Memleket jáne qoǵam qaıratkeri, ǵalym, ustaz Serikbolsyn Ábdildınniń baqılyq bolǵanyna 5 jyl ótti. Táýelsiz jýrnalıst oppozıııalyq saıasatkerdiń ómiri men qyzmetindegi juldyzdy sátterdi eske aldy.
Búgin Qazaqstannyń saıası sahnasynda erekshe orynǵa ıe memleket jáne qoǵam qaıratkeri Serikbolsyn Ábdildınniń ómirden ótkenine 5 jyl toldy. Ol 2019 jyly 31 jeltoqsanda 82 jastan asqan shaǵynda Almatyda qaıtys bolǵan. Bıyl 15 jeltoqsanda Serikbolsyn Ábdildın týraly rejısser Qanat Tileýhan túsirgen «Tóraǵa Ábdildın» atty derekti fılmniń tusaýkeseri ótti. Saıasatkerdi eske alý baǵytynda budan basqa kózge kóriner shara baıqalǵan joq.
Serikbolsyn Ábdildın 1990 jyldardyń basynda Qazaqstan Joǵarǵy keńesiniń basshylyǵynda qyzmetin atqaryp, eldiń egemendikke jetip, táýelsizdik jarııalaýyna úles qosty. Onyń tóraǵalyq etý kezeńi Qazaqstan tarıhyndaǵy sheshýshi sáttermen baılanysty ýaqytqa sáıkes keldi. 1991 jyly 16 jeltoqsanda Joǵarǵy keńes Qazaqstannyń táýelsizdigin jarııalaǵanda, aqjoltaı habardy birinshi súıinshilegen Serikbolsyn Ábdildın bolatyn. Sovet odaǵy kezinde qalyptasqan onyń keıbir tujyrymdary táýelsizdik qundylyqtaryna sáıkes kelmegen kezderi de boldy. Alaıda ol Qazaqstan bıligin óz ýysynda ustaǵan Nursultan Nazarbaevty qatań synap, jeke áýlet basqarǵan avtorıtarly júıege qarsy shyqty. Sóıtip bılikten shettetildi. Serikbolsyn Ábdildın týraly kózi tirisinde saıasatkerden talaı suhbat alǵan táýelsiz jýrnalıst Asylhan Mamashulyn sózge tarttyq.
TÁÝELSIZDIK JÁNE ODAN KEIINGI TUŃǴYSh KONSTITÝIIa
- Cerikbolsyn Ábdildınniń saıası ómirindegi ózgeristerdi eldegi ózgeristerden bóle-jara qarastyrý qıyn sııaqty. Ábdildın degende esińizge ne túsedi? Suhbat alǵan kezińiz, nemese ol kisiniń el ómirindegi saıası beınesi – osynyń qaısysy basym?
- Serikbolsyn Ábdildın degende bizdiń Qazaqstannyń memlekettik basqarý formaty eske túsedi. Ásirese, 1990 jyldary Qazaqstanda parlamenttik basqarý sıpatyndaǵy respýblıka boldy. Ol kezde prezıdenttik bılik áli qatty kúsheımegen. 1993 jyly Konstıtýııa qabyldandy. Sol Konstıtýııa boıynsha Qazaqstan parlamenttik basqarý júıesinde boldy. Sonyń báriniń basynda júrgen osy Serikbolsyn Ábdildın edi. 1995 jyly Konstıtýııa qabyldanǵannan soń qazirgi formatqa kóshtik. Iaǵnı, Qazaqstan prezıdenttik basqarý nysanyndaǵy bılikke aınaldy. Endi Serikbolsyn Ábdildınniń eńbegi degende birinshi osyny aıtamyz. Bul kezeńde ol Joǵarǵy keńestiń tóraǵasy boldy.
Parlamentten ketkennen keıin ómiriniń sońyna deıin oppozıııada júrdi. 2010 jyldardan keıin bolýy kerek, ózi basqaryp otyrǵan partııanyń tizginin de berdi. Biraq saıası ustanymy oppozıııalyq kózqarasta qaldy.
Ol Qazaqstannyń bıligi men Nazarbaevty jıi synady. Biraq, jasalyp jatqan dúnıeni de joqqa shyǵarmaǵan. Óziniń qarsylastaryna da obektıvti baǵa bere aldy.
«DAÝYSY URLANǴANYN RASTAITYN FAKTI KÓP»
- Keıin bıliktegi qyzmetinen shettetildi, prezıdent saılaýyna da túsip kórdi. Sonyń bárinde jeke-dara bıleýdiń saldaryn kórdi, qııanatqa da ushyrady. Nege osylaı boldy?
- Qyzmetten ketirilgeni biraz daý boldy. Joǵarǵy keńesti Nazarbaev ýaqytynda zańsyz taratyp jiberdi. Onyń taratylýyna qatysty áńgime óte kóp. Biraq parlamenttegi depýtattar parlamentti taratý kerek degen usynysty qoldaǵannan soń tarady. Sondyqtan «zańdy» taraldy.
