Serik Qalıev: Halyq ánderin oryndasam, bir jasap qalamyn

- Áńgimemizdi týyp-ósken je­riń­izden bastasaq?
- Týǵan jerim — Shyǵys Qa­zaq­stan oblysy Tarbaǵataı aý­dany (burynǵy Semeı oblysy Aq­sýat aýdany). Tarbaǵataı taýy­­nyń baýraıynda qonys tep­ken Aqsýat eli — qonaq­jaı­ly­ly­­ǵy­men, darqandyǵymen ta­nyl­ǵan, bı Boranbaı, Sháki, Sa­­san bı­lerdiń, Tana myrza, Mol­dabaı balýan, Yrǵyzbaı áý­lıe, Áset­pen aıtysqan Káribaı aqyn se­kildi tulǵalardyń izi qalǵan, tek­tilik tamyry tereńge ketken tu­ǵyr­ly meken.
- Tyrnaqaldy týyndyńyzdy neshe jasyńyzda jazdyńyz? Ol qaı basylymda jarııalandy?
- Eń alǵashqy óleńdi jeti ja­symda qurastyrǵanmyn. Qoı­dyń aldynan shyǵyp, qolymnan tamaq jeıtin múıizi shańyraqtaı aq serkege minip keletinmin. Bir kúni oqýdan úıge demalysqa kel­sem, kórshi shopan úıine kelgen qonaǵyna pyshaqqa ilinetin mal tappaı, ákemnen qoıarda-qoımaı aq serkeni soıýǵa surap alyp ke­tipti. Osy oqıǵa bala kóńilime er­ek­she áser etti. Sol aqyldy aq serkege baýyr basyp ketken­dik­ten, kádimgideı qınalǵanym bar. Sonda aq serkege arnap «Aq­ ser­kem jaırap jatyr, Kór­­­shiniń qa­zanynda qaınap ja­­tyr» dep óleń qurastyrǵan­myn. Qazir ja­sy seksenge kel­gen anam sol aq serkeni bergen kór­shiniń aty-jónine deıin aıtyp otyrady.
Sol kezdegi ádebıetke qush­tar balalar sııaqty men de ba­lalarǵa arnalǵan basylymdarǵa jazǵan-syzǵanymdy poshtamen jıi jol­daıtynmyn. Kóbine «talabyń durys, kóbirek izdenip jaza ber, kelesi joly jarııa­laı­myz» de­gen mazmundaǵy ja­zylǵan hattar keletin. Sonyń ózine kádimgideı arqalanyp, qa­nattanyp qala­tyn­myn. 6-sy­nypta oqyp júr­gende aýyldaǵy mektepte Ázilhan Nurshaıyqov­tyń «Aqıqat pen ańyz» kitaby boıynsha ádebı kesh ótken edi. Dańqty qaharman ata­myz Ba­ýyr­jan Momyshuly týra­ly ja­­­zylǵan shyǵarmany tutas oqyp, talqylaýǵa belsene atsa­lysqan edim. Bir aptadan keıin aýdan­dyq «Eńbek týy» gazetine má­denı shara týraly jazylǵan me­­niń shaǵyn maqalam shyǵa kel­di. Ásilinde, bul maqalany men jaz­baǵan bolatynmyn. Keı­in sýretshi Temirhanov Er­lan aǵaıymyz: «Bul maqalany seniń atyńnan men jaz­ǵanmyn, bolashaqta óziń de jaza alaty­nyńa sendim» dep arqamnan qaqqany áli esimde. Eń alǵashqy anama arnalǵan óleńim Alma­ty­daǵy qazaq tili men ádebıetin te­reńdete oqytatyn №2 mek­tep-ınternatynyń 9-syny­byn­da oqyp júrgende «Pıoner» jýrna­lyna (qazirgi «Aq jelken» jýr­na­ly) jarııalanǵan bolatyn. Óz qoltańbamnyń tasqa basyl­ǵanyna sener-senbesimdi bilmeı, álgi óleńdi qaıta-qaıta oqyp, jýr­nal­dy bir tún qoınyma qysyp jat­qa­nym bar. Al alǵashqy top­tama óleńderime sát sapar tilep, aýdan­dyq gazetke jarııalaǵan — aqyn, satırık, dramatýrg, Tar­baǵataı aýdanynyń Qurmetti aza­­maty, óner­de­gi usta­zym Serik Ju­matov.
- Áńgimeńizdiń aýanyna qara­ǵanda, sonda siz Almatydaǵy mek­tep-ınternattyń túlegisiz ǵoı?
