Men Amanjol aǧamyzdy 1991 jylǧa deiın bılgen emespın. Sol jyly Batys aimaq (alty oblystaǧy jūmysty jandandyru) boiynşa «Azat» qozǧalysynyŋ üilestıruşısı retınde mamyr aiynda Oralǧa bardym. Maqsat – qozǧalystyŋ bölımşesın qūruǧa jaraityn belsendıler jinastyru. Säbetqazy Aqatai aǧamyzdyŋ aituymen, maŋdaidy oraldyq aqyn apekemız Aisūlu Qadyrbaiǧa tırep bardym. Apekem degenım bolmasa, ol kısı jas körındı, Aieke özınıŋ «Qazaq tılı» qoǧamynyŋ oblystyq töraiymy retınde tıl mäselesıne kırıskenın aityp, qozǧalysqa basqa azamattardy tauyp beruge uäde berıp, sol joly belsendı azamattardy jinap berdı.
Sonyŋ ışınde tūlǧasy bölekteu, sol kezde Qazaqstan Auyl Şaruaşylyǧy institutynda dosent ärı kafedra meŋgeruşısı dep Amanjol Zeinollaūlyn tanystyrdy. Ülken közdı, qoiu da qairatty qara tolqyn şaşty Äbekeŋnıŋ tūlǧasy bolaşaq saiasi basker retınde menı bırden sendırdı. Söilese, sauatty ärı däiektı söileitın ǧylymi daǧdysyna ūltşyldyǧy qosylǧanda kemel saiasatşynyŋ keipın bırden köruge bolatyn edı. Sol kezdegı sūranysqa säikes orys tılıne de jatyq, qazaq tılınde meilınşe sauatty söileitın.
Tanysa kele bılgenım – institutta eldıŋ eŋ alǧaşqylardyŋ bırı bolyp studentterdı qazaq tılınde oqytudy bastapty jäne oblystyq «Qazaq tılı» qoǧamynyŋ eŋ alǧaşqy bastauyş ūiymyn Oraldyŋ bas institutynda aşypty. El täuelsızdıgın alar qarsaŋdaǧy auyr jüktı osyndai maitalmandar bolmasa köteru mümkın emes edı. Men üşın Amanjol aǧa taptyrmas saiasi tūlǧa bolǧan ǧūmyrlyq oljamnyŋ bırı dep esepteimın. Onyŋ üstıne oraldyq ūltşyl azamattar şetınen «sen tūr, men ataiyn» bolatyn. Ondai myǧym topty bastau üşın de, basqaruǧa da myqtylyq pen ülken äleuet kerek. Myǧym topty basqaru üşın baskerlık/lider qabylet kerek. Amanjol Zinullinde ol kende emes bolyp şyqty.
Oraldyq «Azattyŋ» qūryltaiyn 1991 jyldyŋ mausym aiyna belgılegenbız. Oǧan deiın bırınen soŋ bırı ūlasqan Maŋǧystaudaǧy miting öttı, ol üşın aldyn ala Oralǧa bardym da, Aisūlu Qadyrbai ekeumız Oraldan Şevchenkoǧa ūşaqpen ūştyq. Äbekeŋdı ol kezde instituttaǧy qyruar jūmysy bosata qoimady. Aqtau qalasy sol joly 1964 jyldan berı Taras Şevchenko atynda bolatyn, sol mitingte qala atyna Saiyn Şapaǧat bastaǧan Maŋǧystau halqy Aqtau atyn bergızdı. Sodan keiın Atyrau oblysynyŋ sol kezdegı äkımı Ǧaziz Aldamjarov aǧamyz Oljas Süleimenovtı qoldap, «Nevada-Semeidıŋ» halyqaralyq konferensiiasyn ötkızgenı bar. Soǧan qatysyp, atyraulyq jıgıtterdı «Azatqa» tarttyq. Bıraq aq Jaiyqtyŋ azamattary qalanyŋ Gurev atauyn tek qana kelesı jyly Atyrauǧa özgerttı.