Biraq taratý jónindegi ıdeıa bul prezıdent Nazarbaevtan shyqqan bolatyn. Ony Nazarbaev óz kitabynda da aıtyp ketken. Ol «Serikbolsyn Ábdildındi unatpaǵanym ras. Biraq, oǵan kishkene ókinemin. Sebebi oppozıııanyń bolýy durys eken» degen sózder bar kitabynda.
- Sol Nazarbaevqa balama kandıdat retinde prezıdent saılaýyna da tústi. Bul saılaý týraly da sóz kóp. Nege saılanbaı qaldy desek, artyq pa? Prezıdent Nazarbaev emes, osy kisi bolýy kerek deıtinder bar...
- Biz «prezıdent bolýy kerek edi» dep ótken shaqta aıta beremiz ǵoı. Biraq shyn máninde 1999 jyly prezıdent saılaýy ótken. Qańtarda Serikbolsyn Ábdildın prezıdenttikke tústi. Sonda, ásirese Qazaqstannyń batys bóliginde ol kisini qoldap, daýys bergender kóp boldy. Biraq, Nazarbaev bıligi daýysty burmalap, ózine jazyp alǵan. Saılaý ádil ótkende bálkim, ol kisi Qazaqstannyń prezıdenti bolar ma edi. Oǵan Nazarbaev bıligi múmkindik bermedi. Serikbolsyn Ábdildın sonda daýysy urlanǵanyn maǵan da aıtqany bar. Sol kezde premer-mınıstr Nurlan Balǵynbaev bolatyn. Sol kisi de, sol ýaqytta bılikte júrgen Altynbek Sársenbaev ta muny moıyndaǵan eken. Ony rastaıtyn fakti kóp.
«MEMLEKETTIŃ QARJYSYNA QOL SALMAǴAN»
- Serikbolsyn Ábdildınniń qaı qasıetin qatty baǵalaısyz?
- Myna jaıtty basa aıtý kerek. Serikbolsyn Ábdildın bılikte otyrǵan kezde de, odan ketkennen soń da memleket qarjysyna qol salǵan adam emes. Men bul týraly ol kisiniń ózinen de suradym. «Sizge qysym jasala ma? Qýdalanasyz ba?» degenimde «Maǵan ashyq qysym jasaı almaıdy. Meniń sońymnan bular lýpa alyp túsken. Lýpamen qarap, bárin teksergen. Ishken-jegen bolsam bular birden túrmege qamar edi» degen edi.
- Jýrnalıst retinde Serikbolsyn Ábdildınmen sóıleskende este qalǵan erekshe jaılar boldy ma?
- Men ol kisiden kóp kommentarıı alǵanmyn. Serikbolsyn Ábdildın Qazaqstandaǵy saıası oqıǵalarǵa beıtarap baǵa bere alatyn. Taǵy bir qabileti – eshteńeni umytpaıtyn. Kúnin de, kerek bolsa saǵatyn da umytpaıtyn edi. Maǵan bir aıtqany bar, 1991 jyly 10 jeltoqsanda Qazaqstan Respýblıkasynyń ataýyn ózgertti ǵoı. Túske deıin ózgertti, tústen keıin Nazarbaevtyń qolyna «Qazaqstan Respýblıkasynyń prezıdenti» degen kýálik bergen.
Óıtkeni 1 jeltoqsanda Nazarbaev prezıdent bolyp saılandy. Prezıdent saılaýynan soń bılik tarmaqtary basshylary, sonyń ishinde Joǵarǵy keńestiń basshysyn da saılaý kerek. Joǵarǵy keńestiń sol kezdegi tóraǵasy Erik Asanbaev Nazarbaevtyń orynbasary, vıe-prezıdent bolyp saılanyp ketken.
Sonda Joǵarǵy keńeske tóraǵalyǵyna kandıdatýrasy usynylǵandardyń biri Serikbolsyn Ábdildın boldy. «Ol tusta Nursultandar bildi. Nazarbaevpen ońashada áńgimeleskende maǵan aıtqan bolatyn. «Seke, sizge kóp raqmet, maǵan kómektestińiz. Endi siz Joǵarǵy keńestiń tóraǵasy bolyp saılanasyz, men sizdi qoldaımyn» dep aıtty dedi.
«Tańerteń saılaý boldy. Sol kezde Nursultan Nazarbaev basqasha sóıledi. Ol sózin basqasha sóılegenine men qatty tańqaldym. Sodan keıin Nazarbaevtyń bir de bir sózine tańqalmaıtyn boldym» degeni bar edi.
- Suhbatyńyzǵa raqmet!
Symbat Naýhan
«Adyrna» ulttyq portaly