- Iá, talaı daryndardyń al­tyn uıasyna aınalǵan №2 mektep-ınternattyń men de bir túlegimin. Bıyl Muhtar Botabaıuly bas­qa­ratyn Abaı atyndaǵy Re­spýb­lıkalyq mamandandyrylǵan da­ryn­dy balalarǵa arnalǵan qazaq tili men ádebıetin tereńdete oqy­tatyn mektep-ınternatyna 55 jyl tolǵaly otyr. Ultynyń só­zin sóılep, ana tilimizdiń márte­be­sin kóteretin, halyqtyq salt-dástúrdiń qaınarynan sýsyndaǵan naǵyz ultjandy ul-qyzdar osy bilim ordasynda tárbıelenip ja­tyr dep oılaımyn. Óıtkeni onda respýblıkanyń barlyq óńirinen kelgen daryndy balalar bilim alýda. Bul bilim ordasy meniń de ómirime úlken áser etti. Ásirese, ustazym Naǵıma Bekmaǵam­beto­vanyń sińirgen eńbegi ushan-teńiz. Osy mektep qabyrǵasynda oqyp júrgende respýblıkalyq olım­pıa­da­nyń jeńimpazy retinde QazMÝ-diń fılologııa fakýl­tetine emtıhansyz qabyldandym.
- Biraz jyl QazUÝ-diń óner ujymyn basqaryp, uıymdastyrý­shylyq qabiletińizdi tanytqan edi­ń­iz?
- Ýnıversıtetti bitirgen jy­ly ustazym Tursynbek Kákishev ǵylym salasyna baýlyp, Qazaq ádebıeti kafedrasyna alyp qal­ǵan edi. Stýdentter saraıy ashy­lar tusta ýnıversıtettiń óner ujymy joqtyń qasy dese de bo­latyn. Sol kezdegi ýnıversıtet rek­tory, parasatty tulǵa K.Nári­baevtyń qoldaýymen, prorektor Q.Baımyrzaevtyń usynysymen Stýdentter klýbyna dırektor bo­lyp barýyma týra keldi. Bar qabiletimizdi salyp, ónerli stý­dentterdiń basyn qosyp, «Farabı sazy» ult aspaptar orkestrin qur­dyq, qazaq tilinde alǵash ret kó­ńil­di tapqyrlar saıysyn uıym­dastyrdyq. Stýdentter teatryn qurdyq. Jastardyń bári jelpinip toılaıtyn «Áýlıe Valentın» kúniniń keleshek urpaq úshin mán-mazmunynyń joqtyǵyn ańdat­qymyz kelip, tuńǵysh ret «Qozy Kórpesh pen Baıan sulý» kúnin atap ótýge muryndyq boldyq. Jas­­tardyń patrıottyq sezimin kúsheıtý maq­satynda Tárbıe isi jónindegi pro­­­rektordyń oryn­basary Gúl­nar Álimbekqyzymen birge «Me­niń Qazaqstanym» sııaq­ty festı­va­l­derdi ótkizýdi jolǵa qoıdyq. Stý­dentterdiń «Jas aq­yn­dar» úı­irme­siniń tusaýkeser rásimine mar­­qum Tumanbaı Mol­daǵalıev aǵamyz kelip, aq batasyn bergen bolatyn. Stýdentter klý­bynda án aıtýǵa mashyqtanyp, bı bıleýdi úırenip, sahnada ónerin kórsetken stýdent­terdiń búginde kórermen kózaıy­myna aınal­ǵan­dary da az emes. Sol kezde Se­rik­zat Dúısen­ǵazın, Danııar Salamat, Bolat Ámir­hanov sekildi talantty aza­mattarmen birge qyz­mettes bol­­ǵanymdy aıta ketkim keledi.
- Jyrsúıer qaýym sizdi jazba aqyn emes, aıtysker aqyn retinde jaqsy biledi. Qansha jasyńyzda aıtysqa qatystyńyz? Siz osy eki aqyndyqtyń qaısysyn janyńyzǵa jaqyn tutasyz?
