Ärbır türkı halqynyŋ Nauryzdy qarsy alu, atap ötu oraiynda özındık dästür, joralǧylary bar. Eŋ bastysy – qystan şyqqannan keiıngı auzy kökke tigen tırşılık iesınıŋ quanyşyn toilau.
Türkı jūrty arasyndaǧy Nauryzdyŋ negızgı joralǧylary qandai, solardyŋ keibırıne toqtala ketken abzal.
BES MYŊ JYLDYQ NÄN NAURYZ
Nauryz – köktemnıŋ keluın, tabiǧattyŋ jaŋaruyn jäne jaŋa ömır siklınıŋ bastaluyn bıldıretın ejelgı merekelerdıŋ bırı.
Būl meiram 21 nauryzda, köktemgı kün men tünnıŋ teŋelu künınde atap ötıledı jäne Türkı älemı, sondai-aq Kavkaz ben İran elderı üşın maŋyzdy mädeni jäne ruhani dästür bolyp sanalady.
Nauryzdyŋ tarihy tereŋge tamyr jaiǧan. Zertteulerge süiensek, būl meiram bes myŋ jyldan astam uaqyt būryn atap ötıle bastaǧan. Däl osy künı Kün köktemgı nüktesıne jetıp, kün men tün teŋesedı.
Ärbır türkı halyqtarynyŋ Nauryzdy toilauda özındık dästürlerı bar, bıraq basty mänı – qatal qystan keiın köktemdı qarsy alu.
ÄZERBAIJANDAǦY ÄZ NAURYZ
Äzerbaijanda meiramnan bır ai būryn ärbır üide köktemnıŋ simvoly – būrşaqtalǧan bidai ösırıledı.
Üi ielerı arnaiy ydysqa dändı daqyl seuıp, ony ylǧaldy mataǧa orap, jasyl öskınder şyqqanşa kütedı. Būl dästür tabiǧattyŋ jaŋaruyn, molşylyqty jäne jaqsy önımge degen ümıttı bıldıredı.
Meiramǧa daiyndyq tek bidai ösırumen şektelmeidı. Üiler tazartylady, tättı taǧamdar pısırılıp, köşelerde ot jaǧylyp, dumandy keşter ūiymdastyrylady.
Nauryzdaǧy basty dästürlerdıŋ bırı – ottan sekıru. Mereke qarsaŋyndaǧy keşte ärbır aulada alau jaǧylady, al är otbasy müşesı “Barlyq qiyndyqtarym – otqa, bar baqytym – özıme” dep aityp, ottyŋ üstınen sekıredı. Būl räsım jamandyq pen auyrtpalyqtan aryltyp, jaŋa jyldy jeŋıl jürekpen qarsy aluǧa kömektesedı dep sanalady.
Äzerbaijanda Nauryz – tek dastarqan basyndaǧy meiram emes, ol halyqtyq seruender, muzyka men bilerdıŋ, ūlttyq oiyndar men türlı şaralardyŋ merekesı. Būl künı aşuǧ (aqyndar) men hanende (dästürlı oryndauşylar) köne äuender şyrqap, halyqty erekşe äserge böleidı. Darbozdar (arqan üstımen jüretın önerpazdar) öz şeberlıkterın körsetse, pehlevandar (baluandar) küş pen eptılık jarystarynda baq synaidy.
QAZAQSTAN
Qazaqtar arasynda Nauryzǧa qatysty bırneşe aŋyz bar. Sonyŋ bırı boiynşa 21-nen 22 nauryzǧa qaraǧan tünı Qydyr ata jer betın aralap, är şaŋyraqqa qūt-bereke äkeledı.
Köşpendı halyqtar üşın jyl mezgılderınıŋ auysuy ülken maŋyzǧa ie boldy. Onyŋ ışınde qystyŋ asa auyr kezeŋ bolǧany belgılı. Äsırese, är 5-6 jylda bır qaitalanatyn jūt halyqqa qiyn soqqan. Sondyqtan Nauryz meiramyn erekşe köŋıl-küimen qarsy alǧan.
Bügınde Qazaqstanda Nauryz – 21-23 nauryz aralyǧynda toilanatyn memlekettık meiram. Būl künderı halyqtyq järmeŋkeler, teatrlandyrylǧan qoiylymdar, ūlttyq oiyndar (kökpar), küres saiystary jäne kiız üi körmelerı ūiymdastyrylady.
Nauryzdyŋ basty taǧamy – “Nauryz köje”. Ol jetı türlı ingredientten daiyndalady, olardyŋ ärqaisysy molşylyq, densaulyq jäne berekenı bıldıredı. Köjenıŋ qūramyna su, et, süt, tūz, mai, ūn jäne jarma kıredı. Būl taǧamnyŋ daiyndalu ädısı är aimaqta ärtürlı boluy mümkın, bıraq ingredientterdıŋ sany ärqaşan jetı bolady, öitkenı jetı sany qasiettı sanalady.
ÖZBEKSTAN, QYRǦYZSTAN, TÜRKIMENSTAN, TÄJIKSTAN
Özbekstanda Nauryz erekşe sän-saltanatpen toilanady. Būl künı at sporty, kökpar, dästürlı biler men konsertter ūiymdastyrylady. Nauryzdyŋ basty taǧamy – “sumalak”.
Qyrǧyzstanda “Nooruz” ūlttyq oiyndarmen jäne küres saiystarymen erekşelenedı. Būl elde mereke tünı barlyq ydystardy süt, su jäne astyqpen toltyru – molşylyqtyŋ belgısı sanalady.
Türkımenstanda Nauryz memlekettık meiram retınde atap ötıledı. Būl künı ūlttyq oiyndar men festivalder ūiymdastyrylady, al taǧamdardyŋ ışınde palau, churek jäne pahlava erekşe oryn alady.
Täjıkstanda Nauryz jaŋa jyldyŋ bastauy retınde qabyldanady. Būl künı ūlttyq oiyndar, küres saiystary ūiymdastyrylyp, palau pen käuap daiyndalady. Sondai-aq, jıgıtter bolaşaq jaryn osy künı taŋdaidy degen senım bar.
QAZIRGI ZAMANDAǦY NAURYZDYŊ MAŊYZY
Bügınde Nauryz – tek dästürlı mereke ǧana emes, sonymen qatar Ortalyq Aziia halyqtarynyŋ mädeni mūrasynyŋ maŋyzdy bölıgı. Ol bırlık pen dostyqtyŋ, beibıtşılık pen kelısımnıŋ simvoly bolyp tabylady.
2009 jyly IýNESKO Nauryzdy adamzattyŋ materialdyq emes mädeni mūralary tızımıne engızdı, al 2010 jyldan bastap BŪŪ 21 nauryzdy Halyqaralyq Nauryz künı retınde resmi türde bekıttı.
Osylaişa, Nauryz – türkı halyqtary üşın ǧana emes, bükıl älem üşın köktemnıŋ, jaŋarudyŋ jäne beibıtşılıktıŋ jarşysy bolyp qala beredı.
Ūqsas jaŋalyqtar
