Men Amanjol aǵamyzdy 1991 jylǵa deıin bilgen emespin. Sol jyly Batys aımaq (alty oblystaǵy jumysty jandandyrý) boıynsha «Azat» qozǵalysynyń úılestirýshisi retinde mamyr aıynda Oralǵa bardym. Maqsat – qozǵalystyń bólimshesin qurýǵa jaraıtyn belsendiler jınastyrý. Sábetqazy Aqataı aǵamyzdyń aıtýymen, mańdaıdy oraldyq aqyn apekemiz Aısulý Qadyrbaıǵa tirep bardym. Apekem degenim bolmasa, ol kisi jas kórindi, Aıeke óziniń «Qazaq tili» qoǵamynyń oblystyq tóraıymy retinde til máselesine kiriskenin aıtyp, qozǵalysqa basqa azamattardy taýyp berýge ýáde berip, sol joly belsendi azamattardy jınap berdi.
Sonyń ishinde tulǵasy bólekteý, sol kezde Qazaqstan Aýyl Sharýashylyǵy ınstıtýtynda doent ári kafedra meńgerýshisi dep Amanjol Zeınollaulyn tanystyrdy. Úlken kózdi, qoıý da qaıratty qara tolqyn shashty Ábekeńniń tulǵasy bolashaq saıası basker retinde meni birden sendirdi. Sóılese, saýatty ári dáıekti sóıleıtin ǵylymı daǵdysyna ultshyldyǵy qosylǵanda kemel saıasatshynyń keıpin birden kórýge bolatyn edi. Sol kezdegi suranysqa sáıkes orys tiline de jatyq, qazaq tilinde meılinshe saýatty sóıleıtin.
Tanysa kele bilgenim – ınstıtýtta eldiń eń alǵashqylardyń biri bolyp stýdentterdi qazaq tilinde oqytýdy bastapty jáne oblystyq «Qazaq tili» qoǵamynyń eń alǵashqy bastaýysh uıymyn Oraldyń bas ınstıtýtynda ashypty. El táýelsizdigin alar qarsańdaǵy aýyr júkti osyndaı maıtalmandar bolmasa kóterý múmkin emes edi. Men úshin Amanjol aǵa taptyrmas saıası tulǵa bolǵan ǵumyrlyq oljamnyń biri dep esepteımin. Onyń ústine oraldyq ultshyl azamattar shetinen «sen tur, men ataıyn» bolatyn. Ondaı myǵym topty bastaý úshin de, basqarýǵa da myqtylyq pen úlken áleýet kerek. Myǵym topty basqarý úshin baskerlik/lıder qabylet kerek. Amanjol Zınýllınde ol kende emes bolyp shyqty.
Oraldyq «Azattyń» quryltaıyn 1991 jyldyń maýsym aıyna belgilegenbiz. Oǵan deıin birinen soń biri ulasqan Mańǵystaýdaǵy mıtıng ótti, ol úshin aldyn ala Oralǵa bardym da, Aısulý Qadyrbaı ekeýmiz Oraldan Shevchenkoǵa ushaqpen ushtyq. Ábekeńdi ol kezde ınstıtýttaǵy qyrýar jumysy bosata qoımady. Aqtaý qalasy sol joly 1964 jyldan beri Taras Shevchenko atynda bolatyn, sol mıtıngte qala atyna Saıyn Shapaǵat bastaǵan Mańǵystaý halqy Aqtaý atyn bergizdi. Sodan keıin Atyraý oblysynyń sol kezdegi ákimi Ǵazız Aldamjarov aǵamyz Oljas Súleımenovti qoldap, «Nevada-Semeıdiń» halyqaralyq konferenııasyn ótkizgeni bar. Soǵan qatysyp, atyraýlyq jigitterdi «Azatqa» tarttyq. Biraq aq Jaıyqtyń azamattary qalanyń Gýrev ataýyn tek qana kelesi jyly Atyraýǵa ózgertti.