- Naýryz merekesi qaıta oralyp, keńinen toılanyp jatqan kezde joǵaryda atap ótken Naǵıma apaıymyz «mekteptegi Naýryz meı­ramynda aıtystan kórinis kór­setesińder» dep ánshi baýyrym Toqtar Serikov ekeýimizge óleń ja­zyp bergen bolatyn. Ekeýmiz ábden daıyndalyp, tipti bir-biri­mizdiń ne aıtatynymyzǵa deıin jat­tap aldyq. Al sahnaǵa shyq­qan­da ekeýmizdiń de jattaǵany­myz jaıyna qalyp, óz álimizshe jaý­ap­tasyp, shyn mánindegi aı­tys­tyń úlgisin kórsetip kettik. Múmkin bir ushqynnyń tutanýyna osy da sebep bolǵan shyǵar. Sodan beri jıyrma jyldan astam ýaqyt bo­ıy aıtys sahnasynda azdy-kóp­ti ónerimdi ortaǵa salyp kele­min. Al qaısysyn jaqyn tutasyz dege­nińiz­ge aıtarym, maǵan ekeýi de jaqyn. Ózimniń sýyryp­sal­malyq qabiletime senimdimin, biraq aı­tys­qa keıingi kezde sırek qatysyp júrmin. Al jazba óleńdi kútip jú­remin, aǵylyp kelgen sátte ǵana qaǵaz betine túsiremin.
- Jalpy, aıtysta tigilgen te­mir tulpar sany júzden asyp jy­ǵylady eken. Sonyń qanshasyn taqymyńyzǵa bastyńyz?
- Aıtys — ulyqqa emes, ultqa kerek óner. Arda ónerimiz aıtys­tyń shyn janashyry Júrsin Erman aǵamyz — osy aıtysty órge súırep, ystyǵyna kúıip, sýyǵyna tońyp júrgen birden-bir adam. Ózińiz aıtqan avtokólikterdi de jeke meenattardyń demeýshili­gimen báıgege tigip, aıtys jeńim­pazyna syılap keledi. Júrsin Er­man uıymdastyryp júrgen aı­tystarda áli kúnge deıin birde-bir kólik mingenim joq. Allaǵa shúkir, ini-qaryndastarym aldy otyzdan asa, sońy tórt-bes kólikten minip jatyr. Alla taǵala alǵan júlde­leriniń berekesin bersin! Óz ba­sym 2008 jyly Arqadaǵy Sarsha­uly Qareke babaǵa arnalǵan res­­pýblıkalyq aqyndar aıty­syn­da bas báıgege tigilgen temir tulparǵa ıe bolǵanym bar.
- Alaman aıtystarǵa qatysyp qana qoımaı, keıde qazylyq ta jasap júrsiz. Áriptesterińizdiń óne­rin baǵalaý da ońaı emes shy­ǵar?
- Qazylyq jasaý degen — «bi­reý­den alǵys, bireýden qarǵys ala­tyn» óte jaýapty mindet. Qa­zy­lar da pende. Keıde «bireýdiń kózi, bireýdiń sózi jaqsy» degendeı buratartyp ketetin kezderin de talaı kórgenbiz. Ózim qazylardan kóp qııanat kórgendikten, múmkin­diginshe ádil baǵasyn beremin.
Úsh-tórt jyldan beri Elor­danyń týǵan kúnine oraı ótkizilip kele jatqan respýblıkalyq aqyn­dar aıtysyn uıymdas­ty­rý­dyń basy-qasynda júrmin.
- Aıtysqa baýlyp, tárbıelep júrgen shákirtterińiz bar ma? Bol­s­a, olar kimder?
- Elimizdiń ár aımaǵynan iz­dep keletin aqyn baýyrlarymnyń meselin qaıtarǵan emespin. Jal­py, aıtysta olja salyp júrgen kóptegen ini-qaryndastaryma aqyl-keńes berip, utqyr oılardy aıtyp shyǵýyna baǵyt-baǵdar be­rý­de keńdik tanytyp kelemin dep oılaımyn. Olaı deıtinim, kóp aqyndar el aldynda jarqyrap kó­riný úshin, kórermenniń kó­keıin­degisin dóp basyp aıtatyn tushymdy oılaryn ózgege aıtyp shyǵa ǵoı dep jomarttyq tanyta bermeıdi ǵoı.
Qazirgi ýaqytta aıtystyń qyr-syryn meńgerem dep, aǵa tu­typ kelip júrgen inilerim bar. Sonyń biri — mektep oqýshysy Al­tynbek Ibragımov «Habar» ar­nasy men «Zańǵar» shyǵarmashy­lyq birlestigi uıymdastyrǵan el táýelsizdiginiń 20 jyldyǵyna ar­nalǵan «Jastar jyrlaıdy» tele­jobasynyń aqtyq saıysynda bas júldeni qanjyǵasyna baılady. Sondaı-aq, osy jobada óz ónerin ortaǵa salyp, kórermen kózaıy­myna aınalǵan Oljas Qulymbaı degen aqyn inimniń de kelesheginen kóp úmit kútemin.
