Donald Tramp AQŞ-tyŋ 47 prezidentı retınde qyzmetıne kırıstı. Eskı de jaŋa prezidenttıŋ Ortalyq Aziia saiasaty qandai bolmaq jäne Reseidıŋ Ukrainadaǧy soǧysyn toqtata ala ma? Sarapşylar paiymy.
«AQŞ ORTALYQ AZİIаMEN QATYNASQA MÜDDELI»
Diplomat Qazybek Beisebaev Tramptyŋ bilıkke keluı Ortalyq Aziiaǧa tiımdı ekenın aitady. Sondai-aq ol Tramp Resei men Ukraina arasyndaǧys soǧysty beibıt şeşuı mümkın dep boljaidy.
- AQŞ memlekettık hatşysy Marko Rubio Ortalyq Aziiamen qarym-qatynasty jaqsartu kerek dep aitty. Naqtyraq aitsam, Qazaqstan men Amerikanyŋ tūraqty sauda bailanysyna kedergı bolyp tūrǧan «Djekson-Venik tüzetuın» alyp tastau kerek ekenın mälımdedı. Sovet ükımetı kezınde engen «Djekson-Venik tüzetuı» 1974 jyldan berı erkın sauda-sattyqqa kedergı bolyp kelgen edı. Bır sözben aitqanda AQŞ Ortalyq Aziiamen qarym-qatynasty nyǧaituǧa müddelı bolyp otyr. Būl – bır. Ekınşı mäsele Tramp Resei men Ukraina arasyndaǧy soǧysty toqtatamyz dep otyr. Tıptı Tramp Ukraina mäselesın şeşu üşın Putinmen kezdesuge äzır. AQŞ pen Reseidıŋ qarym-qatynasy keremet bolyp ketpese de oŋ özgerıster bastalyp jatyr. Qos eldıŋ özara tıl tabysyp, kelısımge kelgenı bızge öte jaqsy. Bızdıŋ Reseimen de, Amerikamen de qarym-qatynasymyz jaqsy. Äitse de bız Reseimen Euraziia ekonomikalyq odaqqa müşe memleket bolǧannan keiın soǧystan qinalyp qaldyq. Ekı alyp memleket tatu bolsa bızge jaqsy bolady, - deidı ol.
«RESEIDIŊ «JEŊISI» ORTALYQ AZİIаǦA QYMBATQA TÜSEDI»
Osy rette «Tramp Reseidıŋ müddesıne Ukrainanyŋ jerın tartyp äperse, onda Putinnıŋ Ortalyq Aziiaǧa degen agressiiasy küşeiıp ketpei me?» degen sūraq tuyndaidy. Sarapşy Resei özı basyp alǧan jerlerdı Ukrainaǧa bermeitının aitady.
- Kelısım Reseidıŋ müddesıne şeşıletın bolsa, Kreml küşeie tüsedı. Būl, ärine, Ortalyq Aziiaǧa öz salqynyn tigızedı. Reseidıŋ «jeŋısı» Ortalyq Aziiaǧa qymbatqa tüsedı. Bıraq ta Tramp öz mälımdemelerınde halyqaralyq mäselelerdı kötergen joq. Ärı ketse Meksika, Panama araldarynyŋ mäselesın köterdı. Būl nenı körsetedı? Tramptyŋ eŋ bırınşı maqsaty Amerikanyŋ ışındegı kürmeuı qiyn mäselelerdı şeşu bolyp otyr. Ol sailau kezınde «bilıkke kelsem, halyqaralyq kömektı toqtatamyn» dep mälımdegen. Tramp biznesmen bolǧandyqtan ol üşın Ukraina mäselesı bırınşı orynda tūrǧan joq. Tıptı halyqaralyq mäselenı şeşu Tramptyŋ oiynda da joq, - deidı Qazybek Beisebaev..
«AQŞ QAZAQSTANNAN TŪSAUDY ALYP TASTAUY MÜMKIN»
Halyqaralyq sarapşy Janat Momynqūlov Tramptyŋ Ortalyq Aziiaǧa oŋ közqaraspen qaraitynyn aitady.
- Negızı respublikalyq partiianyŋ bilıkke keluı Aqordaǧa tiımdı degen söz bar. Tramp älemdık saiasatqa ülken özgerıs alyp keledı. Sebebı ol «Menıŋ kezımde soǧys bolmaidy» dep otyr. Keşe ǧana Taiau Şyǧystaǧy «Hamas» pen İzraildyŋ arasynda kelısım boldy. Būl jerde Tramptyŋ da ülesı bar. Sonymen qatar ol «Būdan da basqa siurprizder bolady» dep otyr. AQŞ prezidentı Ukrainaǧa bailanysty ülken optimizm körsettı. Bıraq şynaiy jaǧdaiǧa kelgen kezde prezidenttıŋ uädesı äp-sättı oryndalmaitynyn körıp otyrmyz. Endı ol ony bıraz uaqyt sozyp baryp şeşuı mümkın. Belgılı bır uaqyttyŋ ışınde mäselenı jūmsartyp, kelıssözderge alyp keluı mümkın, - deidı sarapşy.
Aituyna qaraǧanda, Amerika Ortalyq Aziiada negızınen qauıpsızdık pen ekonomikaǧa erekşe köŋıl böletın bolady. Tramp aldaǧy jyldary, bälkım osy jyly «Djekson-Venik» zaŋyn özgertuı mümkın. Atalǧan zaŋ boiynşa Keŋes ükımetınen şyqqan evreilerdıŋ Amerikaǧa baruyna tyiym salynǧan.
