«Islam» degenimiz ne?
Biz bul shaǵyn ǵana eńbekti bir ǵana Jaratýshynyń jolymen júrgisi keletin kisilerge arnap otyrmyz. 3:64
Biz ártúrli din men senimdegi adamdardy (súnnıter, shııtter, hrıstıandar, ıýdeıler, býddıster, ındýıster, agnostıkter, ateıster jáne basqalardy) bir ǵana Jaratýshyǵa negizdelgen álemdi tanyp-bilýge shaqyramyz.
Kópshiligimizge qorshaǵan orta, adam, ómir, onyń máni týraly kózqaras, jalpy dúnıetanymymyz ata-baba, áke-sheshemizden aýysty. Din máselesinde de dál osylaı. Biraq ol kisiler jasaǵan, ustanǵan, úıretkenniń bári birdeı durys pa degen saýal keıde sanamyzdyń bir túkirinde bas kóterip qalatyny bar. Álemge ata-babamyzdyń kózimen qaraımyz, biraq ol álemge bar nárseniń syıa bermeıtinin sezemiz.
Keıbirińiz «Bul ómirdiń mán-maqsaty bar ma, mynaý álem qaıda bara jatyr?» degen suraq tóńireginde oılanǵan bolarsyz. Biraq osy másele týraly túıgenin ashyq aıtyp, ómirin ózi tapqan jaýapqa saı ózgertýge bel baılaǵandar kemde-kem.
Quranda Islam týraly jan-jaqty jáne tolyqtaı aıtylǵan. Quran aqıqat ataýlynyń bastaýy retinde ábden kemeline jetken kitap. Ony túsiný úshin eshkimniń, ásirese dinı tulǵalardyń kómegi kerek emes. Ózderin din isiniń bilgiri sanaıtyn tápsirshi áýlıeler túsindirme jasaımyz dep kerisinshe Qurannyń, ondaǵy sózderdiń mán-maǵynasyn buzady. Ondaǵy maqsattary – ózderin din isinde asa mańyzdy tulǵa etip kórsetý, ózderine qajettilik týǵyzý, Qudaı men adam arasynda deldaldyq jasaý. Al týrasyn aıtatyn bolsaq, olar osyndaı isterimen ózderin Allaǵa teńep otyr.
Sonymen, Qurandy bilý úshin eshbir ádebıettiń kómegi qajet emes. Qurandy Qurannyń ózinen artyq esh nárse túsindire almaıdy. Óıtkeni, Qurannyń ózi – árneniń mánin túsindiretin, kózimizdi ashatyn kitap. Paıǵambar dáýirinde de solaı bolǵan, búgin de sondaı.Mine Qurandaǵy aıattar sony meńzeıdi
6:114 ,6:19 ,7.52 ,4:105 ,16.89 ,5.48
Muhammed paıǵambardyń roli týraly
Muhammed paıǵambardyń dáýirinen soń biraz ýaqyttan soń Islam áleminde dindi qoljaýlyq qylǵan dinpazdar shyǵa bastady. Birtindep din ustaıtyn jurt olardy pir tutatyn boldy. Aqyrynda olar dinbasy, din ıesi dárejesine jetip aldy. Mundaı din ıeleri qazir musylmandar ómir súretin kez kelgen elde bar. Din ıeleriniń nemese dinbasylardyń Islamǵa jasaǵan eń aýyr qylmysy ne ekenin bilemiz be? Ol – arab-parsy dástúri (súnnet-ahl beıt) men naqyl sózder jınaǵyn (hadıs-ahbar) Qudaıdyń Kitabyna jáne Qudaıdyń elshisine teń qoıý. Bul qylmystyń zardaby qanshalyqty orasan ekenin sezinsek qoı!
Islamdaǵy dinbasylardyń aıtýynsha, adamdarǵa Qudaı men onyń elshisine baǵynýdy ámir etken Qudaı arab-parsy dástúri men mádınetimen júrýdi de «maquldapty». Dinge ıelik etip alǵandar buǵan senedi jáne ózge jurtty da sendiredi. Negizgi dálel etip olar Qurandaǵy myna joldardy keltiredi:
4:80 Elshige baǵynǵan Qudaıǵa da baǵynǵan. Al eger teris ketkender bolsa, Biz seni olardy saqtaýshy edip jibermedik.