Osy şaralardan soŋ ǧana Säbetqazy Aqatai aǧamyz bastaǧan bır top «Azat» qozǧalysynyŋ belsendılerı jeŋıl avtomen Oralǧa tarttyq. Sol joly Amanjol Zinullin bastaǧan ūltşyldardyŋ äzırlep qoiǧan «Azat» qozǧalysynyŋ Oral oblystyq qūryltaiy jıptıktei bolyp öttı. Kıleŋ saimasai azamattar jinalǧan, bärı yǧai men syǧai. Pıkır-paiymdaryn tötelep aityp, qaimyqpaidy, ūsynystary qysqa da nūsqa, özderın körsetuge ūmtylmaidy, mäselenı aldyn ala köre bıletın, aşa bıletın sauatty azamattar eken. Osyndai myǧym topty jinai bılgen Amanjol töraǧa bolyp bır auyzdan sailandy. Säbeŋ (Säbetqazy) arqa-jarqa bolyp, rizalyqpen Almatyǧa ūşty.
Bıraq Oral mäselesı «Azat» qozǧalysy üşın basty tüitkıldıŋ betın aşty. Orys-kazaktar KSROnyŋ ydyrau qarsaŋynda, özderın Reseidıŋ bölşegı sanaǧandyqtan, Jaiyq öŋırın de separattyq jolmen imperiianyŋ mūragerıne qosqysy keletını aiqyn edı jäne soǧan aşyqtan aşyq äreketke bardy. Oǧan Gorbachev bastaǧan şovinister jantalasty. Tıptı olar jergılıktı bilıktı yqtyrǧan, baǧyndyrǧan syŋaily, tılge qatysty şeşımdı öz paidalaryna Qalalyq Keŋeske şyǧartyp alǧan. Osy jyly josparlanǧan Patşalyq Reseidıŋ Jaiyq öŋırın qaratqanyna 400 jyldyq mereitoi josparyna da oblystyq bilıkke şeşım şyǧartqan. Mıne osyndai ahualda būlarǧa qarsy tūratyn bırden bır küş tek qana «azattyqtar» edı.
Mıne osy auyrtpalyq pen röl Amanjol Zinulin sekıldı oraldyq azamattardyŋ iyǧyna bel qaiystyrar jük boldy. Amanjol aǧamyz jergılıktı «Azatty» basqarudyŋ osy jauapkerlıgın sezınıp, özınıŋ instituttaǧy dosenttıgınen, kafedra meŋgeruşılıgınen bas tartyp kırıstı. Būl jai ǧana ūltşyldyq emes edı – naǧyz el basyna kün tuǧanda qabyldaityn, elın süigen erdıŋ ǧana şeşımı bolatyn.
Eŋ ülken aiqas pen auyrtpalyq alda bolatynyn bıldık. Sol joly jıgıtter qozǧalystyŋ Batys aimaq boiynşa üilestıruşısı retınde maǧan bar ahualdy jetkızıp, tiıstı qoldau küttı. Būl separattyq ahualǧa qarsy tūru üşın bükılqazaqstandyq äleuettı tartu keregın ūqtym da, soǧan kırıstım. Qysqasy, būl jaǧdaida Oral bas ştabtyŋ rölınde de, onyŋ basşylyǧy Amanjol Zinullinnıŋ jauapkerlıgıne jükteldı. Degenmen, osyndai ahual kezınde özın tıl mäselesımen ainalysqanyna qaramastan Aisūlu Qadyrbai būl jauapkerlıkten alastamady. Ol kısı būl ahualǧa Amanjol aǧamyzben qoiyn-qoltyq bırlesıp kırıstı. Eŋ qyzyǧy, Äbekeŋnıŋ Aisūluǧa degen syilastyǧyn saqtai bıletındıgı, qandai jaǧdaida da maidandasu emes, bırlese, tıze qosa jūmyludyŋ qadyryn näzık tüsıne alatyn jıgıt ekendıgı menı qairan qaldyrdy. Äitpese, bilıkke talas ūltşyl ūiymdar üşın de, resmi bilık üşın de mälım ǧoi. Būl ekeuınıŋ arasynda sonşalyqty ūşyǧys baiqalmaityn. Būl – azamat üşın şynaiy liderge tän asyl qasiet edı! Jäne de ol özınıŋ osy qabyletımen naǧyz ziialy adam ekenın tanytyp, bızderge önege bolatyn. Özım anda-sanda kelsem de, Äbekenıŋ osyndai talǧampaz qabyletterın sıŋıruge tyrysatynmyn.