Osy sharalardan soń ǵana Sábetqazy Aqataı aǵamyz bastaǵan bir top «Azat» qozǵalysynyń belsendileri jeńil avtomen Oralǵa tarttyq. Sol joly Amanjol Zınýllın bastaǵan ultshyldardyń ázirlep qoıǵan «Azat» qozǵalysynyń Oral oblystyq quryltaıy jiptikteı bolyp ótti. Kileń saımasaı azamattar jınalǵan, bári yǵaı men syǵaı. Pikir-paıymdaryn tótelep aıtyp, qaımyqpaıdy, usynystary qysqa da nusqa, ózderin kórsetýge umtylmaıdy, máseleni aldyn ala kóre biletin, asha biletin saýatty azamattar eken. Osyndaı myǵym topty jınaı bilgen Amanjol tóraǵa bolyp bir aýyzdan saılandy. Sábeń (Sábetqazy) arqa-jarqa bolyp, rızalyqpen Almatyǵa ushty.
Biraq Oral máselesi «Azat» qozǵalysy úshin basty túıtkildiń betin ashty. Orys-kazaktar KSROnyń ydyraý qarsańynda, ózderin Reseıdiń bólshegi sanaǵandyqtan, Jaıyq óńirin de separattyq jolmen ımperııanyń muragerine qosqysy keletini aıqyn edi jáne soǵan ashyqtan ashyq áreketke bardy. Oǵan Gorbachev bastaǵan shovınıster jantalasty. Tipti olar jergilikti bılikti yqtyrǵan, baǵyndyrǵan syńaıly, tilge qatysty sheshimdi óz paıdalaryna Qalalyq Keńeske shyǵartyp alǵan. Osy jyly josparlanǵan Patshalyq Reseıdiń Jaıyq óńirin qaratqanyna 400 jyldyq mereıtoı josparyna da oblystyq bılikke sheshim shyǵartqan. Mine osyndaı ahýalda bularǵa qarsy turatyn birden bir kúsh tek qana «azattyqtar» edi.
Mine osy aýyrtpalyq pen ról Amanjol Zınýlın sekildi oraldyq azamattardyń ıyǵyna bel qaıystyrar júk boldy. Amanjol aǵamyz jergilikti «Azatty» basqarýdyń osy jaýapkerligin sezinip, óziniń ınstıtýttaǵy doenttiginen, kafedra meńgerýshiliginen bas tartyp kiristi. Bul jaı ǵana ultshyldyq emes edi – naǵyz el basyna kún týǵanda qabyldaıtyn, elin súıgen erdiń ǵana sheshimi bolatyn.
Eń úlken aıqas pen aýyrtpalyq alda bolatynyn bildik. Sol joly jigitter qozǵalystyń Batys aımaq boıynsha úılestirýshisi retinde maǵan bar ahýaldy jetkizip, tıisti qoldaý kútti. Bul separattyq ahýalǵa qarsy turý úshin búkilqazaqstandyq áleýetti tartý keregin uqtym da, soǵan kiristim. Qysqasy, bul jaǵdaıda Oral bas shtabtyń rólinde de, onyń basshylyǵy Amanjol Zınýllınniń jaýapkerligine júkteldi. Degenmen, osyndaı ahýal kezinde ózin til máselesimen aınalysqanyna qaramastan Aısulý Qadyrbaı bul jaýapkerlikten alastamady. Ol kisi bul ahýalǵa Amanjol aǵamyzben qoıyn-qoltyq birlesip kiristi. Eń qyzyǵy, Ábekeńniń Aısulýǵa degen syılastyǵyn saqtaı biletindigi, qandaı jaǵdaıda da maıdandasý emes, birlese, tize qosa jumylýdyń qadyryn názik túsine alatyn jigit ekendigi meni qaıran qaldyrdy. Áıtpese, bılikke talas ultshyl uıymdar úshin de, resmı bılik úshin de málim ǵoı. Bul ekeýiniń arasynda sonshalyqty ushyǵys baıqalmaıtyn. Bul – azamat úshin shynaıy lıderge tán asyl qasıet edi! Jáne de ol óziniń osy qabyletimen naǵyz zııaly adam ekenin tanytyp, bizderge ónege bolatyn. Ózim anda-sanda kelsem de, Ábekeniń osyndaı talǵampaz qabyletterin sińirýge tyrysatynmyn.