- Siz ataqty «Qara jorǵa» áni­niń mátinin jazǵan aqyndardyń bi­risiz. Osy ánniń shyǵý tarıhy týra­ly óz aýzyńyzdan estý — oqyrmandar úshin de óte qyzyqty bolar edi?
- El ishinde saqtalǵan «Qara jorǵany» atajurtqa alyp kelgen Qytaıdaǵy qandas baýyrlarymyz. Qazirgi kezde «Qara jorǵanyń» shy­ǵý tarıhy týraly alypqashpa áńgimeler óte kóp. Qalaı desek te, ózgeler bizdiń ulttyq qundylyq­tarymyzǵa ózeýrep, ózderine tar­typ jatqanda nege biz «Qara jor­ǵa­ny» syrtqa ıterýimiz kerek? «Qa­­­­ra jorǵaǵa» mátin jazǵan Úrim­­­jide turatyn Mereı Turdaqyn­ulymen kezdesip, «Kempir júrsin keńkildep», «domalaıdy qý bas­tar» degen joldardy óz­gertkenimdi aıtqanymda rıza­shy­lyǵyn bildir­di. Men onyń jazǵan nusqasyn múl­dem alyp tastaǵan joqpyn. Óıtkeni «Qara jorǵaǵa» alǵash óleń jazǵan sol baýyrymyz bola­tyn. Men óńdegen nusqa Mu­ratbek Sarbasovtyń oryndaýynda ha­lyq­qa tarap ketti. Bala kezimde aýyldaǵy jıyn-toılarda túıe ba­lýan atanǵan Qalmaqbaev Tursyn aǵamyzdyń bılegenine talaı kýá bolǵam. Tipti HVIII ǵasyrdaǵy fran­ýz Barbıshtiń, nemis Paýlı­diń 1854 jyly salǵan sýretinde de bılep turǵan qazaqtardyń beıne­len­geni — bul bıdiń tarıhyn ras­taı túsedi.
- Taǵy da qandaı ánderdiń óleńin jazdyńyz?
- Ánge óleń jazý ońaı emes. Óıtkeni, ánniń áýeni men óleńi qa­bysyp, ortaq úılesim tabýy shart. Óleń sózderiniń ashyq daýys­ty bolýy, taptaýryn uı­qas­tardy qaıtalamaýy, sıngorma­nızm zańdylyqtary úlken ja­ýap­­kershilikti talap etedi. Osy kúnge deıin ataqty E.Hasanǵalıevten bastap, H.Ábiljanov, A.Dúısenov, B.Óskenbekov, G.Ómirbaeva, D.Syz­dyqov, U.Belǵozıeva, taǵy basqa kom­po­zıtorlardyń ánderi­ne óleń jaz­dym.
- Al ózińiz án jazasyz ba?
- «Ánniń de estisi bar, eseri bar» dep Abaı atamyz aıtqandaı, bala kezimizden bastap jaılaýda qoı baǵyp júrip, kishkentaı tran­zıstordan J.Elebekov, Ǵ.Qur­man­ǵalıev, M.Erjanov, M.Eshe­ke­ev, B.Sybanov, D.Raqyshev, Q.Baıbosynov, J.Kármenovtiń oryndaýyndaǵy tamasha injý-mar­jan ánderdi tyńdap ósken­dikten bolar, halyq ánderi men halyq kompozıtorlarynyń án­deri janyma óte jaqyn. Son­dyqtan qolyma dombyra alyp, halyq ánderin oryndasam, bir ja­sap qalamyn. Al óz ánderime ke­letin bolsam, kóńil tebirenis­te­ri­nen týǵan qorjynymda biraz ánim bar. Biraq bárin nasıhattaı berýge qulyqty emespin. Degen­men, M.Ma­qataevtyń óleńine ja­zylǵan «Ańǵal dosym-aı» deıtin án Ta­raz­daǵy Ǵanı Mátebaevtyń oryn­daýynda aıtylyp júrse, «Ima­nyń — jalǵyz joldasyń» at­ty termem M.Besbaevtyń oryn­daýynda ha­lyq­qa keńinen tarady. Táýel­siz­digimizdi kóksep, alash as­pa­nynda shoq juldyzdaı jarqy­rap, ulttyń eldigi men rýhanııa­tyna ólsheýsiz úles qosqan Alash arystarynyń uly esimderin urpaq jadynda jańǵyrtsam degen izgi nıetpen «Alash arystary» degen án dú­nıege kelgen bolatyn. Bul án 2010 jyly «Nur Otan» HDP uıymdas­tyrǵan «Elim dep soqqan júregim» atty jalpy respýb­lı­kalyq baı­qaý­da «Eń úzdik avtor­lyq án» ata­lymy boıynsha je­ńim­paz atandy. Atalmysh ándi ta­­lantty ánshi Erlan Rysqalı oryn­dap júr.