Amanjol Zinullinnıŋ tūlǧasy Täuelsızdık alardan 90 kün būryn bolyp ötken Oraldaǧy qazaq-kazak şarpysynda anyq körındı. Oqiǧaǧa jūmyldyrylǧan eldıŋ tükpır-tükpırınen kelgen ekı jüzge juyq adamdy meŋgeru men olardyŋ kerek-jaraǧyn jasaqtau Äbekeŋnıŋ moinyna tüstı. Auyl şaruaşylyq institutyndaǧy onyŋ abyroiy men bedelı sol kezde ūltqa taǧy qyzmet ettı. Är oblystan qaptap kelgen ūltşyl azamattardy studentterdıŋ jataqhanasyna 1991 jyldyŋ 13-16 qyrküiek aralyǧynda jatqyzu sol kezde ülken mazaly jauapkerşılık bolatyn.
Onymen qoimai, oqiǧa kezındegı barlyq ıs-şaralar men äreketter Amanjolsyz taǧy da ötken joq. Oqiǧa bolyp ötkennen keiıngı bırneşe ailarǧa sozylǧan saiasi oiyndar men şaralar A.Zinullindı aiaǧyn bükpei odan ärı küresuge mäjbür etkenı bölek taqyryp. Osyndai niet pen janqiiar küreskerlıktıŋ arqasynda «Azat» qozǧalysy eldegı sol kezdegı barynşa uşyqqan ärı tüiındı mäselenı şeşken saiasi ūiym retınde moiyndaldy! Eldıŋ basty tüitkılı qazaqtyŋ müddesıne şeşıldı. Eger Oraldaǧy ahual sätsız bolǧanda, eldıŋ soltūsy sögılıp, bırınen soŋ bırı Reseige qosylar ma edı... Amanjoldyŋ būl kürestegı eŋbegı imperialistık şovinizmnıŋ müiızın syndyrǧan bırden bır ūly qairatkerlıgın ūmytpau kerek! Tıptı sol kezde arnaiy alǧysyn oqiǧadan keiın Qazaq KSR prezidentı N.Nazarbaev öz auyzymen eldıŋ ülken jiynynda bıldıruge mäjbür boldy.
1991 jylǧy qyrküiek oqiǧasy älı künge tarih ǧylymy tarapynan da, politologiia salasynan da nazar audarylǧan taqyryp emes. Älı künge jyly jabylyp, qymtalyp tūrǧan jait. Osyǧan orai Amanjol Zinullin sekıldı tūlǧalardyŋ da el aldyndaǧy qyzmetı tasada qalyp otyr. Öitkenı būl oqiǧa «Azat» qozǧalysyna abyroi berıp qoiǧan joq, eldıŋ aumaǧynyŋ aman qalyp, «tıgısınen sögılmei» bügınde älemdegı 9-oryndy aluymyzǧa bırden bır negız ben sebep bolǧan tarihi qyzmet bolatyn. Osylaişa, Oral oqiǧasy – HH ǧasyr soŋyndaǧy Qazaqstan tarihy üşın aituly da körnektı däiek bolsa, onyŋ basynda bolǧan Amanjol Zinullin sekıldı tūlǧalar da bügıngı azatker tūlǧanyŋ tolyq keipı retınde moiyndaluy tiıs.
Serık Erǧali
Qazaqstannyŋ Azamattyq «Azat» qozǧalysynyŋ 1991-1993 jyldardaǧy Batys aimaq boiynşa üilestıruşısı.