Amanjol Zınýllınniń tulǵasy Táýelsizdik alardan 90 kún buryn bolyp ótken Oraldaǵy qazaq-kazak sharpysynda anyq kórindi. Oqıǵaǵa jumyldyrylǵan eldiń túkpir-túkpirinen kelgen eki júzge jýyq adamdy meńgerý men olardyń kerek-jaraǵyn jasaqtaý Ábekeńniń moınyna tústi. Aýyl sharýashylyq ınstıtýtyndaǵy onyń abyroıy men bedeli sol kezde ultqa taǵy qyzmet etti. Ár oblystan qaptap kelgen ultshyl azamattardy stýdentterdiń jataqhanasyna 1991 jyldyń 13-16 qyrkúıek aralyǵynda jatqyzý sol kezde úlken mazaly jaýapkershilik bolatyn.
Onymen qoımaı, oqıǵa kezindegi barlyq is-sharalar men áreketter Amanjolsyz taǵy da ótken joq. Oqıǵa bolyp ótkennen keıingi birneshe aılarǵa sozylǵan saıası oıyndar men sharalar A.Zınýllındi aıaǵyn búkpeı odan ári kúresýge májbúr etkeni bólek taqyryp. Osyndaı nıet pen janqııar kúreskerliktiń arqasynda «Azat» qozǵalysy eldegi sol kezdegi barynsha ýshyqqan ári túıindi máseleni sheshken saıası uıym retinde moıyndaldy! Eldiń basty túıtkili qazaqtyń múddesine sheshildi. Eger Oraldaǵy ahýal sátsiz bolǵanda, eldiń soltusy sógilip, birinen soń biri Reseıge qosylar ma edi... Amanjoldyń bul kúrestegi eńbegi ımperıalıstik shovınızmniń múıizin syndyrǵan birden bir uly qaıratkerligin umytpaý kerek! Tipti sol kezde arnaıy alǵysyn oqıǵadan keıin Qazaq KSR prezıdenti N.Nazarbaev óz aýyzymen eldiń úlken jıynynda bildirýge májbúr boldy.
1991 jylǵy qyrkúıek oqıǵasy áli kúnge tarıh ǵylymy tarapynan da, polıtologııa salasynan da nazar aýdarylǵan taqyryp emes. Áli kúnge jyly jabylyp, qymtalyp turǵan jaıt. Osyǵan oraı Amanjol Zınýllın sekildi tulǵalardyń da el aldyndaǵy qyzmeti tasada qalyp otyr. Óıtkeni bul oqıǵa «Azat» qozǵalysyna abyroı berip qoıǵan joq, eldiń aýmaǵynyń aman qalyp, «tigisinen sógilmeı» búginde álemdegi 9-oryndy alýymyzǵa birden bir negiz ben sebep bolǵan tarıhı qyzmet bolatyn. Osylaısha, Oral oqıǵasy – HH ǵasyr sońyndaǵy Qazaqstan tarıhy úshin aıtýly da kórnekti dáıek bolsa, onyń basynda bolǵan Amanjol Zınýllın sekildi tulǵalar da búgingi azatker tulǵanyń tolyq keıpi retinde moıyndalýy tıis.
Serik Erǵalı
Qazaqstannyń Azamattyq «Azat» qozǵalysynyń 1991-1993 jyldardaǵy Batys aımaq boıynsha úılestirýshisi.
