. Qy­zym bar.
Bul dúnıede úısiz júrsem de, o dúnıede jumaqtan jaqsy oryn buıyrsa dep tileımin.
- Elbasynyń aldynda jıi óner kórsetetin ánshilerdiń biri­siz. Alǵashqy kezdesý qalaı bolyp edi?
- 2005 jyly Elbasynyń al­dy­na án aıtýǵa bardyq. Segiz se­ri­niń áni «Ǵaını» men Jaıaý Mu­sa­nyń áni «Aq sısany» aıtyp ber­­dim. Ol kisi rıza bolyp, ja­ny­­na shaqyryp alyp, qolymnan qysty. Sosyn «Qazaqta «As asatý» degen ulaǵatty dástúr bar. Men sa­ǵan óz qolymmen asa­taıyn» dep jaı­nap turǵan das­tar­qannyń ishi­nen bir túıir qurt alyp, aýzyma sal­dy. «Sen sonsha dámniń ishinen ne­ge qurtty ǵana berdi dep oılap tur­ǵan shyǵarsyń. Birinshiden, qurt — qazaqtyń ulttyq taǵamy. Biraq qatty. Qurttyń qattyly­ǵy­men ómirdiń qattylyǵy birdeı. Al se­niń júr­gen jolyń aq, ashyq bol­syn!» dep batasyn bergen edi.
- Kóp jaǵdaıda aldyńǵy tol­qyn keıingi jastarǵa osyndaı se­nim bil­dire bermeıdi. Siz sońyńyzdan ós­ip kele jatqan ónerli j­a­s­­­­tar­ǵa se­­ne­siz be?
- Senemin. «El ishi — óner kenishi» degendeı, ókshemizdi basyp kele jatqan ini-qaryn­das­­ta­rymyz jeterlik. Ulttyq óner jaq­sy damyp keledi. Áńgime olardy durys tárbıelep, durys baǵyt-baǵdar berip, jaǵdaıyn ja­saý­da. Dástúrli ónerge bet bur­ǵan qa­zirgi jastar jan-jaqty bilim ala­dy. Kúı bolsyn, daýys qoıý, for­tepıano, solfedjıo deısiz be, áıteýir mýzykaǵa qatysty dú­nı­­eniń barlyǵyn meńgerip jatyr. Árı­ne, keri ketip jatqan tustary da joq emes. Ánniń tarıhyna úńil­meı, kúı­di túsinbeı, tehnıkaǵa sa­lyp, zy­ryldatatyndar bar. So­lar­dyń arasynan ilýde bireý ja­ryp shyǵady ǵoı. Júrekterine sóz, kókeılerine án qonbasa da qıyn. Meniń oıymsha, dástúrli án­shilik-jyrshylyq, kúıshilik mek­tepterdi, olardyń burynǵy, qa­zir­gi oryndaýshylaryn salalap oty­ryp, án-kúı sabaǵynan bastap oqý baǵdarlamasyna engizý kerek. Biz­de, ókinishke qa­raı, aýyl mek­tep­terinde mýzyka sa­baǵynan saý­at­ty maman joq. Óner­ge úsh qaı­na­sa, sorpasy qo­s­yl­maıtyn, qo­ly bos adam júr­gi­ze beredi. Bul du­rys emes. Oqý­shy­nyń barlyǵy er­teń óner ada­my bolyp ketýi shart emes, biraq án sabaǵy kásibı deń­geıde ótip, tıtteıinen ulttyq óner­di tanyp, bilgen baladan óse kele, myqty tyńdarman shyǵa­ty­ny anyq. Tyńdarman túzelse, óner­pazdan da suranys eki esege ar­tady.
Osynyń barlyǵyn tezge sa­lyp, bir jónge túsirse, qazaq óneri­niń bolashaǵy budan da jar­qyn bolary sózsiz. Bulyńǵyr dep aı­týǵa aýzym barmaıdy.
- Keıde dástúrli án kesh­te­rin­de mıkrofon istemeı qalyp ne­mese durys qoıylmaı, ánshi ne­ge uıatqa qalyp jatady?