Dinbasylar men pirlerdiń aıtýynsha, mundaǵy «baǵyný» – «Paıǵambardyń súnneti» («SýnnatýRasýl») dep atalatyn nársege moıynsuný degen sóz.
«Paıǵambardyń súnnetin» kópshiligimiz bilemiz. Ony «hadıs» jınaqtarynan, «fıkh» týrasyndaǵy kitaptardan, «tápsir»-túsindirmelerden jáne basqa jazbalardan kóre alamyz.
Qalyptasqan arab dástúri boıynsha, «Súnnet» – Allanyń elshisinen qalǵan ónege, endeshe ony aınytpaı qaıtalaý qajet. Biraq olardyń basym kópshiligi Muhammed paıǵambar jaıly sol hıkaıalardyń qalaı paıda bolǵanyna, ras-ótiriktigine tereń oı júgirte bermeıdi. Myna jaǵdaıǵa nazar aýdaraıyqshy. Paıǵambarymyz aıtty degen sózder, ol týraly hıkaıalar Muhammed o dúnıelik bolǵannan keıin shamamen júz jyl ótken soń jınaqtala bastady. Qalaı? Kimderden? Paıǵambardyń kózin kórgen adamdarmen sóılesipti-mis degen adamdardyń aýzynan. Osyndaı jolmen taǵy júzdegen jyldar boıy jınalýmen boldy. Aýyzdan aýyzǵa taraǵan ańyzdar aqyry qasıetti nársege aınaldy.
«Paıǵambardyń súnneti» dep júrgenimiz ne? Ol – orta ǵasyrlardaǵy arabtardyń turmystyq, gıgıenalyq, dıetalyq, romantıkalyq jáne basqa da tolyp jatqan ádet-ǵuryptary. Qalyptasyp ketken dástúrdiń aıtýynsha, «Paıǵambar súnnetinsiz» Qurandy túsiný múmkin emes. Iaǵnı, Qasıetti kitapty túsiný úshin qosymsha – «qasıettirek kitaptar» kerek-mis.
Alaıda, bul qaǵıda Islamdaǵy qarapaıym faktige qaıshy keledi. Olaı bolatyny – elshiniń ómirindegi negizgi jaıttar Qurannyń ózinde egjeı-tegjeı baıandalǵan. Adamdardyń elshige qoıǵan saýaldary, Alladan qýat alǵan Muhammedtiń ol suraqtarǵa jaýaby hadısterde, súnnette emes, Qasıetti kitapta jazýly tur!
2.219 ,17:85 ,5:92 ,29:18
Muhammedke syı etilgen jalǵyz jazý, jalǵyz aıan, jalǵyz joldaýdyń Quran ekenine eshqandaı talas joq.
6:19 Bul Quran maǵan aıan bolyp berildi. Senderdi jáne Quran jetkenderdiń bárin saqtandyrý úshin keldi.
Muhammed – kóp elshilerdiń biri ǵana.
3:144 Muhammed tek elshi. Oǵan deıin de elshiler ótken.
«Elshi» («Ra-Sý-L») sóziniń túbirinde Joldaý («Rı-Sa-Lıa») degen sóz jatyr. Elshi Joldaýdy jetkizedi. Sondyqtan «elshige baǵyný» ol jetkizgen Joldaýǵa baǵyný degendi ǵana bildiredi. Elshige Alladan Joldaý tústi, «Allanyń elshisi» degen mártebe berildi, bitti. Budan ózge máselede onyń bas ıetindeı bedeli bolmaýy tıis.
Kórip otyrǵanymyzdaı, «Qudaı men onyń elshisine baǵyn» ámiri «Quranmen qatar Súnnet te kerek» degen sóz emes. Kerisinshe, zańdardyń bastaýy – Qasıetti kitap. Bir ǵana zań bar, ol – Qudaıdyń zańy. Bir ǵana súnnet bar, ol – Allanyń súnneti. Quranǵa baǵynýmen birge biz Qudaıǵa, Onyń elshisine baǵynamyz. Basqa adam oıynan shyǵarylǵan dinı jazýlarǵa sengenimiz – basqa «qudaılarǵa» bas ıgenimiz, sóıtip Jalǵyz Qudaıdyń elshisinen teris aınalǵanymyz.
21:45 ,5:48 , 7:203-204 ,6:114-115 ,6:19 ,33:21 ,48:23 ,8.20 ,7:204 ,4:13-14
Jalǵasy bar...
Turarbek Qusaıynov
"Demos" QQ tóraǵasy
