Belgılı etnolog, mädeniettanuşy Serık Erǧali Nauryz meiramyna qatysty qūndy derekterdı tapty. Ol būl turaly Facebook jelısındegı resmi paraqşasynda jazdy, dep habarlaidy «Adyrna» tılşısı.
Nazarlaryŋyzǧa avtordyŋ jazbasyn ūsynamyz.
Şamamen 5000 jyl būrynǧy Almatynyŋ soltūs-batysyndaǧy 170 şm jerdegı Aŋyraqai tauyndaǧy jartasta qaşalǧan ejelgı suretter. Onda jer betılık maqūlyqtardan bırneşe ese ırı ekı tūlǧa beinelenıptı: oŋ jaǧynda kündidarly adamkeiıptı kielı tūlǧa berı qarap tūr, būl «Täŋır» atalyp jürgen jarqyn küş bolsa kerek, onyŋ sol jaǧynda ärı qarap, tündidarly saitankeiıptı - Yŋyr (Iŋır – būl qazaqtarda kün batqannan keiıngı keş tüsken uaqytty bıldıretın ūǧym türınde qalǧan); olardyŋ ortasynda saǧat tılıne qarsy baǧyt boiynşa Siyr jylynyŋ tört mausymy beinelengen: jaŋa tuǧan būzau, onyŋ üstın ala baspaq jaiylyp tūr, al onyŋ sol jaǧynda semız de müiızı qaraǧaidai ırı būqa Täŋırge qarap tūr da, onyŋ astyn ala müiızı tüsken, auru da köterem syiyr tältırektep tūr. Būl säikes türde beinelengen jyldyŋ tört mezgılı – köktem, jaz, küz jäne qys. Būlardyŋ bärınıŋ astynda türlı aiuan beinesındegı on ekı adam bilep jür. Būl – ejelgı nauryz merekesınıŋ räsımı, joralǧysy! Būl - siyr jylynyŋ Nauryzyn meiramdau körınısı! Būl – Kün men Tünnıŋ teŋesu sätı.
Atalmyş börık, reseilık baskiımder saitynda orystyŋ ūlttyq baskiımınıŋ tızımınde jür, atauy - NAURYZ!
NAURYZBÖRIK. Sipaty: börıktıŋ bır türı bolǧanymen negızı qalpaq pen börıktı bırıktırıp jasaǧandai äser bar; būl - ai men künnıŋ, Kün men Tünnıŋ bırleskenın, teŋeskenın bıldıredı; qalpaqtyŋ alasa etegı joǧary qarai būryş jasai qaiyrylǧan, tüimeler nemese tastarmen äşekeilengen; börık etegı baǧaly terımen kömkerılgen. Nauryzbörık töbesı künnıŋ qyzuyn bıldıretındei qyzyltüstı bolmasa jetı tüspen qūraqtap tıguge de bolady. Atalmyş baskiım Altynorda däuırınen qalǧan orys erlerınıŋ baskiımı tızımınde suretımen jür. Bıraq atauy – nauryz.
Altynordalyq nauryz qalpaq. Orystardyŋ ūlttyq bas kiımderınıŋ arasynda jür.
NAURYZQALPAQ. Sipaty: qalpaqtyŋ töbesı ekı jolaqtyŋ aralasa tıgıluınen qūralady; köktüstı jolaq – aspan, topyraqtüstı jolaq – jerdı bıldıredı. Aiyr qalpaqtyŋ ekı bölektengen etegı Aidyŋ beinesın beredı, onyŋ betıne aiqyş/krest kestelengen, būl Künnıŋ taŋbasy. Ai men Künnıŋ bırıguı astronomiialyq Kündız ben Tündızdıŋ teŋesuın nūsqaidy.
Atalmyş baskiım Altynorda däuırınen qalǧan orys erlerınıŋ baskiımı tızımınde suretımen jür. Kigen adamnyŋ suretı de tektı qypşaq ekenı körınıp tūr, onyŋ şiratylǧan mūrty Kökke qaraǧan.
1736 jyldyŋ jazy. Jem-Embı özenınıŋ boiy.
Aǧylşyn suretşısınıŋ salǧan suretı.
* Sataev A. «V lebedei ne streliaiut». — A.: Qainar, 2011.
Ūly qazaq aqyny Abaidyŋ «Jazǧytūrym» öleŋınde «... Qyrdaǧy el, oidaǧy elmen aralasyp, Külımdesıp, KÖRISIP, qūşaqtasyp...» dep sipattauy qazaq halqynyŋ töl jaŋa jyly men köktemnıŋ alǧaşqy künın qarsy alu ǧūrpy retınde nasihaty bolatyn. Alaida būl ǧūryptyŋ tastaǧy nasihaty tabyldy! Şamamen 5000 jyl būrynǧy Almatynyŋ soltūs-batysyndaǧy 170 şm jerdegı Aŋyraqai jotasyndaǧy Taŋbaly jartasta qaşalǧan ejelgı suretter. Onda jer betılık maqūlyqtardan bırneşe ese ırı ekı tūlǧa beinelenıptı: oŋ jaǧynda kündidarly adamkeiıptı kielı tūlǧa berı qarap tūr, būl «Täŋır» atalyp jürgen jarqyn küş bolsa kerek, onyŋ sol jaǧynda ärı qarap, tündidarly - Iŋır; tolyq sipattamasy - 1-SÜIINŞIDE!
Būlar bır bırıne qūşaq jaia körısu ǧūrpyn jasap tūr! Būl – ejelgı nauryz merekesınıŋ räsımı, joralǧysy! Būl – Kün men Tünnıŋ teŋesu qarsaŋyndaǧy ǧalamdyq üilesımdı paş etu saltanaty!
1- SÜIINŞI! NAURYZDYŊ TARİHİ KUÄLIGI TABYLDY!