- Būl zaŋ Qazaq elınen bastap, Özbekstan, Äzerbaijan sekıldı elderge kedergı bolyp keldı. Bızdıŋ Amerikamen tolyqqandy sauda bailanystarymyzdy damytuǧa kedergı boldy. AQŞ-tyŋ memlekettık hatşysy Marko Rubio Ortalyq Aziianyŋ maŋyzyn aita kelıp, Qazaqstannan osy tūsaudy alyp tastaudy sūrap otyr, - deidı ol.
«TRAMPTYŊ BİLIKKE KELUI RESEIGE OŊ ÄSER ETUI MÜMKIN»
Mäjılıstıŋ Halyqaralyq ıster, qorǧanys jäne qauıpsızdık komitetınıŋ müşesı Erbolat Sauryqov Resei men Ukraina arasyndaǧy soǧystyŋ aiaqtalǧany öte maŋyzdy ekenın aitady.
- Tramp bilıkke kelse sala Baidennıŋ kezınde qabyldaǧan şeşımderdıŋ küşın joiyp, normativtık qūjattarǧa qol qoiyp jatyr. Sonyŋ ışınde eŋ basty qūjat – 90 künge deiın Amerika tarapynan şetelge qarjy beruge moratorii jariialau bolyp otyr. AQŞ prezidentı nelıkten mūndai moratorii engızgenın «Bız qai elge qandai kömek berıp jatyrmyz? Onyŋ Amerika üşın qanşalyqty saiasi jäne ekonomikalyq maŋyzy bar ekenın anyqtap alǧanşa kömek körsetu üş aiǧa deiın toqtatylady» dep tüsındırdı.
Eger AQŞ Ukrainaǧa berıp otyrǧan qarjylyq nemese gumanitarlyq kömegın üş aiǧa toqtatatyn bolsa, onda Resei men Ukraina arasyndaǧy soǧysta özgerıster bolatyny anyq bolyp tūr. Būl degenımız – Reseidıŋ ekonomikasyna tıkelei qatysty dünie. Reseige salynǧan sanksiialardyŋ salqyny bızge de tiıp otyr. Sondyqtan Tramptyŋ būl oiy ülken derjava sanalatyn Resei jäne onymen eŋ jaqyn Ortalyq Aziia memleketterıne äser etetın siiaqty. Iаǧni Tramptyŋ bilıkke keluı Resei ekonomikasyna oŋ äser etuı mümkın. AQŞ prezidentınıŋ «Putinmen tez arada jolyǧuym kerek» degenı de köp jaidy aŋǧartady, - deidı ol.
«ÄLEM ÜŞIN SOǦYSTYŊ AIаQTALǦANY MAŊYZDY»
Sondai-aq Mäjılıs deputaty Erbolat Sauryqov Ukraina prezidentı Vladimir Zelenskiidıŋ de soǧysty toqtatuǧa müddelı ekenın aitty.
- Eger osy mälımdemelerge senetın bolsaq, būl soǧystyŋ da toqtaityn auyly alys emes siiaqty. Eger qos memlekettıŋ arasynda soǧys aiaqtalatyn bolsa, onda ol Ortalyq Aziia memleketterınıŋ ekonomikasyn damytuǧa yqpal etedı. Iаǧni, sanksiialar alynyp, Amerika men Europa elderımen ekonomikalyq qarym-qatynas nyǧaiatyn bolsa, oŋ progress bastalady, - deidı deputat.
Aituynşa, Tramptyŋ aitqanynan eşqandai nätije bolmai, geosaiasi jaǧdai odan ärı şielenıse beretın bolsa, onda Ortalyq Aziia memleketterınıŋ de ekonomikasynda aitarlyqtai özgerıs bola qoimaidy.
- Ortalyq Aziiany bylai qoiǧanda älem üşın būl soǧystyŋ aiaqtalǧany maŋyzdy bolyp otyr, - deidı deputat Sauryqov.
«TRAMP ASTANAǦA KELUI MÜMKIN»
Janat Momynqūlovtyŋ aituynşa, älemnıŋ alpauyt memleketterınıŋ Ortalyq Aziiaǧa nazary auyp otyr.
- Ortalyq Aziia S+5 formatynda Amerika, Qytai, Fransiia jäne Germaniia memleketterınıŋ basşylarymen kezdesu öttı. Bır sözben aitqanda Ortalyq Aziia älemdık sahnada bırte-bırte maŋyzdy bolyp kele jatyr. Sebebı bızdıŋ jer üstı, jer asty bailaǧymyz bar, - deidı sarapşy.
Amerika basşylary äzırge Ortalyq Aziiaǧa kelgen emes.
- 2023 jyly Baiden Ortalyq Aziia basşylarynyŋ basyn bırınşı ret qosyp, AQŞ-ta kezdesu ötkızdı. Atalǧan sammitte ol Ortalyq Aziia memleketterınıŋ bırıne baratynyn aityp edı. Menıŋ oiymşa, Tramp eks-prezidenttıŋ bastamasyn jalǧastyryp Ortalyq Aziia elderınıŋ bırıne keluı mümkın. Sebebı Qytai men Reseidıŋ ortasynda jatqan aimaqtyŋ maŋyzy artyp kele jatyr. Oŋtüstıgımızde Ündıstan men İran sekıldı islam memleketı bar. Sol sebeptı Tramp Ortalyq Aziiaǧa keletın bolsa, ol kezdesu Astanada ötuı mümkın. Jer kölemı ülken ärı Resei men Qytaidyŋ ortasynda ornalasqannan keiın Tramptyŋ taŋdauy Astanaǧa tüsuı äbden mümkın, - deidı ol.