- Taıaýda «Atamura» baspasynan «Ýaqyt kerýeni» atty jyr jı­na­ǵyńyz jaryq kórdi. Bul sizdiń tuń­ǵysh kitabyńyz ba?
- Alǵashqy «Kózaıym» atty kitabym meenat, qazaqtyń abzal azamaty Shamsat Isabekovtiń de­meýshiligimen 2007 jyly jaryq kórgen bolatyn. Ol kitapta óleń­dermen birge aıtystar, ánge ja­zyl­ǵan mátinder toptastyrylsa, jańa kitapqa tek qana ár jyl­dardaǵy jazylǵan óleńder engen. Bul kitap «Atamura» korporaııa­synyń prezıdenti, Qazaqstan Res­pýblıkasynyń eńbek sińirgen qaıratkeri, ulttyq ónerimizdiń janashyry Raqymǵalı Qul-Mu­hammed myrzanyń demeýshiligimen jaryq kórdi. Osy «Ýaqyt kerýeni» kitaby jaqynda ǵana Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń poezııa keń­esiniń otyrysynda talqylan­dy.
- Barlyq óner adamdary al­ǵa­shynda baspana qıyn­shylyǵyn kó­redi. Bul máseleni qalaı shesh­tińiz?
- Belgili jazýshy Kádirbek Segizbaıulynyń «Biz qalada tu­ramyz» atty kitabynda jazǵanyn­daı, jastyqtyń jalynymen Al­matyǵa arman qýyp kelgenderdiń aldynan kim qushaǵyn jaıyp shyq­ty deısiz? Óz elimizdiń bir azamaty retinde baspana nemese tegin jer almasaq ta, táýel­siz­dik­tiń ár tańyna shúkirshilik aı­typ júrgen jaıymyz bar. Iman­ǵalı Tasmaǵambetov Almaty qa­la­sy­nyń ákimi bolyp turǵan kezde da­ryndy jastardyń birazyn baspa­namen qamtamasyz etip, qam­qor­lyq tanytqan edi. Baspana berý týraly qala ákimi qol qoıǵan tizimniń ishinen ózimizdiń aty-jó­nimizdi estip, tóbemiz kókke eki eli jetpeı júr edi, keıin bir oryn­basary tizimnen syzyp tastapty. Soǵan qaraǵanda bireýlerdiń taǵ­dyry qosý men alýdy jaqsy bi­le­tin sholaq belsendilerge oıynshyq sııaqty ǵoı. Qazir Almaty oblysy Qarasaı aýdanynyń turǵyny­myn.
Elbasynyń bıylǵy Jol­daýyn­daǵy «Qoljetimdi baspana» baǵdarlamasy iske asyrylsa, bas­panasyz júrgen talantty jastarǵa memleket tarapynan úlken kómek bolar edi. Óıtkeni boıyndaǵy daryny men kúsh-qaıratyn el ıgi­ligi úshin jumsaıtyn shaqta­rynda jas otbasylar páterden- páterge kóship, turmys taýqymetin tartyp júr.
- Otbasyńyz jaıynda da aıta ketseńiz?
- Jubaıym Gaýhardyń maman­dyǵy — fılolog. Ekeýimiz eki ul, eki qyz tárbıelep, ósirip jatyr­myz. Qolymyzda aq batasyn be­rip, tileýimizdi tilep otyrǵan ana­myz bar.
- Zaman toza ma, álde adam aza ma?
- Hakim Abaı atamyz:
Árkimdi zaman súıremek,
Zamandy qaı jan bılemek?
Zamanǵa jaman kúılemek,
Zamana ony ılemek, -
demeı me?! Zamandy jasaıtyn adam emes pe!..
- Kimderden qorqasyz?
- Qudaıdan qoryqpaıtyn ıman­syzdardan qorqamyn.
- Áńgimeńizge raqmet.

Suhbattasqan Ermahan ShAIHYULY, «Aıqyn».

Facebook - парақшамызға жазылыңыз!

YouTube - арнамызға жазылыңыз!

Instagram - парақшамызға жазылыңыз!

VK - тобымызға жазылыңыз!

Telegram - арнамызға жазылыңыз!

OK - парақшамызға жазылыңыз!

Twitter - парақшамызға жазылыңыз!

LinkedIn - парақшамызға жазылыңыз!

Басқалармен бөлісе отырыңыз