- Óıtkeni bizde dástúrli án­shi­niń daýys múmkindigin aı­shyq­tap, ereksheligin eskerip, ony qa­da­­ǵalap, rettep otyratyn dy­bys re­jısserleri joqtyń qasy. Áb­­den bir tetikti basyp, fo­nog­ram­ma qo­syp úırenip al­ǵandardyń buǵan sha­masy jetpeıdi. Birde ánshiniń daý­y­sy, birde dombyranyń daýy­sy basym túsip, qııýy ketip jata­ty­ny, son­­dyqtan. Áriptesterime ult­tyq ónerpazdarǵa mıkrofon qoıa bi­­letin Maqsat Muhıtdınov, Beı­­­bit Aqosh, Ermek Kúsenov sı­ıaq­­­ty azamattardyń kómegine jú­gi­­ný­ge keńes berer edim. Maqsat aǵa­­­myz ýaqytynda Júsipbektiń, Ǵa­­rı­follanyń, Jánibektiń daýy­syn jazǵan kisi. Ol bil­me­gen­de kim biledi?! Osyndaı bilikti aza­mattarǵa jaǵdaı jasalyp, oqý or­dalarynda tájirıbesimen bó­li­se­tin ashyq sabaqtar júrgizilse, du­rys bolar edi. Erteń kimnen úı­re­­nemiz? Onsyz da joq rejıs­ser­di qaı­dan tabamyz?
- Telearnaǵa, radıoǵa tóselip qal­dyńyz. Telebaǵdarlama ashý oıyń­yzda joq pa?
- Bizde telearnalarda ulttyq mu­­rany nasıhattaý jaǵy aqsap jat­­qany aıtylmasa da belgili. Qa­zirgi prodıýserler shoý-baǵ­dar­la­malarǵa, arzan, jeńil kúl­ki­ge beıim. Sanada ulttyq ónerge qa­­tys­ty neshe túrli baǵdar­la­ma­lar tur. Murat Ábýǵazy, Jasulan Ba­­zar­­­bekov degen ánshi-kúı­shi­ler­men bi­rigip, bir telebaǵ­dar­la­ma­nyń jos­paryn jasap edik, qol­daý joq. Se­narııińizdi ber­se­ńiz, ıdeıa­ńyz­dy alyp qalady da, ózińizge «saý bol» deıdi. Óki­nish­­­ke qaraı, eshqandaı arnanyń efı­ri­nen shyǵara almadyq.
- Qandaı ataǵyńyz bar dep jazaıyn…
-Meniń ataǵym — Erlan Rys­qalı. Basqa ataq-mansaptyń ke­regi ne?! Maǵan sol jetedi. Me­niń aty-jónimdi eshkim tar­typ ala almaıdy. Buǵan qosym­sha, halyqaralyq, respýblıka­lyq baıqaýlardyń je­ń­­im­­­­pa­zymyn. Óz ornymen, jó­ni­men berilgen ataqtan qashpaý ke­rek. Biraq ózim­­di-ózim esh­qa­shan ataq, qur­met­ke usyn­baı­myn.
«At shyǵarý jolynda aryn attap, ant buzǵan,
Paıǵambar men perǵaýyn bolýdan da dámeli.
Qudaı basqa bermesin,
Ondaı kesel, páleni» deıdi aqyn aǵamyz Jarylqasyn Aman­­uly. Eshkim ataqpen kórge kir­­meı­­di. Qansha atyń dúrildep tur­­sa da, ahıret kúni janyńa ara­­sha bol­maıdy. Halyq jyr­la­­rynda aı­tylǵandaı, «Bul dú­nı­e­de aqyn da, han da, qara da, ba­tyr da ót­ken». Bireýimiz erte, bir­eýimiz kesh, biz de ótermiz. Hakim Abaı esh­qandaı Nobel syı­lyǵynyń ıegeri nemese Halyq qaharmany emes qoı. Qazaq úshin qaldyrǵan mu­ra­sy­men máńgilik jasaı ber­mek. Alla Taǵalanyń «Qaıda bar­sań­­dar da ustaımyn. Qaıda bar­sań­­dar da ajaldyń dámin ta­tasyń­dar» degen sózi bar. Qan­sha ataq­ty bolsań da ajaldyń dá­min ta­týǵa týra keledi. Eń bas­tysy, son­daı sát týǵanda ar­tyń­da jaq­sy amaldaryń men urpaqqa ata­ly mu­rań qalsa ıgi.


Áńgimelesken
Qanshaıym BAIDÁÝLET,

«Aıqyn».

 

Pikirler