Şamamen 5000 jyl būrynǧy Almatynyŋ soltūs-batysyndaǧy 170 şm jerdegı Aŋyraqai tauyndaǧy jartasta qaşalǧan ejelgı suretter. Onda jer betılık maqūlyqtardan bırneşe ese ırı ekı tūlǧa beinelenıptı: oŋ jaǧynda kündidarly adamkeiıptı kielı tūlǧa berı qarap tūr, būl «Täŋır» atalyp jürgen jarqyn küş bolsa kerek, onyŋ sol jaǧynda ärı qarap, tündidarly saitankeiıptı - Yŋyr (Iŋır – būl qazaqtarda kün batqannan keiıngı keş tüsken uaqytty bıldıretın ūǧym türınde qalǧan); olardyŋ ortasynda saǧat tılıne qarsy baǧyt boiynşa Siyr jylynyŋ tört mausymy beinelengen: jaŋa tuǧan būzau, onyŋ üstın ala baspaq jaiylyp tūr, al onyŋ sol jaǧynda semız de müiızı qaraǧaidai ırı būqa Täŋırge qarap tūr da, onyŋ astyn ala müiızı tüsken, auru da köterem syiyr tältırektep tūr. Būl säikes türde beinelengen jyldyŋ tört mezgılı – köktem, jaz, küz jäne qys. Būlardyŋ bärınıŋ astynda türlı aiuan beinesındegı on ekı adam bilep jür. Būl – ejelgı nauryz merekesınıŋ räsımı, joralǧysy! Būl - siyr jylynyŋ Nauryzyn meiramdau körınısı! Būl – Kün men Tünnıŋ teŋesu sätı.
2-SÜIINŞI! NAURYZBÖRIK TABYLDY!
Atalmyş börık, reseilık baskiımder saitynda orystyŋ ūlttyq baskiımınıŋ tızımınde jür, atauy - NAURYZ!
NAURYZBÖRIK. Sipaty: börıktıŋ bır türı bolǧanymen negızı qalpaq pen börıktı bırıktırıp jasaǧandai äser bar; būl - ai men künnıŋ, Kün men Tünnıŋ bırleskenın, teŋeskenın bıldıredı; qalpaqtyŋ alasa etegı joǧary qarai būryş jasai qaiyrylǧan, tüimeler nemese tastarmen äşekeilengen; börık etegı baǧaly terımen kömkerılgen. Nauryzbörık töbesı künnıŋ qyzuyn bıldıretındei qyzyltüstı bolmasa jetı tüspen qūraqtap tıguge de bolady. Atalmyş baskiım Altynorda däuırınen qalǧan orys erlerınıŋ baskiımı tızımınde suretımen jür. Bıraq atauy – nauryz.
3-SÜIINŞI! NAURYZQALPAQ TABYLDY!
Altynordalyq nauryz qalpaq. Orystardyŋ ūlttyq bas kiımderınıŋ arasynda jür.
NAURYZQALPAQ. Sipaty: qalpaqtyŋ töbesı ekı jolaqtyŋ aralasa tıgıluınen qūralady; köktüstı jolaq – aspan, topyraqtüstı jolaq – jerdı bıldıredı. Aiyr qalpaqtyŋ ekı bölektengen etegı Aidyŋ beinesın beredı, onyŋ betıne aiqyş/krest kestelengen, būl Künnıŋ taŋbasy. Ai men Künnıŋ bırıguı astronomiialyq Kündız ben Tündızdıŋ teŋesuın nūsqaidy.
Atalmyş baskiım Altynorda däuırınen qalǧan orys erlerınıŋ baskiımı tızımınde suretımen jür. Kigen adamnyŋ suretı de tektı qypşaq ekenı körınıp tūr, onyŋ şiratylǧan mūrty Kökke qaraǧan.
4-SÜIINŞI! Äbılqaiyr hannyŋ ordasyndaǧy Körısu ǧūrpy.
1736 jyldyŋ jazy. Jem-Embı özenınıŋ boiy.
Aǧylşyn suretşısınıŋ salǧan suretı.
* Sataev A. «V lebedei ne streliaiut». — A.: Qainar, 2011.
5- SÜIINŞI! KÖRISU ǦŪRPYNA – 5000 JYL!
Ūly qazaq aqyny Abaidyŋ «Jazǧytūrym» öleŋınde «... Qyrdaǧy el, oidaǧy elmen aralasyp, Külımdesıp, KÖRISIP, qūşaqtasyp...» dep sipattauy qazaq halqynyŋ töl jaŋa jyly men köktemnıŋ alǧaşqy künın qarsy alu ǧūrpy retınde nasihaty bolatyn. Alaida būl ǧūryptyŋ tastaǧy nasihaty tabyldy! Şamamen 5000 jyl būrynǧy Almatynyŋ soltūs-batysyndaǧy 170 şm jerdegı Aŋyraqai jotasyndaǧy Taŋbaly jartasta qaşalǧan ejelgı suretter. Onda jer betılık maqūlyqtardan bırneşe ese ırı ekı tūlǧa beinelenıptı: oŋ jaǧynda kündidarly adamkeiıptı kielı tūlǧa berı qarap tūr, būl «Täŋır» atalyp jürgen jarqyn küş bolsa kerek, onyŋ sol jaǧynda ärı qarap, tündidarly - Iŋır; tolyq sipattamasy - 1-SÜIINŞIDE!
Būlar bır bırıne qūşaq jaia körısu ǧūrpyn jasap tūr! Būl – ejelgı nauryz merekesınıŋ räsımı, joralǧysy! Būl – Kün men Tünnıŋ teŋesu qarsaŋyndaǧy ǧalamdyq üilesımdı paş etu saltanaty!
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
